26:0 Եւ հասեալք ամենեքեան սոքա ի դուռն` յանդիման եղեն նախ մեծամեծացն դրան արքունի եւ ապա թագաւորին Յազկերտի:

 26:0 When they all reached the court they went first before the grandees of the royal court, and then before king Yazkert:

26:1 Հրաման տուեալ արքային Պարսից Յազկերտի առ վաղիւն, որպէս զի ամենայն աւագանին դրանն հանդերձ երեւելի մոգաւքն առաջի նորա լիցին ի խորանին: Եւ ասացեալքն ի թագաւորէն կատարէին առ վաղիւն:

 26:1 Yazkert, king of Iran, ordered that all the court nobility with the prominent mages should come before him in the palace the next day. The next day those whom the king mentioned did as he said:

26:2 Ապա հրամայէր զուղեկեալսն ի Հայոց, ի Վրաց եւ յԱղուանից զառաջեաւ ածել:

 26:2 He then ordered that those who had come from Armenia, Iberia, and Aghbania (Aghuania) be brought before him:

26:3 Եւ նախգոյն հարցեալ ցՀայոց տանուտեարսն եւ ցսեպուհսն` ասէր, եթէ «Նախ եւ առաջին կամիմ լսել ի ձէնջ, եթէ զի՛նչ համարեալ եմ ես ձեզ, եւ կամ թէ դուք ո՛րպէս կարծէք զձեր անձինս լինել մի:

 26:3 First (Yazkert) made inquiry of the Armenian tanuters and sepuhs:” First and foremost I want to hear from you how you regard me, and how you perceive yourselves:

26:4 Եւ նոցա պատասխանի արարեալ միաբան ասացին, եթէ «Այդ հրամանիդ տեսութիւն եւ գիտելութիւն` եւ առանց պատասխանի լսելոյ ի մէնջ` յայտնի է ամենայն Արեաց եւ անարեաց:

 26:4 The tanuters and sepuhs responded together: “The perception and view (of who you are) is clear to all the Aryans and non-Aryans without hearing from us a reply to your order:

26:5 Եւ թագաւորն անդրէն երկրորդեալ ասաց, եթէ «Յայտնի եւ անծածուկ են այնոցիկ, որ ընդ իմով իշխանութեամբ են եւ հրամանի իմում ընդդիմանալ չիշխեն ամենեւին. բայց ես ի ձէնջ կամիմ լսել, եւ զձեր ճանաչողութիւնդ կամիմ գիտել, եթէ զի՞նչ հաշուեալ կարծէք զիս. ասացէ՛ք ցիս:

 26:5 But the king repeated his question: “It is clear and evident that those people who are under my authority would never dare to resist my order. But I want to hear from you, I want to know your understanding of this. How do you regard me? Tell me:

26:6 Եւ նոցա պատասխանի արարեալ ասացին, եթէ «Մեք զձեզ թագաւոր գիտեմք, որպէս ամենեցունց` առաւել եւս մեր. իշխանութիւն ունիս նման Աստուծոյ ի վերայ մեր եւ ամենայն մարդոյ որ է ի թագաւորութեան քում` սպանանել եւ կեցուցանել:

 26:6 They replied: “We recognize you as king, (king) of all, and especially our king. Like God, you have authority over us and over everyone in your kingdom, (the authority) to kill or spare (whom you chose:

26:7 Եւ Յազկերտի արքայի լուեալ ի նոցանէ եւ ամենայն դրանն աւագանւոյն զայսպիսի պատասխանիս` ասէ ցնոսա թագաւորն Յազկերտ. «Այդ պատասխանիք ձեր ի նամակէն, զոր ետուք բերել առ իս` շատ հեռի են եւ աննմանք:

 26:7 When king Yazkert and all the court nobility heard such a response from them, he note: “Your answers are quite unlike and distant from those in the letter you had brought to me:

26:8 Վասն զի ի նամակին յայտ արարեալ էր, եթէ է իւիք, որովք ծառայեմք քեզ եւ կամաց քոց եւ հրամանի չընդդիմացեալք հաւանիմք. եւ է ինչ, զոր ոչ քեզ պարտ է ասել եւ ո՛չ մեզ հնար է հնազանդել եւ յանձն առնուլ:

 26:8 For it is clear from the letter that there are some things in which you will serve us and our wishes and agree not to resist (our) command; but that there is some matter which I ought not speak of and which you cannot and will not accept:

26:9 Արդ` ի մեր թագաւորութենէս եւ ամենայն Արեաց` ի ձէնջ նախ եւ առաջին կարեւոր եւ պիտոյ խնդիր այդ է, եւ այդու ճանաչի մեր առ ձեզ տէրութիւն եւ խնամարկութիւն, եւ ձեր առ մեզ արդարամտութեամբ ծառայութիւն եւ հնազանդութիւն:

 26:9 Now in our kingdom and among all the Aryans it is precisely that matter regarding you which is first and foremost the important and pertinent one, by which our lordship and guardianship over you is recognized, and your judicious service and obedience to us is acknowledged:

26:10 զի զվաստակոյ եւ զաւգտէ, որ մինչեւ ցայսաւր ձեր առ մեզ թագաւորս եւ առ Արեաց աշխարհս ցուցեալ` գոհ եմք. եւ արդ կամիմ պատուով եւ մեծամեծ փառաւք արձակել զձեզ յաշխարհն ձեր. միայն եթէ զայդ եւս զիմ զկամս, որ վասն ձեր հոգւոյ փրկութեան հոգացաք` յանձն առնուք եւ դառնայք ի կորստեան ճանապարհէն, յորում ցայժմ իբրեւ զկոյր մի ի խաւարի շրջեալ էիք:

 26:10 For we are satisfied with the work and benefit( s) which to the present you have displayed toward us, the king, and toward the Aryan land. We want to dispatch you to your land with honor and very great glory. Only accept my will and look to the salvation of your souls. Turn from the road of ruin which till now you have been travelling like a blind person in the darkness:

26:11 Ապա եթէ այլազգագոյն ինչ խորհիք, եւ արդարեւ յորում միտս եւ մոլար աւրէնս ցայժմ կեցեալ էք եւ ի նմին յամառեալ պնդիք դուք, Հայք, Վիրք եւ Աղուանք` առ ոչինչ համարիմ զայնչափ ի ձէնջ աւգուտս եւ զվաստակս, այլ կնաւ եւ որդւովք եւ ազգաւ կորուսանեմ ի միջոյ:

 26:11 But should you Armenians, Iberians and Aghbanians (Aghuans) think to do otherwise—as indeed, to the present you have held an erroneous faith—should you stubbornly persist, then I shall regard your great benefit and labor as nothing. Rather, I shall wipe you out, with your women, children, and azg:

26:12 Եւ լուեալ զայս ամենայն բանս, պատուոյ եւ խոստմանց եւ մահու սպառնալեաց, ի թագաւորէն Պարսից Յազկերտէ երեցունց աշխարհաց ազատանւոյն` լռեցին առ վայր մի այլքն. բայց յառաջ կացեալ աներկիւղ եւ քաջասիրտ մտաւք Վարդանայ Մամիկոնէից տեառն եւ Հայոց սպարապետի՝ պատասխանի ետ թագաւորին Յազկերտի առաջի ամենայն բազմութեանն եւ ասէ, եթէ «Բազումք են յայս երից աշխարհաց յազատորերոյ, որք են աւագ քան զիս եւ գահու եւ աւուրբք, եւ շատ են, որ ի խոնարհ են:

 26:12 When the azatani of the three lands heard all these words about honor, the promises, and the death-threats from Yazkert, king of Iran, the others were silent for a moment. But then Vardan, lord of the Mamikoneans and the sparapet of Armenia, stepped forward fearlessly with bold intent and responded to king Yazkert before the entire multitude and note: “There are many members of the nobility of these three lands (present) who are my seniors in gah and in age; and there are many who are lower than I:

26:13 Զվաստակ եւ զհպատակութիւն, զոր ծառայից պարտ է առ իւրեանց տեարսն եւ առ թագաւորսն առնել` զայն նախ դու, որ ամենեցուն տէրդ ես, եւ ապա ամենայն Արիք, զիմ եւ զիւրաքանչիւր ի նոցանէ մինչեւ ցայժմ` քաջ գիտէք, եւ ոչ ինչ պիտոյ է ինձ եւ կամ ումեք ի սոցանէ զիւր զվաստակ եւ զսպաս ծանուցանել ձեզ:

 26:13 You, who are the lord of all, as well as all the Aryans well know of the labor and submission which I and each of these (nobles) have demonstrated to the present—labor and submission which servants must show to their lords and kings. There is no need for me or any of the others to familiarize you with each one’s labor and service:

26:14 Յայսմ հետէ եւ յառաջ ի մտի այսպէս եդեալ իմում անձինս, զի եթէ եւ գոյ հնար առնել զմի անձն իմ բազում անձինս, զոյժ եւ զյաւժարութիւն կամաց առաւել եւս քան զնոյնս, զկեանս եւ զկարասի, որ գամ մի յիմում տանս կայ, ձեր առնելով, եւ ի վերայ Արեաց տեառն եւ ի վերայ Արեաց աշխարհի եդեալ է ի մտի մաշել:

 26:14 As it was before, so now and hereafter I have resolved that were it possible for me to transform myself into many individuals, with more strength and enthusiasm than I presently have, I would give you my life and the goods in my tun, and exhaust myself for the lord of the Aryans and the land of the Aryans:

26:1 ջ Բայց զաւրէնս, զոր ուսայ յԱստուծոյ ի մանկութենէ իմմէ, թողուլ եւ ընդ երկիւղի մարդոյ փոխանակել` չէ հնար:

 26:15 But it is impossible to alter the faith which I learned from God, from my childhood, out of the fear of man:

26:16 Զի եթէ ի մարդոյ ընկալեալ էր զարդար վարդապետութիւնն, զոր հաստատեալ է ի միտս իմ, գիտէի թէ ճշմարիտ են, եւ ուրանայի` ողորմելի զանձն համարէի. թող թէ աւրէնս, զոր ընկալայ եւ ուսայ ի բերանոյ Աստուծոյ` վաճառել ընդ երկիւղի մարդոյ եւ սնոտի փառաց. քա՛ւ լիցի:

 26:16 For I would consider myself pitiful if I were to apostasize the just doctrine which is firm in my mind (and which I regard as correct), even though received from a man; let alone to betray the faith which I received and studied from the mouth of God because of the fear of man and (to seek) futile glory. May it not be so:

26:17 Իմ պատասխանիք այդ են, յորում ցանկամ մեռանել, քան թէ կալ ուրացութեամբ առանց Աստուծոյ:

 26:17 My response is that I would rather die than live in apostasy, without God:

26:18 Իսկ այլքս, որ կան առաջի ձեր ամենեքեան, որ են ի քրիստոնէական կարգէ` բաւական է իւրաքանչիւր ոք ընդ անձին իւրոյ տալ պատասխանի:

 26:18 As for the others who stand before you all, they are of the Christian order. It is enough for each one to answer that question for himself:

26:19 Եւ լուեալ այլ ազատանւոյն, որք էին յերից աշխարհաց, Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից, զպատասխանիսն աներկիւղութեամբ զսպարապետին Հայոց Վարդանայ եւ զսաստիկ սրտմտութիւն զտեսլեան թագաւորին` ետուն պատասխանի եւ ասեն:

 26:19 When the azatani from the three lands of Armenia, Iberia, and Aghbania (Aghuania) heard the fearless response of the sparapet of Armenia, Vardan, and observed the king’s extreme rage, they replied as follows:

26:20 Ներեսցէ մեզ արքայ աւուրս ինչ խորհել ընդ միմեանս, եւ առնել ձեզ պատասխանիս հաստատապէս միաբանութեամբ. վասն զի յաղագս հոգւոց ընտրողութեան խնդրին ի մէնջ պատասխանիքդ, յորում կայ առաջի գիւտ եւ կամ կորուստ յաւիտենական:

 26:20 May the king excuse us for a few days to consult with each other and to make you an answer in firm unity. For replying to this matter concerning the salvation or ruination of souls is an eternal matter:

26:21 Եւ ոչ է պարտ. ստիպով եւ անքնին մտաւք առաջի ձեր առնել այդպիսի մեծի խնդրոյ դարձուած բանից. քանզի զնախնի եւ զսովորական հայրենի աւանդութեան մերոյ խնդրէք զքակտումն, եւ զյանձնառութիւն բռնադատէք աւրինաց` որոց ոչ եմք եղեալ մեք եւ կամ հարք մեր ընդունողք եւ սիրողք:

 26:21 It is not right to speak in your presence hastily or with uncritical minds about something which has become such a great issue. For what you seek is the destruction of our ancestral, patrimonial and familiar tradition and the forcible adoption of a faith which was accepted and liked neither by our fathers, nor by us:

26:22 Եւ թագաւորին ամենայն աւագանեաւն յանձն առեալ հաւանեցան բանիցն, եւ շնորհեալ նոցա զժամակալութեան խնդիրն` արձակեցին զատեանն:

 26:22 The king and all the nobility accepted these words, granted them time, and dissolved the atean: