Խորենացի 2-50 Khorenatsi

50:1 Յարձակումն Ալանաց ի մեզ եւ պարտումն, եւ խնամութիւն Արտաշիսի ընդ նոսա:	50:1 The incursion of the Alans among us and their defeat and the alliance of Artashēs with them:
50:2 Զայսու ժամանակաւ միաբանեալ Ալանք լեռնականաւքն ամենայնիւ, յինքեանս արկանելով եւ զկէս Վրաց աշխարհին` մեծաւ ամբոխիւ տարածեալ ընդ աշխարհս մեր:	50:2 At that time the Alans, having united with all the mountain peoples and having brought over to their side also half the land of Georgia, spread out over our land in a great host:
50:3 Ժողովէ եւ Արտաշէս զիւրոց զաւրացն բազմութիւն, եւ լինի պատերազմ ի մէջ երկոցունց ազգացն քաջաց եւ աղեղնաւորաց:	50:3 Artashēs also gathered the mass of his troops, and there was war between these two valiant nations skilled in archery:
50:4 Սակաւ ինչ տեղի տայ ազգն Ալանաց, եւ գնացեալ անցանէ ընդ գետն մեծ Կուր, եւ բանակի առ եզերբ գետոյն ի հիւսիսոյ. եւ հասեալ Արտաշէս բանակի ի հարաւոյ, եւ գետն ընդ մէջ նոցա:	50:4 The nation of the Alans gave a little ground, passed over the great river Kura, and encamped on the northern bank of the river. Artashēs came up and encamped to the south, and the river divided them:
50:5 Բայց քանզի զորդի Ալանաց արքային ձերբակալ արարեալ զաւրացն Հայոց ածեն առ Արտաշէս` զխաղաղութիւն խնդրէր արքայն Ալանաց, տալ Արտաշիսի զի՛նչ եւ խնդրեսցէ. եւ երդմունս եւ դաշինս ասէր հաստատել մշտնջենաւորս, որպէս զի մի՛ եւս մանկունք Ալանաց ասպատակաւ հինից ելցեն յաշխարհս Հայոց:	50:5 But because the Armenian army had captured the son of the Alan king and had brought him to Artashēs, the king of the Alans requested peace, offering to give Artashēs whatever he might ask. He promised to make a sworn and lasting treaty that the young men of the Alans would come no more on raids for plunder into Armenia:
50:6 Եւ ի չ առնուլ յանձն Արտաշիսի առ ի տալ զպատանին` գայ քոյր պատանւոյն յափն գետոյն ի դարաւանդ մի մեծ, եւ ի ձեռն թարգմանաց ձայնէ ի բանակն Արտաշիսի. «Քեզ ասեմ, այր քաջ Արտաշէս, որ յաղթեցեր քաջ ազգին Ալանաց. ե՛կ հաւանեա՛ց բանից աչագեղոյ դստերս Ալանաց` տալ զպատանիդ. զի վասն միոյ քինու ոչ է աւրէն դիւցազանց` զայլոց դիւցազանց զարմից բառնալ զկենդանութիւն, կամ ծառայեցուցանելով ի ստրկաց կարգի պահել, եւ թշնամութիւն յաւիտենական ի մէջ երկոցունց ազգաց քաջաց հաստատել:	50:6 And when Artashēs refused to give back the youth, the prince’s sister came to the bank of the river onto a large hillock and through interpreters called to the camp of Artashēs: I say to you, valiant Artashēs, that you have conquered the brave nation of the Alans. Come, consent to the request of the beautiful-eyed Alan princess to give up the youth. For it is not right for heroes to take the lives of the progeny of other heroes for the sake of vengeance, or by subjecting them to keep them in the rank of slaves and perpetuate eternal enmity between two brave nations:
50:7 Եւ լուեալ Արտաշիսի զայսպիսի իմաստութեան բանս` գնաց յեզր գետոյն. եւ տեսեալ զկոյսն գեղեցիկ, եւ լուեալ ի նմանէ բանս իմաստութեան` ցանկացաւ կուսին:	50:7 When Artashēs heard such wise words he went to the bank of the river; and seeing the beautiful maiden and hearing words of wisdom from her, he desired the maiden:
50:8 Եւ կոչեցեալ զդայեակն իւր զՍմբատ` յայտնէ նմա զկամս սրտի իւրոյ, առնուլ զաւրիորդն Ալանաց ի կնութիւն իւր, եւ դաշինս եւ ուխտս հաստատել ընդ ազգի քաջացն, եւ զպատանին արձակել ի խաղաղութիւն:	50:8 He summoned his tutor Smbat and revealed to him the wishes of his heart - to marry the Alan princess, make a treaty and pact with that valiant nation, and to free the youth for the sake of peace:
50:9 Եւ հաճոյ թուեցեալ Սմբատայ, յղէ առ արքայն Ալանաց` տալ զտիկին աւրիորդն Ալանաց զՍաթինիկ ի կնութիւն Արտաշիսի:	50:9 This pleased Smbat, and he sent word to the king of the Alans that he should give the princess of the Alans, Sat’inik, in marriage to Artashēs:
50:10 Եւ ասէ արքայն Ալանաց. «Եւ ուստի՞ տացէ քաջն Արտաշէս հազարս ի հազարաց եւ բիւրս ի բիւրուց ընդ քաջազգւոյ կոյս աւրիորդիս Ալանաց:	50:10 The king of the Alans note: And whence will the brave Artashēs give a thousands of thousands and a myriad myriads in return for the noble-born princess of the Alans:
50:11 Զայս տեղի առասպելաբանելով վիպասանքն յերգելն իւրեանց ասեն. «Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ, եւ հանեալ զոսկէաւղ շիկափոկ պարանն, եւ անցեալ որպէս զարծուի սրաթեւ ընդ գետն, եւ ձգեալ զոսկէաւղ շիկափոկ պարանն` ընկէց ի մէջք աւրիորդին Ալանաց, եւ շատ ցաւեցոյց զմէջք փափուկ աւրիորդին, արագ հասուցանելով ի բանակն իւր:	50:11 This episode the storytellers rehearse, as they sing their fables, in the following way: Noble King Artashēs mounted a beautiful black horse, and taking a strap of red leather with golden rings and crossing the river like a swift-winged eagle and throwing the strap of red leather with golden rings he cast it around the waist of the Alan princess, greatly paining the tender maiden’s waist; and he quickly brought her to his camp:
50:12 Որ եւ ճշմարտութեամբ ունի այսպէս:	50:12 The truth of this is as follows:
50:13 Քանզի պատուեալ է առ Ալանս մորթ կարմիր` լայքա շատ եւ ոսկի բազում տուեալ ի վարձանս` առնու զտիկին աւրիորդն Սաթինիկ:	50:13 Because red leather is greatly prized among the Alans, he gave much lac and gold as payment and received the maiden Sat’inik:
50:14 Այս է ոսկէաւղ շիկափոկ պարանն:	50:14 this is the strap of red leather with gold rings:
50:15 Դոյնպէս եւ զհարսանեացն առասպելեալ երգեն, այսպէս ասելով. «Տեղ ոսկի տեղայր ի փեսայութեանն Արտաշիսի, տեղայր մարգարիտ ի հարսնութեան Սաթինկանն:	50:15 Similarly they also sing in their fables about the wedding: A shower of gold rained down at the marriage of Artashēs; it rained pearls at the wedding of Sat’inik:
50:16 Քանզի սովորութիւն իսկ էր թագաւորացն մերոց, փեսայութեամբ ի դուռն տաճարին հասանել` դահեկանս ճապաղել իբրեւ զհիւպատեանն Հռոմայեցւոց. սապէս եւ թագուհեացն յառագաստին` մարգարիտ:	50:16 For our kings had the custom of going to the door of the palace at a marriage and scattering gold coins like the Roman consuls. So too the queens scattered pearls in the bridal chamber:
50:17 Այս է ճշմարտութիւն բանիցս:	50:17 This is the truth of the story:
50:18 Սա առաջին եղեալ ի կանանցն Արտաշիսի` ծնանի նմա զԱրտաւազդ եւ զայլս բազումս, զորս ոչ կարեւոր համարեցաք այժմ անուամբ թուել. բայց զկնիսն յորժամ ի գործ ինչ հասանիցեմք:	50:18 She was the first of Artashēs’ wives and bore him Artavazd and many others, whom we did not consider it important to enumerate by name now, but later when we reach whatever they did: