12:0 Յետ այսորիկ մեռաւ եւ Շապուհ արքայն Պարսից, եւ թագաւորեաց Վռամ որդի նորա, որ էր Կրման արքայ. յորմէ խնդրեցին իւրեանց Հայք թագաւոր զնոյն միւսանգամ զԽոսրով զեղբայր Վռամշապհոյ, զոր յառաջնումն բանսարկութեամբ ետուն մերժել զնա Հայք` Շապհոյ արքային Պարսից ի թագաւորութենէ Հայոց:
|
12:0 Subsequently, the Iranian king Shapuh died [A.D. 388] and was succeeded by his son Vrham [Vahram IV, A.D. 388-399] who was the Krman shah [or er Krman ark’ay] It was from this ruler that the Armenians again requested that Vrhamshapuh’s brother, Xosrov, be made their king. This was the same Xosrov whom the Armenians previously had had the Iranian king Shahpuh remove from the kingdom of Armenia, through their accusations:
|
12:1 Եւ նորա կատարեալ զխնդիրս նոցա` թագաւորեցուցանէր դարձեալ զԽոսրով, զայր յոյժ ծեր:
|
12:1 Vahram IV fulfilled their request and once more enthroned Xosrov who was an extremely old man:
|
12:2 Եւ եկեալ Խոսրով յաշխարհս Հայոց եւ կեցեալ ամիսս ութ` վախճանէր, առ հարսն յաւելեալ:
|
12:2 Xosrov came to the land of Armenia but was gathered to his fathers after only eight months:
|
12:3 Եւ յետ մահուան Վռամայ արքային Պարսից թագաւորէր Յազկերտ եղբայր Վռամայ որդի Շապհոյ ի վերայ աշխարհին Պարսից:
|
12:3 After the death of Vahram, king of Iran, his brother Shapuh’s son Yazkert [I, A.D. 399-421], ruled over the land of Iran:
|
12:4 Եւ ոչ կամեցեալ Յազկերտի թագաւորեցուցանել ի վերայ աշխարհիս Հայոց յազգէն Արշակունեաց` թագաւորեցուցանէր ի վերայ սոցա զիւր զորդին, որում անուն էր Շապուհ, ըստ անուան հաւր իւրոյ. խորհեալ չարաչար իմացմունս առնն ի միտս իւր. առաջին` զայս, եթէ աշխարհն Հայոց մեծ է եւ աւգտակար, սահմանակից եւ դրակից է Յունաց իշխանութեանն:
|
12:4 Not wanting to enthrone anyone from the Arsacid line over Armenia, Yazkert instead enthroned his own son who was named Shapuh after Yazkert’s father. The man had some evil thoughts in his head. First, (he reasoned) that the land of Armenia was large and useful, a border and gateway to the Byzantine realm:
|
12:5 ընդ որոյ ձեռամբ բազումք են հնազանդեալք յազգէն Արշակունեաց. որոց գուցէ գորովեալ առ միմեանս ազգացն, ըստ աւրինի եղբարց, որք ընդ մերով եւ ընդ Յունաց իշխանութեամբն են, եւ հաւանեալ երբէք սիրով ընդ միմեանս եւ եկեալք ի միաբանութիւն` խաւսեսցին ի խաղաղութիւն ընդ թագաւորին Յունաց, եւ ընդ նորա հնազանդութեամբ յաւժարեալք` ապստամբեսցին ի մէնջ:
|
12:5 Many (members) of the Arsacid line had submitted (to Byzantine rule). It was possible that, like brothers, the peoples under our sway and under Byzantine authority might grow fond of each other, and with this mutual affection unite, talk peace with the Byzantine emperor, gladly submit to him, and rebel from us:
|
12:6 Եւ որպէս կալեալ է զմեզ բազում անգամ յաշխատութեան` առաւել եւս յաւելուածով նոցա` անհանգիստ առնիցեն զմեզ պատերազմաւ:
|
12:6 Just as (the Byzantines) have made work for us many times (in the past), with the addition (of the Armenians) it will be even worse, and they will trouble us with warfare:
|
12:7 Եւ երկրորդ` զի յաւրինացս մեր աւտար են եւ ատեցողք, եւ միահաւան ունին զպաշտաւն նոցա եւ զաւրէնս:
|
12:7 Secondly, (the Armenians) are strangers to our religion, and hate it, while they share faith and religion with the Byzantines:
|
12:8 Արդ` ի թագաւորել յազգէս մերմէ ի վերայ աշխարհին Հայոց` յամենայն այդպիսի կասկածանաց անհոգացեալ լինի թագաւորութիւնս մեր. եւ նոքա ցանկ երկիւղիւ եւ դողութեամբ ծառայեն մեզ եւ աւտարոտիս ինչ եւ վնասակարս ինչ ոչ խորհին:
|
12:8 Now, should someone of our line rule over the land of Armenia, our kingdom will not be troubled by such doubts, and (the Armenians) will serve us with constant fear and trepidation, nor will they attempt anything strange or think about anything harmful:
|
12:9 Է զի եւ սովորութիւն առնուն յանկչել յաւրէնս մեր, հանապազ խաւսիւք ընդ միմեանս եւ ընդելական բարեկամութեամբ, ի զբաւսմունս որսոց եւ ի խաղս, որ լինին ի միջի նոցա. այլ եւ ամուսնութեանց տուրեւառիւք հաղորդեալք առ միմեանս` զատուցեալք այնուհետեւ որոշին ի սիրոյ նոցա եւ յաւրինացն:
|
12:9 And when this becomes the custom, they will conceive a liking for our faith, since (Armenians and Iranians) will constantly be talking with each other and will become intimate friends (by participating) in the hunts and games which take place among them. Furthermore, through intermarriage they will communicate with each other while those (Armenians) thus separated (from Christianity) will grow to love (their spouses) as well as their (Zoroastrian) customs:
|
12:10 Եւ սորա խորհելով զայս այսպէս` չգիտեր զբան սուրբ Հոգւոյն, որ ասէր, թէ Տէր ճանաչէ զխորհուրդս մարդկան, զի են ընդունայն:
|
12:10 Although (Yazkert) had such thoughts, he did not know about the words of the Holy Spirit which say: “The Lord knows the vanity of human plans:
|
12:11 Որ փութանակի եւ արդեամբք վճիռ ետուն գրեալքն` իրացն եղելոցն. քանզի չեւ եւս յերկարեալ ի թագաւորութեանն` մեռանէր Յազկերտ:
|
12:11 Quickly these words became a verdict which was actually carried out, for Yazkert did not rule for long, and died. The very same day, in a plot hatched by people from court, (Yazkert’s:
|
12:12 Ի նմին աւուր եւ զորդի նորին զՇապուհ, զոր ի տեղի Արշակունւոյն թագաւորեցոյց ի վերայ աշխարհիս` անդրէն ի դրանն մարդկանէ դաւով յարքունիքն սատակեցին:
|
12:12 son Shapuh whom (Yazkert) had made king over the land (of Armenia) instead of an Arsacid was killed at court there:
|
12:13 Եւ յետ մահուանն Յազկերտի որդւոյ Շապհոյ թագաւորին Պարսից թագաւորեաց Վռամ որդի նորա ի վերայ աշխարհին Արեաց:
|
12:13 After the death of Yazkert (son of Shapuh [III]), king of Iran, (Yazkert’s) son Vahram (Vrham, Vahram) ruled over the land of the Aryans:
|
12:14 Եւ եկեալ իշխանք աշխարհին Հայոց առաջի Վռամայ արքային Պարսից, խնդրեցին իւրեանց թագաւոր յազգէն Արշակունեաց:
|
12:14 Princes from the land of Armenia came before Vahram, king of Iran, and requested that they be given a king from the Arsacid line:
|
12:15 Եւ նա թագաւորեցոյց ի վերայ նոցա զԱրտաշէս որդի Վռամշապհոյ, յազգէ թագաւորացն Հայոց:
|
12:15 Vahram enthroned Artashes (Vrhamshapuh’s son) from the line of the kings of Armenia:
|