6:0 Յաղագս թագաւորելոյ Տիգրանայ երկրորդի եւ գործոց նորա, եւ Արտաւազդայ եւ Արջամայ:

 6:0 The Reign of Tigran [II] and His Works; The Rule of Artawazd and Arjam:

6:1 Իսկ զկնի Արտաշիսի թագաւորէ երկրորդն Տիգրան՝ որդի նորուն:

 6:1 After Artashes, his son the second Tigran reigned:

6:2 Սա գումարտակ բազում ընդդէմ Յունականացն՝ ի վերայ եկելոցն նորա, կազմեալ՝ ի վերջ կոյս զնոսա նահանջէր. եւ ի քեռայր իւր Միհրդատ զՄիժակ եւ զայլ Միջերկրեայսն հաւատացեալ՝ դառնայ յաշխարհ իւր:

 6:2 he levied numerous troops to confront the Greeks who had come against him, and forced the latter to turn back. Having entrusted Mazaka (Mizhak) and the rest of Asia Minor to his brother-in-law Mithridates, he returned to his land:

6:3 Այս Միհրդատ երթայ ունի եւս եւ զԱմասիայ, որ բազում ամօք յառաջ շինեալ էր յԱմասեայ եղբօրորդւոյ Նեքտանիբայ հրամանաւ Աղեքսանդրի՝ որդւոյ Նեքտանիբայ, եւ յընդարձակագոյնս զնա պարսպեաց. եւ գրաւելով զնա ի Հայս՝ տիեզերասահման քաղաք զնա յարդարեալ կոչէ:

 6:3 The same Mithridates also went and occupied the city of Amaseia, which Amasia, the nephew of Nectanebo (Nek’tanib) had built a long time ago at the order of Alexander son of Nek’tanib, and fortified it with extensive bastions. Having annexed the city to Armenia, Mithridates adorned it, calling it a border town:

6:4 Շինէ ի նմա եւ արքունիս ըստ հիւսիսոյ կողմանէ Ռիս գետոյ:

 6:4 Here he built a palace on the northern bank of the Ris river:

6:5 իսկ յարեւելից դիմակի քարանձաւին շիրիմս քարակոփս եւ տունս բրածոյս յօրինէ համանման ձեռակերտին Շամիրամայ, որ ի Վան եւ ի ԽազնաթԳեղփայ:

 6:5 and erected on the eastern facade of the cavern monuments built with polished stones and houses with firm foundation, which resembled the structures that Shamiram had raised in Van and Xaznat’geghp’a:

6:6 Բայց Տիգրան յետ բազում կարդաց եւ յօրինուածոց իւրոց դիմէ ի վերայ Պաղեստինայ՝ առեալ գերի բազում ի Հրէից:

 6:6 Be it as it may, Tigran, after setting many laws and regulations, launched an attack on Palestine, and took captive many Jews:

6:7 Յայնժամ ապա եւ Պոմպէոս Հռօմայեցի գայ հասանէ ի վերայ Միհրդատայ. որ թէպէտ եւ ահագին մարտս ընդդէմ նորա գումարտակ դնէր, սակայն յաղթեալ ի բազմութենէն՝ փախստականի կողմանս Պոնտոսի անկանէր:

 6:7 At that time the Roman Pompey came upon Mithridates; even though the latter had gathered a massive body of troops against him, he suffered defeat at the hands of the multitude (of the Roman forces), and took flight in the region of Pontus:

6:8 Իսկ Պոմպէի առեալ զՄիժակ եւ կալեալ զորդին Միհրդատայ՝ զմանուկն Միհրդատ ըստ անուան հօր իւրոյ, զփախստականն Միհրդատ ի ձեռն խարդաւանութեան հօրն Պիղատոսի սպանանէ թունաւոր դեղովք, եւ տայ զպատանին զհայրանունն ի ձեռն Գաբիանու Հռօմայեցւոց. իսկ Գաբիանէ առ Տիգրան քեռի իւր առաքէ զպատանին:

 6:8 Then Pompey conquered Mazaka (Mizhak) and seized the son of Mithridates, the younger Mithridates, who was named after his father. He had the elder Mithridates, who had fled, poisoned through the treachery of Pilate’s father, and entrusted the younger Mithridates to the Roman Gabianus (Gabiane) who sent the youth to Tigran, his maternal uncle:

6:9 Իսկ յետ սակաւուց ինչ արհամարհութիւն գտեալ Միհրդատայ ի Տիգրանայ քեռոյ իւրմէ եւ հատուածեալ ի նմանէ անկանի առ Կեսար: Եւ Կեսարու տուեալ զՄիժակ Միհրդատայ՝ շինէ զնա եւս ընդարձակագոյն եւ պայծառ շինուածով, եւ ի պատիւ Կեսարու անուանէ զնա Կեսարիայ: Եւ յայնմ հետէ ոչ եղեւ այն քաղաք ընդ իշխանութեամբ Հայոց:

 6:9 A short time later, Mithridates, being scorned by his uncle Tigran, left him and found asylum with Caesar, who gave him the city of Mazaka, (Mizhak) which he enlarged and endowed it with magnificent buildings, and called it Caesarea in honor of Caesar. From that time on the city was no longer under Armenian domination:

6:10 Բայց Տիգրանայ խօթութիւն յինքեան կրեալ՝ կացուցանէ ի նախարարութիւն Հայոց զԲարզափրայ՝ նահապետ Ռշտունեաց եւ նահապետ նմա կացուցեալ զԳնէլ ոմն յազգէ Գնունի՝ առաքէ ի Պաղեստին եւ յԵրուսաղէմ զօրու մեծաւ:

 6:10 But Tigran, who had been afflicted with an ailment, designated Barzap’ra, the nahapet of the Rshtuni as sparapet of Armenia, who sent a certain Gnel of the Gnuni house with a large army to Palestine and Jerusalem:

6:11 Իսկ նոցա բազում ինչ եւ մեծամեծ քաջութիւնս եւ արութիւնս անդ ցուցեալ՝ զՀէրովդէս փախստական առնէին եւ զԱնտիգոնոս փոխանակ նորա թագաւորեցուցանէին. եւ զՀիւրկանոս քահանայապետն Հրէից կապեալ ածէին Տիգրանայ հանդերձ ա՛յլ եւս գերութեամբ բազմաւ:

 6:11 There they displayed numerous deeds of bravery and valor, and putting Herod to flight, they made Antigonos king in his place. They took captive Hyrkanos, the high priest of the Jews, and with a great number of others brought him to Tigran:

6:12 Յետ այսորիկ Տիգրանայ փոքր ինչ ժամանակ կենաց ի վերայ անցեալ՝ վախճանի, թագաւորեալ ամս երեսուն եւ չորս:

 6:12 After this, Tigran lived only for a short time, and died after a reign of thirty-four years:

6:13 Ապա յետ մահուանն Տիգրանայ Անտոնինոս թագաւոր Հռօմայեցւոց առաքէ զորս բազումս յԵրուսաղէմ, որք եւ պաշարեալ իսկ եւ առեալ զնա՝ սպանանեն զԱնտիգոնոս եւ զՀերովդէս դարձեալ թագաւորեցուցանեն առհասարակ Հրէաստանի:

 6:13 After Tigran’s death, Antony (Antoninos), the king of the Romans, sent numerous forces to Jerusalem, which they instantly besieged and conquered. They put Antigonos to death and once again made Herod king of all Palestine:

6:14 Յետ այսորիկ ապա Արտաւազդ որդի Տիգրանայ թագաւորէ Հայոց: Սա ոչ ինչ ըստ սակի հօրն քաջնափայլ փառաց պերճապայծառ գործ արութեան ցուցեալ:

 6:14 Subsequently, Artawazd, the son of Tigran, ruled over Armenia, but unlike his father’s illustrious glory displayed no valiant deeds of gallantry:

6:15 քան թէ միայն պորտաբոյծ եւ որովայնապարար լեալ եւ թափառեալ զհետ որսոյ եւ իշավայրեաց՝ զաղբիս մեծացուցանէր:

 6:15 But rather being a glutton and a slave of the belly, he gave chase to the hunt, and onager, and enlarged the dumps:

6:16 Վասն որոյ յանդիմանեալ յիւրայնոցն եւ իբրեւ խթանաւ իմն ընդոստուցեալ բանիւ եւ ի քնոյ զարթուցեալ եւ բազում զօր գումարեալ՝ խաղայ ի Միջագետս. եւ զորս յափշտակեալն էր առ ի նմանէն Անտոնինոս արքայ Հռօմայ՝ վանեալ հալածէ անտի զզօրս Հռօմայեցիս:

 6:16 For this he was admonished by his own people. As if aroused by the prick of the word and awakened from his sleep, he gathered a large army and marching into Mesopotamia, which Antony (Antoninos), the king of the Romans, had taken from him, he defeated and drove out the Roman armies:

6:17 Իսկ Անտոնինոսի զայն լուեալ եւ իւրովի առեալ զբազմութիւն զօրացն՝ գազանաբար յարձակի ի վերայ, ոչ միայն ի մերն յԱրտաւազդայ՝ այլեւ յայլոց եւս ազգաց եւ թագաւորութեանց, առհասարակ անտերունչ զամենեսեան թողեալ. ընդ որս եւ զմերն Արտաւազդ ձերբակալ առնէ ի Միջագետս, եւ առհասարակ զզօրս Հայոց եւ Պարսից սատակելով:

 6:17 But when Antony (Antoninos) was made aware of this, he personally gathered the multitude of his forces and ferociously attacked not only our Artawazd, but also other nations and kingdoms, all of which he deprived of their lords. Along with them he also seized our Artawazd in Mesopotamia, and totally wiped out the Armenian and Persian forces:

6:18 Իսկ զԱրտաւազդ հանդերձ ընչիւք բազմօք՝ յանկ ածէ պատերազմին, պատրաստել տայ Կղէոպատրեայ, որ յԵրուսաղէմ:

 6:18 He presented to Cleopatra, who was in Jerusalem, Artawazd and the many riches from the spoils of war:

6:19 Այնուհետեւ ժողովեալ զօրք Հայոց հրամանաւ Արտաշիսի թագաւորի Պարսից՝ կացուցանեն թագաւոր ինքեանց զԱրջամ, որդի Արտաշիսի եղբօր Տիգրանայ:

 6:19 Subsequently, the Armenian forces gathered together at the order of Artashes, the king of Persia, and set Arjam, the son of Artashes brother of Tigran, as their king:

6:20 Ի սմանէ կալաւ սկիզբն մասնաւորս ինչ հարկիլ Հայոց ի Հռօմայեցիսն. զի իսկոյն Արտաշէս արքայ Պարսից վախճանեալ, եւ Արշաւիր որդի նորուն տղայ փոքր թագաւորեալ՝ ոչ զօրէր գալ ի թիկունս, եւ ոչ ոք այլ գոյր նմա համաշունչ:

 6:20 The partial payment of tribute to the Romans by the Armenians was started by him. When Artashes, the king of Persia, died, his son Arshawir reigned; being a young child he could not come to Arjam’s aid, and the latter was left without allies:

6:21 Աստանօր Ենանոս Բագրատունի, որ արձակեացն զՀիւրկանոս ի Հրէաստան, զոր ի Տիգրանայ էր գերեալ եւ ածեալ՝ վասն այսորիկ իսկ ընկեցաւ ի պատւոյն իւրմէ եւ եդաւ ի բանտի: Եւ վասն զի նահապետն Գնդունեաց զուրաքսութիւն յականջս Արջամայ հասուցանէր եւ բանն զօրանայր առի հաւատալ՝ հրամայէ պէսպէս տանջանարանօք խոշտանգել զնա, զի կամ թողեալ զօրէնս հրէութեանն՝ երկիր պագցէ կռոց, կամ կախեալ զփայտէ բնաջինջ լիցի ազգաւ:

 6:21 At this time Enanos Bagratuni was stripped of his honor and put to prison, because he had released and sent back to Palestine Hyrkanos, whom Tigran had taken captive and brought (here). Since Zoray, the Nahapet of the Gnduni, had calumniated him before Arjam, and as there was reason to believe (the calumny), Arjam gave orders to torment him with all kinds of instruments of torture, so that he would either foresake the Judaic faith and adore the idols, or be hung on a cross and perish (together) with his family:

6:22 Եւ զմի ի նորին ազգականաց սպանեալ եւ զորդիս նորա մատուցեալ ի տեղի սպանմանն. եւ ի չժուժել մահուան որդւոյն՝ կատարէ զկամս արքային հանդերձ բոլոր համազգեօքն եւ յառաջին պատիւն հաստատի:

 6:22 They put to death one of his relatives, and brought his sons to the place of execution. But being unable to endure the death of his son, he yielded to the will of the king with his entire family and was reinstated in his former position: