2:1 Եւ արդ առեալ նախաբանեսցուք, եթէ իցէ՞ համարձակութիւն գրով նշանակել զվարս արանցն կատարելոց, ոչ ի մէնջ արուեստախաւսեալ մերոյն կարծեաւք վիճաբանելով, այլ յաւրինակացն տուելոց զընդդիմակացն բարձրացուցանել:

 2:1 But let me make an introductory statement whether it is permissible to write concerning the lives of men of perfection. We on our part do not wish to engage in disputatious eloquence, relying on our own thoughts; but through examples we simply wish to prove the contrary:

2:2 Քանզի Աստուծոյ բարերարին այսպէս բարեխորհեալ զիւրոց սիրելեաց, ոչ միայն ըստ առաքինութեան վարուց՝ զչքնաղ եւ զբարձրագոյն հատուցումն բաւական համարել յանսպառ յաւիտեանսն:

 2:2 For God the bountiful has been so gracious to His beloved as not only to deem them worthy of the splendid and high reward in endless eternity for their virtuous lives:

2:3 այլ եւ աստէն իսկ կանխագոյն. զի անցաւոր ժամանակաւքս մատենապատում երկնաբերձ պայծառացուցեալ, զհոգեղինացն եւ զմարմնականացն առ հասարակ փայլիցեն:

 2:3 but has caused them to be extolled to the heavens here in this world, in the course of this transitory life, so that they may in general shine with spiritual and earthly luster:

2:4 Եւ ի մովսիսական պատմութեան յայտնի է երանելեաց արանցն ազնուականութիւն, ճշմարտութեան հաւատոցն հաստատութիւն, աստուածամերձ աստուածամուխ կենացն վայելչութիւն, սքանչելական կենացն պայծառութիւն:

 2:4 And in the Mosaic story manifest is the nobility of blessed men and the firmness of their true faith, the beauty of godly and god-fearing life, and the radiance of a marvelous life:

2:5 Զի ոմն ընդունելի պատարագաւ արդար կոչեցեալ, եւ այլ ոմն հաճոյական արուեստիւ ի վերայ ամենակուլ մահուանն կենաւք երեւեալ:

 2:5 For one of them by virtue of acceptable sacrifice has been called just; another, because of his pleasing work, disdaining all-devouring death, has remained alive:

2:6 եւ միւս ոմն բովանդակ արդարութեամբ ի վերայ համատարած լեռնացելոյ աստուածապատիժ ծովուն հանդերձ ամենայն շնչականաւք տարեւոր ժամանակաւք նաւակաց պահեալ:

 2:6 a third, because of his perfect righteousness has been preserved in a ship for a period of one year on the god-sent scourge of a boundless, mountain-high sea, along with every breathing thing:

2:7 եւ միւսոյն յանկարծագիւտ հաւատովք արդարացեալ, աստուածամերձ աստուածախաւս դաշնաւոր կատարեալ, եւ զաւետիս հանդերձելոց բարեացն ժառանգեալ:

 2:7 a fourth, has been justified through his suddenly-found faith, and drawing nigh unto God, has become an oracle and ally of God and has inherited the promise of the bounties to come:

2:8 Բազմաւք ե՛ւ այլ նոյնպիսիք աստուածածանաւթ գտեալք, որոց ազնուականութիւնքն յամենայն աստուածածանաւթ գրոց պատմի:

 2:8 Many others similarly have come to know God, and whose nobility all the divine books have described:

2:9 Հանգոյն ասացելոցս երանելւոյն Պաւղոսի առ Եբրայեցիսն կարգեալ զանուանս՝ գովէ զնոցին ճշմարտութիւն հաւատոցն. որով զվարձահատոյց մխիթարութիւն ընկալան յամենապարգեւողէն Աստուծոյ, ըստ իւրաքանչիւր յառաջադիմութեանցն:

 2:9 Similar to those I have mentioned, blessed Paul in his epistle to the Hebrews praises by name the true faith of such persons, whereby each one has received, according to his attainments, rewarding consolation from God the Bountiful, giver of all things:

2:10 նա եւ զժանդագործին Րահաբու զհիւրընկալութիւն լրտեսացն՝ համեմատէ: Իսկ իբրեւ հայեցեալ ի բազմախուռն գումարութիւն արդարոցն՝ զսակաւուցն զանուանս յայտ առնէ, եւ զայլովք եւս զանց առնէ, անբաւական զժամանակն առ ի կարգի պատմելոյ:

 2:10 He even offers as an example the hospitality of Raab the evildoer which she had shown to the spies. However, upon noting how numerous such persons are, he actually has revealed the names of but a few of them, omitting others, deeming the time insufficient to recount them all in their proper order:

2:11 Ի կիր արկանէ այնուհետեւ նշանակել միանգամայն զփորձութիւնս ի վերայ յարձակեալս եւ զնոցա զանընդդիմակաց զնահատակութիւնսն, զորս եւ պատուականս քան զաշխարհական վաճառս համարի:

 2:11 He then records in a general manner the tribulations of such persons and their martyrdom without resistance, which he considers preferable to all the wealth of the world:

2:12 Սոյն աւրինակ եւ ամենայն գիրք հոգեպատումք նշանակեալ ունին զքաջութիւնս ամենայն զաւրաց. զոմանց՝ ըստ աստուածեղէն կրաւնիցն զբարեյաղթութիւն, եւ զոմանց՝ ըստ աշխարհակիր կարգաց զմարտից եւ զպատերազմաց արութիւնսն, որպէս զՆեբրոտայն եւ զՍամփսոնին եւ զԴավթայն:

 2:12 Thus, all the inspired books have recorded the brave deeds of men of war; the victory of some, in accordance with the divine religion, the bravery of some in the course of encounters and wars, in the manner of the world, as those of Nimrod, Samson, and David:

2:13 Եւ զոմանց զբնական զիմաստութիւն գովեալ աստուածեղէն իմաստութեամբն հանդերձ, որպէս զՅովսէփայն յԵգիպտոս, եւ զԴանիէլին ի Բաբիլոն:

 2:13 A few are praised, moreover, for their natural as well as godly intelligence, as that of Joseph, in Egypt, and Daniel, in Babylon:

2:14 Յորոց եւ հզաւր թագաւորացն խրատիչք էին, զաշխարհական կենցաղոյս զհանգամանսն ցուցանէին, հանդերձ ամէնիշխանին Աստուծոյ ծանաւթս առնելով:

 2:14 There were among them advisors to mighty kings, who indicated the state of worldly affairs, at the same time imparting knowledge to everyone concerning God, the Lord of all. In praise of the wisdom of such persons:

2:15 Զորոց եւ մարգարէին իսկ գովեալ զիմաստութիւնն, ասէր ցոմն այսպէս. Մի՛թէ իմաստնագո՞յն իցես քան զԴանիէլ. կամ իմաստո՞ւնք խրատտուք խրատեցին զքեզ հանճարով իւրեանց:

 2:15 the prophet himself states as follows: “Art thou wiser than Daniel; or were they wise councilors who have advised thee by their understanding:

2:16 Եւ ոչ այսչափ միայն, այլ եւ հոգեկան ազգին հրեշտակութեամբ՝ գովեալ զսրբոցն զաւրութիւն, որ զԴանիէլ ցանկալի քարոզելովն կոչէին. եւ զսուրբ Տիրամայրն ի Գալիլեայ՝ աւրհնեալ ի կանայս:

 2:16 And this is not all, he extolls the power of the saints, by dispatching the angels as emissaries, who declared Daniel to be magnificent and the Holy Mother of the Lord, in Galilee, “blessed among women:

2:17 Բայց զի՞նչ ասիցեմք զզուգականացն զառ ի միմեանց պատուեալ զգովութիւնս, զորոց եւ Տէրն իսկ ամենայնի՝ բերանալիր գոչէր զազնուականութիւնսն, ոչ միայն զյանդիմանական գործոյն, այլ եւ զծածուկ սրտիցն լուսաւորութիւնս առաջի հրեշտակաց եւ մարդկան բերէ:

 2:17 But what to say concerning the praise whereby comrades honored each other, whose nobility the Lord Himself loudly proclaimed before the angels and men, revealing not only their known works, but also the radiance in the recesses of their hearts:

2:18 Որպէս զհիւրամեծարին Աբրահամու հրեշտակաւքն հասելովք զծառայական հաւասարութիւնն յայտ արարեալ. պատմելով նմա յետ աւետեացն ընկալելոց, զինչ ի Սոդոմն էր գործելոց:

 2:18 How He represented hospitable Abraham as an intimate servant, and after the promise he had received, related to him what was to befall Sodom:

2:19 Նոյնպէս եւ զքաջի նահատակին Յոբայ յառաջ քան զպատերազմել առաջի պատերազմականին՝ յաւրինէ զգովութիւն ասելով:

 2:19 Similarly, He praises the good martyr Job, prior to his encounter with Satan, saying:

2:20 Այր ճշմարիտ, արդար եւ աստուածապաշտ, եւ որոշեալ յամենայն գործոց չարաց»: Իսկ մեծին Մովսէսի զառաւելագոյն զաստուածամուխ մերձաւորութիւն՝ ամենայն եկեղեցական գրով հնչեցուցեալ, զորոյ եւ զտղայութեան զկայտառութիւնն յայտ արարեալ աստուածեղէն աւրինացն. նա եւ զայլազգոյն զՅոթորի եւս զխրատն չանցուցեալ անգիր:

 2:20 A perfect and upright man; one that fears God and turns away from evil.” Moreover, He has revealed, in every religious book, the close intimacy of great Moses with God. The divine tradition has disclosed even his youthful intelligence, nor has the advice of Jethro, the foreigner, been omitted:

2:21 Եւ այնպէս միահամուռ ամենայն աստուածակրաւն արուեստականացն բարեգործութիւնք՝ փայլեն յաստուածագիր աւրինացն, զորոց չէ ոք բաւական յիշատակել զերանելի անուանց գումարութիւն:

 2:21 And thus, through divine tradition, there shine the good works of all the devout masters whose blessed names no one can completely record. And He has caused to blossom forth not only the noble deeds of those who had come before:

2:22 Եւ ոչ միայն զյառաջագունիցն, այլ եւ զկնի եղելոցն զՄիածնի Որդւոյն Աստուծոյ փրկչին ամենեցուն՝ ի լուսաբեր աւետարանին իւրում ծաղկեցուցանէր զազնուականութիւնս, մանաւանդ երանութեամբ իսկ պսակէր ոչ միայն սեպհականացն զերկոտասանիցն, եւ կամ զյառաջամուտ զԿարապետին, այլեւ զայլոց մատուցելոցն գովէ զհաւատոցն ճշմարտութիւն:

 2:22 but also of those who came after the Only Begotten Son, the Savior of all, even crowning them with beatitudes in His luminous gospel, lauding not only His own twelve or the Forerunner, but also praising the rectitude of the faith of the others who had come nigh unto the truth of the faith:

2:23 Քանզի զՆաթանայէլ առանց նենգութեան նշանակէ եւ զթագաւորազին զմեծութիւն հաւատոցն՝ անգիւտ յԻսրայէլի ասէ:

 2:23 Thus concerning Nathanael He states that in him there was no guile, and the greatness of the faith of the patrician, which He says, was not to be found in Israel:

2:24 Բայց ոչ միայն զմեծամեծսն, այլ առաւել եւս զթեթեւագոյնսն բարձրագոյնս առնէ անարգամեծարն Քրիստոս, որ սակաւիկ ինչ զծախ իւղոյն յարգէ, եւ զծախելեացն յիշատակարան պատմեն ամենայն ուրեք՝ առ ի ներքոյ երկնից:

 2:24 Yet Christ who exalts the humble praises not only the greater things, but more so he praises the lesser ones; who thinks highly of the pouring of a little ointment and states that the memory of those who poured it shall be preached under heaven:

2:25 Եւ զկնոջէն քանանացւոյ մեծ զհաւատոցն ասէ. նաեւ զդանկաց երկուց ընծայելոցն գովէ զարկանելեացն զյաւժարութիւն առաւել քան զմեծացն:

 2:25 He, moreover, says concerning the faith of the Canaanite woman that it was great, and the generosity of those who contributed two mites He found more praiseworthy than those of the wealthy:

2:26 Իսկ Պաւղոսի ի մտի եդեալ էր շրջեցուցանել զքրիստոսադիր կարգացն պայծառութիւնն, անաւթ ընտրութեան անուանեալ, անուանակիր յաշխարհի իւրոյ սքանչելի անուանն առնէ:

 2:26 As for Paul, who had determined to spread the luminous order that was established by Christ, he was designated as a chosen vessel who could bear His wondrous name in the world:

2:27 Վասն որոյ երանելոյն հայեցեալ ի շնորհացն բարձրութիւն առ իւրոյ մեծ աւրինացն եւ առ ամենայն սրբոցն, բարձրագոյն բարբառով ի փառատրութիւն դառնայ, եթէ «Շնորհք Աստուծոյ, որ յամենայնի հռչակ հարկանէ զմէնջ ի Քրիստոս եւ զհոտ գիտութեան իւրոյ յայտնի առնէ մեւք յամենայն տեղիս:

 2:27 Therefore, the blessed one, upon beholding the loftiness of the grace which had been bestowed for his faith and for that of all the saints, begins loudly to glorify by saying that “the grace of God which is proclaimed in everything, concerning us in Christ, and the savor of His knowledge is made manifest everywhere through us:

2:28 Ի վերայ այնորիկ ապա եւ զհամարձակագոյնն բերէ, թէ «ո՞ կարէ բիծ դնել ընտրելոց Աստուծոյ», Եւ զայս աւճան ընկալեալ ի Տեառնէ երանելի առաքելոցն՝ զամենայն գործակցաց իւրեանց գրով նշանակել զքաջութիւնս:

 2:28 Yet he adds even more boldly: “Who shall lay anything to the charge of God’s elect?” And the blessed apostles had received from the Lord permission put into writing the virtues of all their co-workers:

2:29 Տեսանել զոմանց ի սուրբ աւետարանին եւ զոմանց ի Գործս Առաքելոցն երանելոյն Ղուկասու մատենագրեալ. եւ իցեն որ ի Կաթուղիկէս առաքելոցն առաւելագոյնս ճանաչին:

 2:29 A few of them can be seen in the Holy Gospel, and a few others are found in the Acts, written by blessed Luke, and there are others who are better presented in the general epistles:

2:30 Այլ Սրբոյն Պաւղոսի չորեքտասանեքումբք թղթովք պատմէ զիւր առաքելակիցս եւ նիզակակիցս, եւ ուրախակիցս իւր առնէ, եւ ի վախճանի թղթոցն ըստ իւրաքանչիւր ումեք յողջոյն կատարեալ՝ յանուանէ հարցանէ. եւ զուրումն յաւետարանէ անտի նշանակէ զգովութիւնսն:

 2:30 At the same time St. Paul tells in fourteen epistles concerning his fellow apostles and co-workers, making them participants in his joy, and at the end of his epistles extends greeting to each one of them, inquiring concerning them by name, and quotes the gospel in praise of one of them:

2:31 Բայց ո՛չ միայն զերանելւոյն զաւգնականութիւնսն յարգէ, այլ եւ զքրիստոսամեծար ասպնջականիցն իւրոց՝ բազում գովութիւնս փոխանակ մեծարանացն կարգէ, վասն որոյ եւ յաղաչանս առ Աստուած մատուցեալ՝ զփոխարէն բարեացն հատուցանել հայցէ:

 2:31 But he is thankful not only for the assistance to the blessed one, but gives much praise for the Christian hospitality of his hosts, and pleadingly applies to God, asking recompense for their kindness:

2:32 Եւ ամենայն եկեղեցեաւք հնչեցուցանէ զընտրելոցն զազնուականութիւն, ոչ միայն զարանցն, այլեւ զկանանցն աշակերտելոց, որ զճշմարտութիւնն աւետարանեն:

 2:32 And he declares in all the synagogues the nobility of the chosen, not only of the men, but also of the women disciples who preached the truth of the gospel:

2:33 Եւ զայս ամենայն աւետարանեալ ոչ ի պարծանս գովութեան, այլ զի աւրինակ եւ կանոն զկնի եկելոցն պաշտիցի. որպէս ի նոյն իսկ զի բարեաց գործոց նախանձաւոր լինել ամենեցուն ստիպէ ասելովն, թէ Զհե՛տ երթայք սիրոյ. եւ նախանձաւոր լինել ամենեցուն հոգեւորացն:

 2:33 And he has declared all this not for the sake of praise or pride, but so that it may serve as an example for those who were to come later. So that they all should be zealous in good deeds, he says: “Follow after charity and desire spiritual gifts:

2:34 Որոց զյաւժարութիւն Աքայեցւոց վասն պաշտաման սրբոցն ի Մակեդոնիա պատմեալ՝ նախանձեցուցեալ յորդորեաց: Այլեւ համարձակութիւն իսկ տայ անխափան ի բարեացն առաքինութիւն, թէ:

 2:34 In relating in Macedonia, of the Achaians’ readiness to serve the saints, he exhorts by rousing their envy, and even permits them to be unreservedly jealous of the virtue of the just, by saying that:

2:35 Լաւ է յամենայն ժամ նախանձել ի բարիս»: Այլ եւ նմանաւղ իւր եւ Տեառն ստիպէ լինել: Դարձեալ փութայ ամենեքումբք հանդերձ ըստ Քրիստոսի հետոցն վարել:

 2:35 it is good to be zealously affected always in a good thing.” He moreover, exhorts them to resemble him and the Lord. Again, he strives to live with them all by Christ’s example:

2:36 Հայեցարո՛ւք, ասէ, ի զաւրագլուխն հաւատոց, եւ ի կատարիչն Քրիստոս»: Եւ դարձեալ, թէ՝ «Յիշեցէ՛ք զառաջնորդս ձեր, որք խաւսեցան զբանն Աստուծոյ. հայեցեալ յելս գնացից նոցա, նմանաւղք եղերուք հաւատոցն»: Եւ միանգամայն, եթէ:

 2:36 Look unto Jesus,” says he, “the author and perfecter of our faith,” and again, “remember them which have rule over you, who have spoken unto you the word of God; whose faith follow.” And finally:

2:37 Զայս խորհեսցի իւրաքանչիւր ոք ի ձէնջ որ եւ ի Քրիստոս Յիսուս»: Հանգոյն սմին եւ Ղուկաս յսկիզբն Առաքելագործ մատենին դնէ: Իսկ ցանկալի Տեառնեղբայրն Յակոբոս, զհամաւրէն իսկ զգունդն սրբոց հանդերձ սրբասէր տերամբն յաւրինակ առեալ՝ ի թղթին իւրում ասէ, եթէ:

 2:37 Let this mind be in you, which was also in Christ Jesus.” Thus, states also Luke at the beginning of the book of “The Acts,” while beloved James, brother of Jesus, taking as his example the entire phalanx of the saints as well as the Lord, lover of the saints, states in his epistle:

2:38 Աւրինակ առէք չարչարանաց եւ յերկայնմտութեան զմարգարէսն, որ խաւսեցան յանուն Տեառն. զհամբերութիւն Յոբայ լուարուք, եւ զկատարումն Տեառն տեսէք:

 2:38 Take my brethren, the prophets who have spoken in the name of the Lord, for an example of suffering, affliction and patience. Ye have heard of the patience of Job, and have seen the end of the Lord:

2:39 Յայտնի է այսուհետեւ ասացելովքս, եթէ գովութիւն ամենայն աստուածասէր ընտրելոցն ի Տեառնէ է, որ՝ ի հրեշտակաց, որ՝ առ ի միմեանց, ոչ ի պարծանս անձանց, այլ առ ի նախանձուկս միմեանց արկանելոյ, զի միմեամբք քաջալերեալք՝ հասանիցեմք ի բարեացն կատարումն՝ ի նշանակեալ նպատակն երանելւոյն Պաւղոսի, եթէ:

 2:39 It is evident from what has been stated that praise of the God-loving chosen is from the Lord Himself, some from the angels, and some from others, not for the sake of pride, but for the purpose of arousing each other’s envy, so that encouraged by each other, we may succeed in the accomplishment of good works, the goal set up by blessed Paul:

2:40 Միաբան հասանել ի չափ հասակին Քրիստոսի»: Որոյ ազատութիւնն յերկինս է, ակն ունել փրկչին մեծին Աստուծոյ:

 2:40 to come... unto the measure of the stature of the fulness of Christ,” whose freedom is in heaven, to await The Savior, the great God:

2:41 Ունիմք եւ զկանոնական յաջորդեալ յառաքելոցն անտի զշնորհապատում գրեալսն, եթէ ո՛րպէս մեծարեալք ի միմեանց, գովեալք ըստ ճշմարիտ հաւատոյն եւ ըստ աւետարանագործ կրաւնից, մինչեւ ցայսաւր ժամանակի նովին սովորութեամբ վարին:

 2:41 We have also the gracious canonic writings which came after the apostles indicating how they honored and praised one another for their true faith and evangelical life and have been similarly treated to this very day:

2:42 Եւ արդ առեալ յերկոցունց համարձակութիւն ի գիր արկանել եւ զվարս առն արդարոյ:

 2:42 And thus we have from them both permission to commit to writing the life of the just man:

2:43 Արդ այսուհետեւ եւ խոստացեալն առաջի դիցի, եւ հայրենակատար մեծարեալ պայմանաւ որ առ ի մէնջ՝ հաճեսցի, եւ նոցա քաղցրատուր հրաման հատուցեալ զարդարեսցի:

 2:43 Therefore, that which we have promised shall hence forth be produced, to the best of our ability; the biography of the father shall be duly completed and their sweet command shall be elaborately carried out: