Խորենացի 3-65 Khorenatsi

65:1 Արձակումն ի Պարսից մեծին Սահակայ հանդերձ Շամուելաւ աթոռակալաւ:	65:1 The sending from Persia of Sahak the Great and his vicar Samuel:
65:2 Որպէս ասացաք` յերկուս բաժանեալ նախարարքն Հայոց` յերկաքանչիւրոցն առաքեցին խնդրել աթոռակալ յարքայէն Պարսից. Վաչէ Արծրունեաց տէր եւ Հմայեակ Աշոցաց տէր` զոր ոք եւ արքայ կամեսցի. իսկ Մանէճ Ապահունեաց տէր եւ Սպանդարատ Արշարունեաց տէր` զմեծն Սահակ. նա եւ զաւրավարին Յունաց Անատոլեայ ի Կարնոյ զՀաւուկ ի Կուկայառճոյ. զի եթէ ոչ իցէ նմա հաճոյ ունել յիւրում բաժնին` տացէ զնա մասինն Յունաց:	65:2 As we said, the Armenian princes were divided into two, and from both sides they had sent to ask the Persian king for a vicar: Vachē, lord of the Artsrunik’, and Hmayeak, lord of Ashots’, for whomever the king might choose, but Manech, lord of the Apahunik’, and Spandarat, lord of the Arsharunik’, for Sahak the Great. Similarly, the Greek general Anatolius sent from Karin Havuk of Kukayarich to ask that if it did not please him Vṙam to keep Sahak in his own sector he might give him to the Greek sector:
65:3 Յղեցին եւ բազմութիւնք եպիսկոպոսացն հանդերձ երանելեաւն Մեսրոպաւ եւ բովանդակ ուխտիւ եկեղեցւոյն մաղթանս զքահանայն Տիրուկ, զորդի Մովսիսկան ի Զարիշատէ Վանանդայ:	65:3 Most of the bishops with the blessed Mesrop and all the clergy of the church also sent with the same petition the priest Tiruk, son of Movsisik from Zarishat in Vanand:
65:4 Վասն որոյ հաւանեալ Վռամայ` զերկաքանչիւրոցն կատարեաց զխնդիրս, տուեալ յաթոռ եպիսկոպոսապետութեանն զայլ ոմն ասորի, Շամուէլ անուն, զի լիցի ընդդիմափառ մեծին Սահակայ եւ հակառակաթոռ. եւ գործ նմա զատուցանէ զընկերել մարզպանին, կալ ի վերայ բաշխից հարկաց խնդրեցելոց եւ դատաստանաց եւ այլ աշխարհական կարգաց:	65:4 So Vṙam agreed and fulfilled the requests of both parties: he gave the archiepiscopal throne to another Syrian, Samuel by name, so that he might be a rival and antipatriarch to Sahak, and he set as his duties: to assist the marzban and to oversee the assessment of the required taxes, the law courts, and other secular institutions:
65:5 Եւ զմեծն Սահակ արձակեալ` թողու ի նա գեաւղս սակաւս ի նորին տանէ, զի նստցի միայն յինքեան վիճակի, իշխանութիւն ունելով միայն վարդապետութեան սովորական կրաւնիցն, եւ ձեռնադրութեան զայնոցիկ` զորոց եւ Շամուէլն յանձն առնուցու:	65:5 And Sahak the Great he set free, leaving him a few villages from the same patriarchal domain that he might reside only in his own see with the authority only to give the traditional religious instruction and to ordain those whom Samuel might accept:
65:6 Բայց յարձակելն զնա յանդիման իւր արարեալ ի բազմակոյտ ատենին. ասէ. «Երդմնեցուցանեմ զքեզ ի քոյին հաւատ` միամիտ կալ ի ծառայութեան մերում, եւ ոչ խորհել իրս ապստամբութեան` պատրել ի մոլար հաւատակցութիւնն Յունաց, եւ լինել պատճառ կորստեան ի մէնջ Հայոց աշխարհին, փոխել զբարերարութիւնն մեր ի չարութիւն:	65:6 But on setting him free Vṙam summoned him before him in the crowded chamber and note: “I bid you swear by your faith to remain loyal to our service and not to plan rebellion, not to be deceived into an acceptance of the erring faith of the Greeks so you become the cause of destruction to Armenia at our hands and convert our benevolence into malevolence:
65:7 Յայնժամ կանգուն կացեալ մեծին Սահակայ, պարկեշտ եւ նազելի զինքն կազմեալ ի բեմասացութեան ձեւի` համեստ հայեցուածովք, համեստագոյն եւս ձայնիւ սկսաւ ճառել զերախտիս ծառայութեանն, եւ զապերախտն ի նոցանէ լինել. ընդ նմին եւ զկեղծաւոր քաղցրաբանութիւն նոցա յանդիմանելով, եւ զդառնութիւն խորհրդոց եւ զգործս չարաչարս. յարելով ի նոսին զընդդիմաբանել անմիտ հայհոյութեանցն արտաճառեցելոց, զոր ասաց մոլար հաւատակցութիւն. եւ զնոցայն խայտառակելով զպաշտամունս, կատարեաց ի հրաշալի աստուածաբանութիւն, ըստ հանդուրժելոյ հեթանոսական լսելեաց:	65:7 Then Sahak the Great stood up, adopting a modest and grave demeanor as for an oration, and with a diffident expression and an even humbler voice began to speak of his services and their ingratitude. He also reproached them for their deceitful and honeyed words, their cruel plots and evil deeds; he added to this a refutation of the senseless blasphemies they had uttered, in that he Vṙam had spoken of the “erring faith.” He poured scorn on their religion and finished with a marvelous exposition of the faith according to the ability of the pagan audience to comprehend it:
65:8 եւ ոչ բովանդակ զբանին պայծառութիւն անհաւատիցն արկանել առաջի յայպանումն, որպէս զմարգարիտ խոզից ի կոխումն. այլ այնչափ կայծակնաճաճանչ ցուցեալ, որով գազազացան մոգուցն լեզուք. եւ հիացեալ պակեաւ ինքնին թագաւորն, եւ ամենայն բազմութիւն հրապարակին անձնագեղացն Պարսից` յակճիռս կալով սականջնել. մինչեւ հրամայեաց Վռամ արծաթ բազում տալ նմա` իբրեւ քաջաբանի եւ ուժգնասրտի առն համարձակախաւսի առաջի այնքանոյ թագաւորի:	65:8 He did not throw all the splendor of his discourse before the unbelievers for their derision, like pearls before swine to be trampled [cf. Matt. 7:6], but was so dazzling that the tongues of the magi turned to ashes. The king himself was astonished and confused, and all the multitude of the elegant Persian court stood on tiptoe and pricked up their ears. Finally, Vṙam commanded much money to be given him as an eloquent and stout-hearted man who spoke so freely before such a king:
65:9 Այլ նորա ոչ առեալ` ասէ ցհամազգին իւր ցՍուրենեանն Պահլաւ. «Արծաթ նորա նմա լիցի. բայց դու հաւանեցուսցես զնա` տալ ինձ զերկուսս զայս միայն. զգահ նախարարացն Հայոց, որպէս կարգեալ յԱրտաշրէ վարեցան մինչեւ ցայժմ` նորին աւրինակաւ հրամայեսցէ եւ առ յապայ, զի մարզպանք պարսիկք մի՛ կարասցեն ծանուցումն սակս այնր առնելով ինչ գերազանցաւրէն` փոփոխել ըստ կամաց իւրեանց:	65:9 However he did not accept it, saying to his kinsman of the Surenean Pahlav: “Let him keep his money. But do you persuade him to give me only these two things: let him command that the ranking of the Armenian nobility be preserved in the same fashion for the future as it was established by Artashir and has been conducted until today, so that the Persian governors, having due notice of that, may be unable to change anything at their whim:
65:10 Եւ միւս` զի դարձուսցէ զտուն ազգականին իմոյ եւ քոյ, զմանկանն Գազաւոնի զորդւոյն Հրահատայ, թէ եւ ոչ յիւրում ետեղ, զԱրշակունին յաչաղելով անուն, գէթ ի կարգ ընկեցեալ` ընդ այլ նախարարս թուեսցի, յորում ետեղ ինքն կամեսցի, որպէս համազն նորա Կամսարականն, կամ զԱմատունին թափեալ ի հարցն գահուէ եւ յառաջամասինն պատուոյ ի ստորնակայինն, եւ կամ գրեթէ որպէս զարքունի գործակալութիւն նմա հաւատասցէ եւ նորուն զաւակաց համանմանակի ընտանութեամբ, մինչեւ Աստուած քաղցրասցի դարձուցանել ի կարգ հայրենի ընդ ձեռն որոյ եւ է թագաւորի:	65:10 And second, that he restore the domains of my and your kinsman, the young Gazavon, son of Hrahat - if not to his own rank through his contempt for the name of Arsacid, at least let him be counted in a lower rank among the other nobles, in whatever place he may wish, as he deprived his kinsman the Kamsarakan, or the Amatuni, of their ancestral rank and original honor for lesser ones. Or at least let him entrust him and his sons with the royal governorship with equal confidence, until God is kind enough to restore him to his ancestral rank through some king or other:
65:11 Արդ` ջանասցիս դու թովելով զաւրէն համոզակեր թովչի:	65:11 Now try to soften Vṙam like a persuasive charmer:
65:12 Այնմ լսող եղեալ Վռամայ` հրամայէ զամենայնն կատարել. եւ դարձեալ հաստատելով զթոռն նորա զՎարդան ստրատելատն ի տէրութիւն իւրոյ ազգին Մամիկոնէից` արձակէ ի Հայս:	65:12 Vṙam agreed to this and ordered that it all be done; and reestablishing his grandson Vardan the general in the possessions of his own Mamikonean family, he sent them to Armenia:
65:13 Բայց թէ ասիցէ ոք, պարտ է մեզ զասացեալսն մեծին Սահակայ ի Պարսից հրապարակախաւսութեանն գրել` գիտասցէ, զի ոչ յումեքէ ի լսելիսս մեր հասեալ է բովանդակն ճշմարտութեամբ, եւ ոչ մեք ի պատմութեանս հիւսել հաւանիմք:	65:13 But if anyone should say that we ought to write down what Sahak the Great said in his public speech to the Persians, let him know that its entire contents have never been brought to our ears by anyone with accuracy and that we are not willing to fabricate one in this history:
65:14 Զի եւ ես այր եմ ծերացեալ եւ հիւանդոտ եւ անպարապ ի թարգմանութեանց, եւ զերագելն միայն խոկացի, ոչ ինչ մաքրագունից պարապեալ բանից, զի եւ քո կամքդ կատարեսցին, եւ ես ճողոպրեցայց ի քոց հարկեցուցանող բանից եւ աղաչանաց. մարդ զքեզ վարկանելով, կարեկցութեամբ մեզ հաւասարեալ, եւ ոչ, որպէս քերթողքն ասեն, մերձազաւակք եւ մաւտասերք, գոլ եւ նոյնասերմանք աստուածոց` իշխանք:	65:14 I am an old and sick man with no leisure from translating, and I think only of speed, having no time for the purest style, so that your wishes may be accomplished and I may be free of your pressing demands and entreaties. I consider you to be a man with compassion equal to ours, and not, as the poets say, that princes are the relatives and kin and of the same descent as the gods: