1:0 Վարք եւ պատմութիւն Սրբոյն Գրիգորի:

 1:0 The life and history of Saint Gregory:

1:1 Ընդ նուազել ժամանակաց թագաւորութեանն Պարթեւաց, ի բառնալ տէրութեանն յԱրտաւանայ որդւոյ Վաղարշու:

 1:1 During the time of the decline of the kingdom of the Parthians, sovereignty was taken from the last Parthian king Vagharsh’s son, Artawan:

1:2 ի սպանանել զնա Արտաշրի որդւոյ Սասանայ, - որ էր նախարար ոմն ի Ստահր գաւառէ, որ եկեալ միաբանեաց զզաւրս Պարսից, որք լքին խոտեցին մերժեցին անարգեցին զտէրութիւնն Պարթեւաց, եւ հաճեցան հաւանութեամբ ընտրել զտէրութիւնն Արտաշրի որդւոյ Սասանայ:

 1:2 The latter was killed by Artashir, son of Sasan, who was a certain [naxarar] lord from the district of Stahr. Artashir had come and united the troops of the Persians who had abandoned, rejected, and disrespected the lordship of the Parthians, and enthusiastically accepted the rule of Artashir, son of Sasan:

1:3 արդ իբրեւ յետ մահուան հասանելոյ գուժիս այսորիկ առ Խոսրով թագաւորն Հայոց, - որ էր երկրորդ տէրութեանն Պարսից, զի որ Հայոց թագաւոր էր՝ նա էր երկրորդ Պարսից տէրութեանն:

 1:3 Now it happened that after the death, when the sad news reached Xosrov, king of the Armenians - who was second in command of the lordship of the Persians (since whoever the Armenian king might be was second in the Persian kingdom:

1:4 արդ՝ թէպէտ եւ վաղու լուեալ զբաւթն՝ ոչ ինչ ժամանեաց հասանել յամբովկ գործոյն պատերազմի իրացն պատրաստութեան:

 1:4 although Xosrov had learned early about the misfortune, he was unable to adequately prepare for military action:

1:5 Յետ այսորիկ դարձեալ լինէր յիրացն եղելոց մեծաւ տրտմութեամբ, զի ոչ եհաս ինչ նմա գործել գործ. ի մեծ ի տրտմութենէն եւ յիրացն վճարելոյ դարձեալ անցեալ եկեալ լինէր յաշխարհ իւր:

 1:5 Thereafter again he experienced great sorrow, since he had not managed to do anything and because of the way things had gone, he turned back and unhappily came to his own land:

1:6 Արդ՝ ի միւս եւս ի գլուխ տարւոյն սկսանէր Խոսրով թագաւորն Հայոց գունդ կազմել եւ զաւր բովանդակել:

 1:6 Now at the beginning of the next year, Xosrov, king of the Armenians, began gathering brigades and constituting an army:

1:7 գումարել զզաւրս Աղուանից եւ Վրաց, եւ բանալ զդրունս Ալանաց եւ զՃորայ պահակին, հանել զզաւրս Հոնաց, ասպատակ դնել ի կողմանս Պարսից, արշաւել ի կողմանս Ասորեստանի, մինչեւ ի դրունս Տիսբոնի:

 1:7 He assembled troops from the Aghuans and Iberians (Georgians). He opened the Gate of the Alans and the Choray pass, bringing in troops of the Huns to raid the Persian areas and to invade the Asorestan areas, as far as the gates of Ctesiphon:

1:8 Աւար առեալ զերկիրն ամենայն՝ յապականութիւն դարձուցանէր զշինանիստ քաղաքացն եւ աւանացն ցանկալեաց. զշէն երկիրն ամենայն թափուր եւ աւերակ թողոյր:

 1:8 He looted the entire country, wrecking flourishing cities and desirable [awans] hamlets, and leaving the entire cultivated country empty and ruined:

1:9 ջնջել ի միջոյ ի բաց կորուսանել, խլել քակել, հիմն ի վեր ջանայր առնել, համարէր բառնալ զաւրէնս տէրութեանն Պարսից:

 1:9 He attempted to completely wipe out, seize, and demolish everything from top to bottom, aiming to end the lordship of the Persians:

1:10 Ուխտ եդեալ միանգամայն՝ վրէժ խնդրել մեծաւ քինութեամբ զանկանելն իւրեանց ի տէրութենէն. սպառ սպուռ ջանայր զվրէժ խնդրել, մեծաւ քինու նախանձաբեկ լինելով:

 1:10 With a great grudge he vowed to exact vengeance on those who had deposed from power his own Arsacid kinsmen. Inflamed with his grudge, he wanted full vengeance:

1:11 մեծամեծս փքայր՝ ի բազմութիւն զաւրացն ապաստան եղեալ, եւ ի քաջութիւն զաւրացն յուսացեալ:

 1:11 He greatly inflated himself, putting his faith in the multitude of his forces and the bravery of the troops:

1:12 Վաղվաղակի ի թիկունս հասանէին մեծաւ բազմութեամբ ժիր եւ քաջ առն եւ ձիոյ եւ բուռն կազմութեամբ Աղուանք, Լփինք եւ Ճիղպք, Կասպք եւ այլ եւս որ ի սմին կողմանց, զի զվրէժ արեանն Արտաւանայ խնդրեսցեն:

 1:12 There quickly arrived as support a vast multitude of vigorous and courageous organized men and horsemen from the Aghuank, Lpink, Chighpk, and Kaspk, and others from those parts, arriving to seek vengeance for the blood of Artawan:

1:13 Զի թէպէտ եւ էր ինքն ի մեծի տրտմութեան վասն բնութեան եղբայրութեան ազգատոհմին, զի հնազանդեցան եւ ի ծառայութիւն մտին համբարձելոյ թագաւորութեան Ստահրացւոյն, եւ ընդ նմին միամտեցան:

 1:13 King Xosrov was greatly saddened that his own clansmen, his kinfolk, had submitted to serving and supporting the rising kingship of the Stahrite Sasanian and had united with him Artashir:

1:14 զի թէպէտ եւ էր Խոսրովու եւ դեսպան արարեալ, զի իւրեանց տոհմայինքն ի թիկունս եկեսցեն եւ նոցա ընդդէմ կայցեն ընդ նորա թագաւորութեանն, անտի սմա ձեռն տուեալ ի կողմանց Քուշանաց, եւ յայնմ մարզէ եւ յիւրեանց ի բուն աշխարհէն եւ ի քաջ ազգաց եւ ի մարտիկ զաւրացն զի ի թիկունս հասցեն:

 1:14 Moreover, Xosrov had sent emissaries for the Persians to come forth to aid their own Arsacid clansmen and to oppose his Artashir’s kingship. He also sent emissaries to the brave folk and martial warriors there in the Kushan areas and in the Kushans’ own native land for them to come to his aid:

1:15 սակայն տոհմքն եւ ազգապետքն եւ նախարարքն եւ նահապետքն Պարթեւաց ոչ լինէին ունկնդիր. զի միամտեալ եւ հաւանեալ եւ նուաճեալ էին ի տէրութիւնն Արտաշրի, քան ընդ տէրութիւն իւրեանց ազգատոհմին եւ եղբայրութեանն:

 1:15 However, despite these actions the clans, and the azgapetk, the naxarars and nahapetk of the Parthians paid no attention to Xosrov’s requests. This was because they had united with, accepted, and submitted to the lordship of Artashir, instead of supporting the lordship of their own Arsacid clan and its brotherhood:

1:16 Սակայն առեալ Խոսրովու զբազմութիւն զաւրաց իւրոց, եւ որ ուստեք ուստեք եկեալ հասեալ էին թիկունս աւգնականութեան նիզակակիցք գործոյն պատերազմի:

 1:16 Nonetheless, Xosrov took the multitude of his troops, as well as those who had come from various places to support him as comrades in warfare:

1:17 Իսկ իբրեւ ետես թագաւորն Պարսից զայն ամբոխ բազմութեան գնդի, զի մեծաւ ուժով դիմեալ եկեալ հասեալ էին ի վերայ նորա՝ ել եւ նա ընդ առաջ նոցա ի պատրաստութիւն պատերազմի:

 1:17 Now when the king of the Persians saw the mob of brigades coming against him with great force, he arose and went before them in military preparedness:

1:18 Բայց սակայն ոչ կարաց ունել զդէմ նորա, փախստեայ լինէր առաջի նոցա. զհետ մտեալ կոտորէին զամենայն զաւրսն Պարսից, եւ դաշտացն եւ ճանապարհացն ցիր դիաթաւալ կացուցանէին եւ չարախտավատ վատնէին եւ անհնարին հարուածս ի վերայ հասուցանէին:

 1:18 However, he was unable to withstand, and fled before them. Xosrov and his allies pursued and destroyed all the troops of the Persians, covering the plains and roads with their scattered corpses, and delivering devastating and incredible blows:

1:19 Եւ թագաւորն Հայոց դառնայր ի մեծ կոտորածէն մեծաւ յաղթութեամբ եւ բազում աւարաւ եւ ցնծալից ուրախութեամբ ի կողմանսն Հայոց յԱյրարատ գաւառ, ի Վաղարշապատ քաղաք, մեծաւ ուրախութեամբ եւ բարի անուամբ եւ բազում աւարաւ:

 1:19 The king of the Armenians turned back from this great destruction triumphantly, with much booty, and joyfully elated. He went to the district of Ayrarat in the lands of the Armenians, to the city of Vagharshapat, with great joy, good renown, and much booty:

1:20 Ապա հրաման տայր ընդ կողմանս կողմանս դեսպանս արձակել, հրովարտակս առնել, յեաւթն բագինս մեհենիցն ուխտաւոր լինել պատկերաց կռոց դիցն պաշտաման:

 1:20 Then King Xosrov ordered that emissaries should be dispatched to various places. He issued edicts that pilgrimage should be undertaken to the seven altars of the temples, to worship the images of the gods:

1:21 Սպիտակ ցլուք եւ սպիտակ նոխազաւք, սպիտակ ձիովք եւ սպիտակ ջորւովք, ոսկեղէն եւ արծաթեղէն զարդուք, ի վերջաւորս փողփողեալս, նշանակապ պալարակապ մետաքսիւքն եւ ոսկովք պսակաւք եւ արծաթի զոհարանաւք, յանաւթս ցանկալիս ակամբք պատուականաւք:

 1:21 He exalted the places of the patrimonial worship of his Arsacid clan with white bulls and white rams, white horses and white mules, with gold and silver ornaments, with fringed and tasseled silks:

1:22 ոսկով եւ արծաթով, ի հանդերձս պայծառս եւ ի զարդս գեղեցիկս, զիւր ազգին Արշակունեաց զհայրենեացն պաշտամանց տեղիս մեծարէր:

 1:22 with gold crowns and silver items for making sacrifice, precious vessels of gold and silver studded with gems, and beautifully adorned brilliant raiment:

1:23 Նա եւ հինգերորդ եւս հանէր յամենայն մեծամեծ աւարացն ածելոց, եւ մեծամեծ պարգեւս քրմացն շնորհէր:

 1:23 He also took a fifth of the grandest of all the loot he had amassed and gifted the most magnificent items to the priests:

1:24 Իսկ զաւրացն որ զիւրեաւն էին՝ ետ պարգեւս եւ արձակեաց յիւրմէ:

 1:24 As for the troops who were with him, he gave them gifts and dismissed them: