19:1 Իսկ թագաւորին թողեալ զիւր ամաւթն կորանաց, որ պարտէր նմա ամաչել, որ այնչափ անուանի եղեալ՝ քաջութեամբ առաւելոյր ի մարտս պատերազմացն. նա եւ յՈղիմպիադսն Յունաց հսկայազաւր երեւեալ, բազում գործս արութեան եւ անդ ցուցեալ, եւ ոչ սակաւ մղեալ պատերազմունս յայնկոյս Եփրատ գետոյ ի կողմանս Տաճկաց, ուր եւ կարեվէր խոցեալ՝ ելանէր երիվարաւն ի պատերազմէն. իսկ նորա առեալ զերիվարն, եւ զասպազէն նորին եւ զիւր զառնազէնն առեալ կապեալ ի թիկունսն՝ ի վերայ մկանանցն ի լիւղ անցանէր ընդ գետն Եփրատ. արդ՝ որ այնչափ հզաւր զաւրաւորն էր եւ բուռն ոսկերաւք՝ յաղջկանէ միոջէ յաղթահարեալ լինէր կամաւքն Աստուծոյ:

 19:1 But the king paid no regard to his shameful humiliation, of which he should have been ashamed, he who was so renowned for bravery in battle. Not least in the Greek Olympics he had seemed as strong as a giant, showing there many deeds of prowess. He had waged no few battles beyond the river Euphrates in the regions of the Tachiks; where once he was leaving the combat on horseback gravely wounded, he picked up the horse and its armor and his own armor, and fastening them to his back he swam across the Euphrates river. So, he, who was such a powerful soldier and strong of body, by the will of God was defeated by a single girl:

19:2 Եւ զայն ոչ էր եդեալ ի մտի զամաւթն նախատանացն, այլ ի տեսիլ սիրոյ նորա ջեռեալ՝ տրտմեալ ընդ մահ աղջկանն, տխրացեալ սգայր:

 19:2 But he paid no thought to this shameful disgrace, but was rather inflamed at the sight of his love; and saddened at the death of the maiden, he bitterly mourned:

19:3 Տեսէ՛ք, ասէ, զկախարդասար աղանդ ազգիդ քրիստոնէից. զիա՛րդ կորուսանեն զանձինս բազումս մարդկան, հանեալ յաստուածոցն պաշտամանէ. յերկրաւոր վայելից կենացս խափանեն, եւ ի մահուանէ ոչ դողան. մանաւանդ վասն սքանչելոյն Հռիփսիմեայ, որոյ ոչ գոյր համեմատ յերկրի ի ծնունդս կանանց:

 19:3 Do you see, he said, that bewitching sect of the race of Christians, how they destroy- many men’s souls, drawing them away from the worship of the gods? They deprive them of the pleasures of this earthly life and do not tremble at death, I am speaking especially about the wonderful Rhipsime who had no equal among women on earth:

19:4 Վասն զի սիրտ հատեալ զհետ անհնարին եւ անմոռաց՝ ի մտացս չանկանի, մինչ կենդանի եմ ես, Տրդատ արքայ:

 19:4 For my heart is broken for that amazing and unforgettable girl, who will never pass from my mind so long as I, king Trdat, remain alive:

19:5 Զի զՅունաց աշխարհն եւ զՀոռոմոց քաջ գիտեմ, եւ զմեր Պարթեւաց կողմանսն, վասն զի բնութիւն իսկ է մեր, եւ զԱսորեստան եւ զՏաճկաստան եւ զԱտրպատական:

 19:5 I know well the land of the Greeks and Romans, and our Parthian territory, for that is our homeland, and Asorestan and Tadjikistan and Azerbaijan. Why should I enumerate them one by one:

19:6 Եւ զի՞ մի ըստ միոջէ թուեմ. զի բազում տեղիք այն են, որ իմ խաղաղութեամբ է հասեալ, եւ բազումք այն են, որ մարտիւ պատերազմաւ աւարի ասպատակեալ:

 19:6 For there are many regions to which I have come in peace, and many which I have plundered in war:

19:7 Ոչ ուրեք տեսեալ է նման նմանութիւն այսր գեղոյ, զոր էր կորուսեալ այս կախարդացն. զի այսպէս զաւրացան կախարդինքն, մինչեւ ինձ յաղթեցին:

 19:7 Yet in none have I seen the like of this beauty, whom these magicians have destroyed; for their sorcery has become so strong as even to overcome me:

19:8 Իսկ ի վաղիւ անդր մատուցեալ՝ առնոյր հրաման դահճապետն վասն սրբոյն Գայիանեայ սպանման:

 19:8 The next day the chief executioner came forward to receive orders for the execution of saint Gayane:

19:9 Իսկ նա իբրեւ լուաւ՝ առ սէրն յեղեալ զեղեալ յիմարեալ ապշեալ եւ ոչ յիշեալ վասն մահուան սրբոյն Հռիփսիմեայ՝ համարեցաւ եթէ կենդանի իցէ:

 19:9 But the king when he heard, was overwhelmed, frenzied and stupefied for love, nor did he remember the death of saint Rhipsime but thought that she was still alive:

19:10 Մեծ աւագութեան, բարձի եւ պատուոյ պարգեւս խոստանայր՝ եթէ յանկարծ ոք հնարեսցէ պատրել հաճել զմիտս աղջկանն՝ գալ առ նա:

 19:10 He promised to bestow great dignities, promotion and honor on anyone who could entice or persuade the maiden to come to him:

19:11 Իսկ նա ասէ, թէ «Այնպէս կորիցեն ամենայն թշնամիք քո, արքայ, եւ որ զաստուածս անարգենն եւ զհրամանս ձեր թագաւորաց. այլ կայ կախարդն այն, որ ապականեալ կորոյս զչքնաղագեղն, եւ երկու եւս ընկերք նորուն:

 19:11 But the executioner note: “So will perish all your enemies, O king, and those who dishonor the gods and the commands of your majesty. But there still lives that witch who corrupted and destroyed the beautiful girl, and two more companions of hers:

19:12 Իբրեւ լուաւ, թէ մեռաւ սուրբն Հռիփսիմէ՝ դարձեալ ի նոյն տրտմութիւն ընկլաւ, եւ իջեալ նստէր ի վերայ գետնոյ, եւ լայր եւ ի սուգ մտանէր:

 19:12 When he heard that saint Rhipsime was dead, he was cast down into the same despondency, and fell down and sat on the ground, weeping and mourning:

19:13 Դարձեալ հրաման տայր վասն առաքինւոյն Գայիանեայ, թէ նախ զլեզուն ընդ ծործորակսն հանել, եւ ապա սպանանել. վասն զի իշխեաց վնասակար խրատուն իւրով կորուսանել զայնպիսին, որ զդիցն գեղեցկութիւն ունէր ի մէջ մարդկան:

 19:13 Then he commanded that the virtuous Gayane first have her tongue pulled out and then be put to death, since she had dared to corrupt with her harmful advice her, who had the beauty of the gods among mankind:

19:14 Իսկ դորին խրատդ անշնորհ առնել զդիսն իշխեաց, որոց նմայն զայն շնորհեալ էր գեղեցկութիւն. վասն այնորիկ զնա կտտամահ սպանցեն:

 19:14 And her advice had displeased the gods, who had given that girl such beauty, therefore they should torture her to death:

19:15 Արդ՝ ելեալ դահճապետն պարծելով՝ չարամահ առնել զնա, եւ ետ հանել զնոսա շղթայիւք ի քաղաքէն ընդ դուռն հարաւոյ, ընդ կողմն պողոտային որ հանէր ի Մեծամաւրի կամուրջն, ի տեղին յայն, ուր սովոր էին սպանանել զամենայն մահապարտս, ի ճախճախուտ տեղի մի, մաւտ ի պարկէն փոսին որ շուրջ գայր զքաղաքաւն:

 19:15 The chief-executioner emerged from his meeting with King Trdat boasting that he would give Gayane a wicked death. He had the prisoners removed in chains from the city via the South gate, by the avenue leading to the Metsamor bridge. The prisoners were taken to the place where they were accustomed to kill all who had been condemned to death, a swampy place near the moat that went round the city:

19:16 Եւ վարեցին չորս չորս ցիցս միում միում ի նոցանէն:

 19:16 For each of them they brought four stakes:

19:17 Եւ մինչդեռ կազմէին զայն՝ սկսաւ ասել սուրբն Գայիանէ ընկերաւքն հանդերձ այսպէս. «Գոհանամք զքէն, Տէր, որ արժանի արարեր զմեզ մեռանել վասն մեծի անուանդ քոյ, եւ յարգեցեր զհողեղէն բնութիւնս մեր, զի լիցուք արժանի Աստուածութեանդ քում. եւ հաղորդեցեր զիս մահուան սրբոց քոց վկայիցն, Հռիփսիմեայ եւ ընկերացն:

 19:17 And while they were setting these out, saint Gayane with her companions began to speak as follows: “We thank you, Lord, for making us worthy to die on behalf of your great name, and for honoring our earthly nature so that we might become worthy of your divinity, and for making me share in the death of your holy martyrs, Rhipsime and her companions:

19:18 Եւ արդ՝ փութամ եւ անձկացեալ եմ հասանել նոցա որ զքեզն սիրեցին, եւ ուրախ եմ, զի ժամանեցից զկնի դստերն իմոյ եւ որդեկին իմոյ Հռիփսիմեայ եւ քերցն իմոց եւ ընկերացն:

 19:18 So now I am anxious and impatient to join those who have loved you; and I am happy to follow my daughter and my child Rhipsime and my sisters and companions:

19:19 Արդ՝ յիշեա՛ զմեզ, Տէր, որ վասն անուան քոյ մեռանիմք զաւրհանապազ. համարեցաք իբրեւ զոչխար ի սպանումն. արի՛ եւ մի՛ մերժեր զմեզ վասն անուանդ քոյ. եւ դու տո՛ւր մեզ զյաղթութիւնդ քո, եւ չարն գործակցաւքն հանդերձ նկուն լիցի յահէ փառաց քոց:

 19:19 Now remember us, Lord, who ’for your name’s sake die daily; we have been considered as a lamb for the slaughter. Arise and do not abandon us for your name’s sake’ [Ps. 43.23-24]. Give us your victory, and the evil one and his co-workers will be abased from fear of your glory:

19:20 Եւ յետ այսորիկ մատեան եւ պատառեցին զհանդերձս նոցա յանդամոց նոցա, եւ պրկեցին զնոսա մի մի ի չորս չորս ցիցս:

 19:20 Then they came forward and tore the clothes from their limbs and bound each one to four stakes:

19:21 Եւ ծակեցին զմորթսն ի պճղունս նոցա եւ եդին փողս եւ փչելով այնպէս կենդանւոյն մորթեցին զսուրբսն երեսին, ի ներքուստ ի վեր մինչեւ ի ստինսն, եւ ծակեալ զծործորակսն՝ եւ զլեզուսն ընդ այն հանէին:

 19:21 They pierced the skin of their soles and put in tubes, and by blowing they flayed the three saints alive, from their feet to their breasts. They pierced their gullets and pulled out their tongues:

19:22 Եւ վարեցին եւս քարինս ընդ գոգս նոցա, եւ ցրուեալ զաղիս նոցա յորովայնիցն ընդ գոգս նոցա. եւ քանզի դեռ եւս կային կենդանի՝ եւ ապա բարձին զգլուխս նոցա սրով:

 19:22 They forced stones into their entrails, eviscerating them. And because they were still alive, they then cut off their heads with a sword:

19:23 Արդ՝ որք միանգամ եկեալ էին ընդ նոսա անտուստ ի Հոռոմոց աշխարհէն, որ միանգամ միաբանք եկին հասին յերկիր Հայաստան աշխարհիս՝ աւելի էին քան զեաւթանասուն մարդ:

 19:23 Now those who had once come with them from the land of the Romans and had arrived together in this land of Armenia were more than seventy people:

19:24 Իսկ որ սպանան ընդ սուրբ տիկնայսն, ընդ Գայիանեայ եւ ընդ Հռիփսիմեայ, նոքիմբք հանդերձ որ թուեցան ի թիւ վկայելոցն՝ ընդ ամենայն սպանեալսն երեսուն եւ եաւթն մարդ:

 19:24 But those who were put to death with the saintly ladies Gayane and Rhipsime, with those who were counted in the number of the martyred, altogether those killed were thirty-seven:

19:25 Արդ՝ ի քսան եւ ի վեց ամսոյն հոռի կատարեցաւ սուրբն Հռիփսիմէ դասուն սրբով, երեսուն եւ երեք նահատակակից ընկերաւքն հանդերձ. եւ ի քսան եւ եաւթն ամսոյն հոռի՝ սուրբն Գայիանէ երկու իւրովք ընկերաւքն, որք ընդ նմա պատերազմեալք պսակեցան եւ առին զպսակն յաղթութեան:

 19:25 So it was that on the twenty-sixth day of the month of [Hori] September saint Rhipsime died with a class of thirty-three fellow martyrs. And on the twenty eighth of Hori, saint Gayane with two of her companions who fought along with her, were martyred and received the crown of victory: