92:0 Եւ խաւսեցեալ զայս ամենայն բանս Նիխորոյ յատենին ընդ Մամիկոնենին Վահանայ եւ ընդ ուխտակից նախարարսն Հայոց որ ընդ նմա էին, եւ լուեալ Մամիկոնենին Վահանայ` տայր պատասխանի բանիցն Նիխորոյ եւ ասէր. «Աստուծոյ հաշտութիւն յորժամ է ընդ աշխարհի` յառաջահայեաց եւ իմացող մտաց դիւրին է անաշխատ ճանաչել:

 92:0 Vahan Mamikonean listened to all that Nixor said at the atean to him and to the oath-keeping Armenian naxarars with him, and replied: “It is easy for forward-looking and thoughtful people to recognize when the peace of God is upon the land:

92:1 Յորժամ զիշխանս բարեսէրս տայ եւ լաւածանաւթս եւ աշխարհաշէնս` անդէն եւ անդ արժան է նուազամտին գիտել զբարերարութեանն Աստուծոյ այցելութիւն, զոր սփռելոց է յաշխարհ եւ նորոգելոց, որպէս եւ այժմս ինձ երեւի եւ ամենեցուն:

 92:1 When He gives us a benevolent, experienced and constructive prince, the feeble should understand the benevolence of God’s visitation, since (that prince) will spread goodness over the land and renew it as is happening now, it seems to me and everyone else:

92:2 Զի զտէրն Արեաց իմ չեւ եւս է տեսեալ. բայց կամիմ տեսանել, եթէ տայ ինձ Աստուած միջնորդութեամբ քո, տեսանել այնպէս` որպէս եւ ամենայն քրիստոնեայ անձն կամի եւ ախորժայ:

 92:2 For, although I have not yet seen the lord of the Aryans, I would like to (if God grants me your intercession), as would all Christians:

92:3 Սակայն զքեզ տեսանելով, զոր նոր խաղաղարար եւ առիթ բարւոյ այնպիսւոյ աշխարհի միոյ առաքեալ է, որպիսի Հայքն, եւ մեզ որ աշխարհին մարդիկ եմք` կարի հայեցող ակամբ տեսանել, եւ ամենեցուն զխնամսն եւ զբարիսն, զոր տալոց է աշխարհին եւ մարդկան որ յաշխարհին են. քանզի տեսանեմք զքեզ կամաւոր բարւոյ եւ սիրիչ, անձին համարելով զբարի գիւտն եւ զաշխարհին:

 92:3 However, we should also like to see you, the new peace-maker, sent as the cause of such goodness for a land such as Armenia and for us, people of that land, for your concern for everyone, land and people. We see you as wanting and loving what is good, and regard you as a good thing for ourselves and our land:

92:4 Իսկ վասն Պերոզի արքայից արքայի բարուցն եւ անձնահաճութեանն զոր ասացեր, անընտրող մտաւք ունելով զծառայս, չընտրել զլաւն ի վատթարէն, զքաջն ի վատէն, զիմաստունն յանմտէն, զվաստակաւորն յանվաստակէն` շատ իսկ եւ բաւական լիցի քո տեառն բանն եւ լիով ասացածն:

 92:4 As for what you said about the king of kings, Peroz’ behavior and self-indulgence—having servants with uncritical minds, his inability to choose bad from good, brave from cowardly, wise from stupid, deserving from undeserving, it was sufficient and full:

92:5 Եւ ես գոհանամ զԱստուծոյ, զի զիս անաշխատ պահեցէք յառնելոյ զըստ հարցման քո զպատասխանիսն:

 92:5 I thank God that you did not weary me to respond to your inquiries:

92:6 Բայց իմ թէպէտ էր այդ ամենայն տրտունջ զՊերոզէ, ո՛րպէս հանապազ խաբէին զնա եւ զամենայն Արիս արք անպիտանք, ատեցեալք յամենայն սրբասէր մարդկանէ, փախստականք յաշխարհէն ըստ աղտեղի գործոց իւրեանց, լեառնախոյսք, աւազակապետք, արիւնապարտք, հացկատակք, բանորսողք, խաբեբայք, շաղակրատք, անյարուչք, վատատոհմակք, ճանաչելով զանձինս թէ ոչինչ են, եւ կալ իւիք չկարեն, կասեալք յիրէ, լքեալք յորսոյ` գային անկանէին ի մոխիրն:

 92:6 But I am still saddened by something about Peroz; how he and all the Aryans were constantly deceived by despicable men loathed by aIl pure people, men who were fugitives from the land because of their foul deeds, men who caused unrest in the mountains, brigand chiefs, those guilty of shedding blood, parasites, plagiarizers, cheats, blabbers, dissidents, the ignoble who realize that they are nothing, unable to accomplish anything, who lose courage at doing something, abandoned at the hunt, they come and fall upon the ashes:

92:7 եւ ձեր տուեալ զխնդիրն` խնդալով յուղարկէիք, պարգեւելով գահ եւ պատիւ եւ զայլոց զտունս եւ զկեանս եւ զմեծութիւնս. եւ նոցա սակաւ մի խոյս եղեալ ի ձէնջ, լռեցից զայլ մեծամեծ թշնամանսն, որով թշնամանէին զկրակն յիւրաքանչիւր ի տունս` այլ դատս եւ նախատինս աւելորդ աղտոյ իւրեանց զկրակն առնէին:

 92:7 You give them the proposition and joyfully dispatch them, favoring them with position, honor, others’ houses, lives and greatness. Having eluded you a little, you are silent about the other very great hostile acts by which each one insults the fire in his house. They insult the fire with their excess waste:

92:8 Եւ վասն զի զայս գիտէ ամենայն ոք, եւ յայտնի է, զի ամենայն արուեստաւոր, որ զիւր արուեստն ինքն գիտէ եւ աւգտեալ է յարուեստէն` զնոյն եւ որդւոց իւրոց կամի ուսուցանել, զի կեցցեն. եւ այնպիսի խաբեբայ մարդկան ծանուցեալ, թէ ոչ իմաստիւ եւ քաջութեամբ կեցեալ եւ մեծացեալ, այլ սուտ վաճառականութեանն մոխրով` զնոյն փութային եւ որդւոցն իւրեանց ուսուցանել:

 92:8 It is known by everyone and apparent that all craftsmen who know their craft and benefit from it, want to teach the same to their sons so that they can live. But such deceitful men know that they can live and grow great not through wisdom and bravery but through false traffic with ashes; and they hurry to teach the same to their sons:

92:9 Վասն որոյ բարձեալ էր յաշխարհէն Հայոց եւ կորուսեալ վաստակք, միտք, քաջութիւն, տոհմակութիւն եւ արդարութիւն. եւ ի մէջ անցեալ փերեւերտին դէմքն այդր ամենայնի. եւ ձեր Արեաց տեսանելով զայն ամենայն, եւ չծանուցեալ, թէ մե՛ր զայն հրահանգ եղեալ նոցա, եւ թէ չեն ուսեալ ինչ եւ չգիտեն՝ չեն մեղադրելի, այլ եւ յատենի եւս այպանելով` ամենայն վատաց եւ ի կռուոյ յետնելոյ զՀայս ածէիք աւրինակ, նախ Ասորւոց, ապա լքելոց, ապա լուծելոց, ապա անդամալուծաց:

 92:9 Therefore merit, intelligence, bravery, nobility and justice have departed from and ruined the land of Armenia, while people with affected dignity strut about. You Aryans, seeing all of that, not recognizing that it was your instruction that created them, do not blame them for learning and knowing nothing. Rather, you deride (the Armenians) even at atean, saying that the Armenians are the worst and least of the fighters placing them after the Syrians, the forsaken, the crippled and the paralysed:

92:10 Եւ բայց թէ ապա եւ որ նոցա իսկ նման մարդ էր, որ ձեր խարող հացկատակաց ջոկն էր` եւ ոչ կորացեալ մտանէր ընդ գետին. վասն նոցա եւ խնդութիւն եւս թուէր այնպիսի լուրն:

 92:10 and others like them who are attached to your parasitical detachment and are not ashamed. For them such repute seems (a cause for) rejoicing:

92:11 Այլ որ մարդ էր, եւ ամաւթ կայր ի սրտի, եւ զայնպիսի բանս յԱրեաց տեառնէն լսէր` ոչ միայն միանգամ եւ երկիցս եւեթ ի դէպ էր մեռանել, այլ թէ եւ տասն անգամ կեայր, եւ հանապազ զնոյն լսէր` տասն անգամ արժանի էր մեռանել:

 92:11 However, a real man would be shamed to the heart by such words spoken by the lord of the Aryans, and would expire upon hearing them not just once or twice, but, if he heard them ten times, he ought to die ten times:

92:12 Վասն որոյ եւ մեք իբրեւ զխորհուրդս զայս ի միտ արկեալ իշխեցաք խորհել, եւ զայդպիսի ձաղանաց բանս, որ ի վերայ աշխարհիս եդեալ էր Արեաց տեառնն եւ կայր ի նմին հաստատեալ. եւ թէպէտ ածաք զմտաւ երթալ ըստ աշխարհ ելանել եւ կորնչել, ճանաչելով զԱրեաց ոյժ եւ զբազմութիւն, - քանզի չէաք այնքան յիմարք եւ խելացնորք, թէ մեք Արեաց առաջի, թուով տառապեալ մարդիկ, այնչափ անթիւ բազմութեան զաւրաց, ոչ կարեմք կալ ընդդէմ եւ կորնչիմք, քաջ տեղեկութեամբ գիտէաք. - բայց ապա զայս ածաք զմտաւ, թէ գաղտ բնաւ յանզգաստուց զարհուրեալ գնամք` առաւել եւս ստուգապէս հաստատեալ ժառանգեմք զանուն վատութեանն որ կայր ի վերայ մեր, թէ մարդիկ, որ այնպէս յետին եւ անպիտան էին` յիրաւի կորեան, եւ անհետ եղեալ չերեւին ուրեք. արդ նոցա լինել ի միջի, ասէիք, եւ չլինել` զնոյն վճարէ:

 92:12 Bearing this in mind, such words of ridicule that the lord of the Aryans placed on our land and insisted upon, we dared to plan and think about (rebellion). And, although we thought about leaving the land and disappearing, recognizing the might and multitude of the Aryans (for we are not so stupid and crazed to think that we could resist and not be destroyed by fighting such a countless multitude of troops with a paltry number of men, we knew this very well), nonetheless we then reasoned that were we, terrified, to imperceptibly steal away, we would certainly inherit the bad name which has been given to us as such backward and despicable men who truly were lost and vanished without a trace. And you would say that whether they were there or not, the matter ended the same way:

92:13 Ապա ընտրեցաք` նախ ծանուցանել զանձինս, եւ ապա կամ մեռանել եւ կամ կորնչել:

 92:13 But we chose first to inform ourselves and then either to die and be lost:

92:14 Եւ եթէ էաք կացեալ միաբանք, եւ չէաք պառակտեալք եւ քայքայեալք` ծանուցանէաք եկելոցն ի վերայ մեր, թէ արդարեւ որպէս զԱրի՞ այր եմք, եւ կամ թէ որպէս զԱսորի:

 92:14 Had we been able to remain united, had we not split and argued, we would have shown those coming against us whether indeed we resembled Aryans or Syrians:

92:15 Բայց զայս նշան մի տամ ձեզ, եւ փորձեցէք. զի զորեարն զայն, որ գամ մի Պերոզի յիւրում թագաւորութեանն մոգութեամբ տէր է արարեալ, եւ այժմ գահ ունին եւ պատիւ, եւ յիւրաքանչիւր գաւառի իշխան են, եւ ձիոյ տէր են եւ զինու եւ գնդի` հրաման տուք, զի ժողովեսցին միաբան ամենայն իւրեանց այրուձիով. եւ մեք այս սոյն արք թուով, զոր դուք գիտէք, որոց ոչ գոյ ո՛չ տուն եւ ոչ ծառայ, ո՛չ գունդ եւ ոչ տանուտէրութիւն:

 92:15 I will give you a sign—test it. Command those people who through magianism became lords in Peroz’ reign, who now have station and honor, are princes of each district, lords of horse, troops, and brigades, to assemble together with all their cavalry. And we (will fight) with the few men whom you know we have, who lack house, servant, brigade and tanuterut’iwn:

92:16 եւ դուք որ Արիք էք` զձեր աւգնութիւն վայր մի ի բաց կալայք, եւ զաշխարհս Հայոց ի մեզ եւ ի նոսա թողէք. եւ որ ոք կարասցէ ի միւսմէն հանել` նմա տաջիք, եւ ձեզ ծառայութիւն արասցէ:

 92:16 You Aryans should then withold your assistance for a moment, and leave (ownership) of the land of Armenia to us and them. (You should) give the land to whomever can expell the other and make (that party) your servants:

92:17 Եւ արդ` զի մի բազմաբանութեամբ զերագալուր ձեր միտս ձանձրացուցից, այլ լռել զաւգուտն բազմաց եւ չասել անհնար է. քանզի յաղագս մեծի աշխարհի են բանքս իմ` գիւտի եւ կամ կորստեան, եւ հարկ է լիով ասել:

 92:17 Although I do not want to burden your quick mind with verbosity, nonetheless it is impossible not to mention or be silent about benefit to many people. For my words regard the salvation or loss of a great land, and should be stated in full:

92:18 Զի մեք, որ զանձինս ի մահ եդաք եւ յԱրեաց տեառնէն ի բաց կացաք` զայդ երիս ինչ ի ձեռն պատգամաւորացն գրեցի առ քեզ, եւ դու նոյնպէս գրով երկրորդեալ ի թագաւորէն. մեզ այդ խնդիրք միայն պիտին, եւ շնորհեցէ՛ք մեզ գրով եւ կնքով ի թագաւորէն:

 92:18 We who placed our lives in peril of death, and abandoned the lord of the Aryans, wrote to you three times by means of messengers, and you, similarly repeated (the demands) in writing, from the king. We need only those demands; grant them in writing and with the king’s seal:

92:19 Զայլ ինչ պարգեւ, զշքեղութիւն, որ ոք վաստակել մարթասցէ, եւ տեսանիցէք` հայեսջի՛ք եւ ըստ իւրաքանչիւր արժանաւորութեան հատուսջի՛ք. եւ մեր բնիկ տեարք էք, եւ մեք ձեր բնիկ ծառայք եմք. ընկալա՛յք զմեզ սիրով, եւ ծառայեցուցէ՛ք խնայելով. եւ զյանցումն, զոր ի բռնութենէ յանցանել ետուք` թողութիւն արարեալ շնորհեցէ՛ք մեզ:

 92:19 As for other gifts, luxuries, and merits, see that you reward each one according to his worth. You are our natural lords; we are your natural servants. Accept us with affection, and we shall happily serve you. Grant us forgiveness for that transgression which your tyranny forced us to perpetrate: