20:0 Յաղագս կուրապաղատութեան Գրիգորի, եւ հարուածոց աշխարհիս Հայոց:

 20:0 The Rule of Grigor as Curopalate and the Misfortunes that Occurred in Armenia:

20:1 Բայց Համազասպայ յետ երից ամաց առնլոյ զպատիւ կուրապաղատութեանն ի Կայսերէ՝ հասանէ նմա կէտ վճարման ի կենացս, եւ վախճանեալ դնի ընդ հարս իւր:

 20:1 Three years after Hamazasp had received the honor of curopalate from the emperor, he died and was buried with his ancestors:

20:2 Ապա մեծ հայրապետն Ներսէս հանդերձ նախարարօքն Հայոց հայցէ կացուցանել յիշխանական պետութիւնն Հայոց ի Մաւեայ ամիրապետէ զԳրիգոր Մամիկոնեան, որ ի պատանդի իսկ առ նմա կացեալ էր:

 20:2 Then the great patriarch Nerses together with the naxarars of Armenia asked the caliph Mawi (Mu’awiyah) to set up to the post of prince of Armenia Grigor Mamikonean, whom he had retained as hostage:

20:3 Իսկ նորա լուրջ երեսօք զխնդիրսն կատարեալ՝ տայ Գրիգորի զիշխանական պատիւն եւ առնէ զնա հրամանատար Հայոց:

 20:3 Trustfully complying with their wishes, (the caliph) appointed Grigor to the office of prince (of Armenia) and made him the commander in chief of Armenia:

20:4 Սա էր այր բարեպաշտ եւ երկիւղած յԱստուծոյ, առաջնորդ գտեալ յոքնապատիկ կարգաց եւ ուղղութեանց, շինութեան եւ խաղաղութեան, ապահովութեան եւ բարեմասն լրութեան. որ գրեթէ յաշխարհի իբր յանապատի գոլով՝ հետեւէր զկնի ամենայն արդար վաստակոց:

 20:4 The latter was a pious and a God-fearing man, the author of numerous regulations, amendments, prosperity and peace, safety and well matched accomplishments. Although he was a layman, he conducted himself as if he were in a hermitage and strove for every righteous work:

20:5 Եւ ապա իբրեւ եկաց մեծ հայրապետն Ներսէս յառաջնորդութեան անդ իւրում ամս քսան՝ հրաժարեալ ի կենաց աստի, եդաւ մարմինն ի հանգստարանի անդ, զոր իւրովի իսկ յօրինեալ էր ի հիւսիսոյ կողմանէ բազմապայծառ քաւարանին, որ ըստ արժանի աթոռոյ իւրում նախահօրն էր կանգնեալ յարկ: Եւ այսպէս երջանիկ եւ հռչակաւոր եւ հոյակապ երեւեալ ի հարս՝ ժամանեաց ի հանգիստ անմահական կենացն ի պարս առաքելական դասուց:

 20:5 Then, after a pontificate of twenty years, the great patriarch Nerses resigned from this life and his body was buried in the resting place that he himself had built on the northern side of the magnificent church that he had erected as an edifice worthy of the see of his forefather ([i.e.], (St. Gregory the Illuminator). Thus appearing blessed, renowned and excellent among the fathers, he went to rest in eternal life in company with the order of the apostles:

20:7 Զկնի ապա մեծին Ներսէսի յաջորդէ զաթոռ հայրապետութեանն Անաստաս՝ ի գեղջէն Ակոռոյ, որ ի Մասեաց ոտին:

 20:7 Following the great Nerses, Anastas, who was from the village of Akori in Maseac’otn, succeeded to the patriachal throne:

20:8 Սա սենեկապան լեալ մեծին Ներսեսի՝ եւ վերակացու շինուածոյ հրաշակերտ եկեղեցւոյն գտանէր հրամանաւ Ներսեսի, մինչ էր նա ի հալածանս ի գաւառին Տայոց:

 20:8 He had been the seneschal of the great Nerses and while the latter was in exile in Tayk’ he had supervised the construction of the magnificent church at his order:

20:9 Զայսու ժամանակաւ բարեպաշտ իշխանն Գրիգոր Մամիկոնեան աստուածային այցելութեամբ հիմնադրեալ զչքնաղագեղ եկեղեցին, որ ի դաստակերտին Արուճ՝ շինէ զնա ստիպով, երկնային իմն ճեմարան յարդարեալ ի վերայ երկրի: Եւ ի հարաւոյ կողմանէ դնէ զարքունիս իւր յեզր քարաժայռ ձորակին, յորում բղխէ ականակիտ աղբիւր պղպջակեալ ընդ քարածերպս վիմարդ քարանցն. որ զեզերս ունի իբրեւ զպսակ պատուարի:

 20:9 At about this time, through divine visitation the pious prince Grigor Mamikonean lay the foundations of the beautiful church in the dastakert of Aruch and had it built in haste as a celestial abode on earth. To the south of it he built his palace on the edge of the rocky glen, where a limpid spring gushed bubbling through the recesses of the rocks, so that it covered the edge like a parapet on a bastion:

20:10 Եւ ապա հաստահեղոյս քարամբք եւ կրով պարսպեալ՝ կարգէ տուն բնակութեան իւրոյ: Շինէ նաեւ նուիրանոց ուխտի կրօնաւորական դասուց, յորում եւ եկեղեցի պայծառապաճոյճ ի նմա յարդարեալ ըստ յարեւելից կուսէ դաստակերտին մեծի Եղիվարդայ՝ տուն բնակութեան կուսակրօնից զնա հաստատէ ի փրկութիւն հոգւոյ իւրոյ:

 20:10 And then, encircling it with a wall built with well-fastened stones that were cemented with lime mortar, he set it up as his place of residence. He also built for the order of celibate priests a sanctuary wherein he raised a magnificent church to the east of the great dastakert of Eghivard. He established this as the residence of celibate priests for the salvation of his soul:

20:11 Բայց մեծն կաթողիկոսն Անաստաս շինէ զպայծառապաճոյճ եկեղեցին ի հայրենի բնակութեան իւրում ի վանս դաստակերտին Ակոռոյ՝ կացորդ զնա յարդարեալ քահանայական ուխտի միակրօնից եւ այլոց եւս կղերց եկեղեցւոյ ի պաշտօն աստուածային խորանին եւ ի տածողութիւն հանգստեան հիւրոց եւ տնանկաց եւ աղքատաց:

 20:11 The great katholikos Anastas built the magnificent church in the monastery of the dastakert of Akori, his native place of residence, and set it as a domicile for the congregation of priests and other clerics of the church so that they serve the divine altar and tend to the welfare of guests, the needy and the poor:

20:12 Բայց Դաւիթ, որ էր ի պարսիկ տոհմէ յազգէ թագաւորաց՝ աստանօր եկեալ ա՛ռ իշխանն մեծ Գրիգոր՝ խնդրէ առ ի նմանէ տալ իւր զքրիստոսական դրոշմն:

 20:12 At this time Dawit’, who was of Persian origin and of royal blood, came to the great prince Grigor and begged him so that he would be given Christian confirmation:

20:13 զոր եւ խնդութեամբ իսկ զնա ընկալեալ՝ հրամայէ կաթողիկոսին Անաստասայ տալ նմա զկնիք մկրտութեանն սրբոյ: Եւ վասն զի յառաջագոյն Սուրհան անուան իւր. ապա Իշխանն մեծ՝ ընկալեալ զնա ի ջրոյ սուրբ աւազանին, Դաւիթ զնա յորջորջէ յանուն հօր իւրոյ. եւ տայ բնակութիւն նմա զգիւղն Ձագ ի նահանգին Կոտայից, որ զկնի ամաց իսկ ի Դվին քաղաքի ընկալաւ զմարտիրոսական պսակն:

 20:13 Grigor accepted him with joy and ordered the katholikos Anastas to give him the confirmation of the holy baptism. And since Dawit’ was formerly called Surhan, the great prince who had stood as his godfather during the baptism (lit. who had received him from the water of the holy font), renamed him Dawit’ after his own father and gave him as his residence the village of Dzag in the province (nahang) of Kotayk’. After a number of years he received the crown of martyrdom in the city of Dvin:

20:14 Յայնմ ժամանակի ասեն լինել զկռիւն, որ ի քաղաքագիւղն Երեւանի, զոր եւ բաւական քեզ ուսուցանեն զայնր պատերազմի զհանգամանս որ նախ քան զմեզ զնա պատմագրեցին:

 20:14 They say that the battle in the komopolis of Erevan took place at that time. Those who have written before us will give you sufficient information about the events of that battle:

20:15 Իսկ Անաստասայ հայրապետին հոգացեալ վասն Հայկականս տօմարի, զի թերեւս անշարժ զնա ըստ այլոց ազգաց մարթասցէ յօրինել. զի միշտ անշարժք լինիցին տօնք տարեկանաց կամ յեղափոխ յեղանակք ժամանակաց: Վասն որոյ եւ առ ինքն զԱնանիայ Անեցի կոչեալ՝ որ բանիբուն այնմ արուեստի էր հմուտ, հրամայէ նմա ստեղծագործել զխնդրելին իւր:

 20:15 The patriarch Anastas also took measures concerning the Armenian calendar, hoping that he could somehow make it immovable like the calendars of other nations so that the annual feasts or the times of the changing seasons might be stationary. For this purpose he summoned Anania of Ani, who was well versed in this science, and ordered him to design what he had wanted:

20:16 Իսկ նորա ջան ի վերայ եդեալ եւ ըստ բոլոր ազգաց պայմանի՝ անշուշտ յօրինեալ զկարգ Հայկականս տօմարի. զի բարեձեւագունից ոմանց եւ զմերս կշռադատեալ՝ մի՛ կարօտասցուք գալ ի զուգաւորութիւն Հռովմայեցւոց:

 20:16 Anania undertook the task and according to the way of all nations devised with certainty the cycle of the Armenian era. He compared ours with certain more suitable systems so that we would not be required to have ours run parallel with (the calendar of the) Romans:

20:17 Եւ մինչդեռ խորհէր մեծն Անաստաս ժողովօք եպիսկոպոսաց զեղեալսն հաստատել՝ վախճան կենաց նմա ժամանէր, կացեալ յաթոռ հայրապետութեան ամս վեց: Անփոյթ զկնի եկելոցն այսմիկ արարեալ՝ եւ զառաջին մշտախաղաց շրջագայեալ կարգն կալեալ:

 20:17 And while Anastas was thinking of setting the reforms in operation by a council of bishops, the end of his life came about, after he had occupied the patriarchal throne for six years. His successors neglected this matter and maintained the former eternally movable and unstationary system:

20:18 Յետ այսորիկ Իսրայէլ յՈդմսոյ գեղջէ յաջորդէ զաթոռ հայրապետութեան:

 20:18 Subsequently, Israyel, who was from the village of Ot’mus, succeeded him on the patriarchal throne:

20:19 Յաւուրս սորա զԲառաբայ ոմն զօրագլուխ զօրուն Տաճկաց որ ի Հայք՝ վանեալ վատնէ կոտորմամբ սաստիւ Ներսեհ իշխան Վրաց՝ փախստեայ զնա արարեալ:

 20:19 In his days Nerses, the prince of Iberia, massacred (the troops) of a certain Barabay, the commander of the Arab army in Armenia and drove him away:

20:20 Իսկ Իսրայէլ կացեալ յաթոռ հայրապետութեան ամս տասն՝ վախճանի:

 20:20 Israyel occupied the patriarchal throne for ten years and died:

20:21 Եւ զկնի նորա Սահակ կայ յաթոռ հայրապետութեանն, որ հայրենեօք էր ի Ձորափորոյ յարքունաշէն գեղջէ եւ մայրենեօք ի Մազազ գաւառէ ի գեղջէ Բերդկաց:

 20:21 He was succeeded by Sahak who was on his father’s side from the village of Ark’unashen in Dzorap’or and on his mother’s side from the village of Berdkac’ in the district of Mazaz:

20:22 Սա նախ կարգեալ էր յեպիսկոպոսութիւն Ռոտոկաց եւ զկնի ապա կոչեցաւ յաթոռ սրբոյն Գրիգորի:

 20:22 He had been formerly appointed bishop of Rotakk’ before being summoned to the see of Saint Grigor:

20:23 Իսկ ապա յեօթներորդում ամի աթոռակալութեան սորա պատերազմ սաստիկ յայնմ մարզէ Խազրաց ի վերայ սաստկացեալ լինէր մեծ իշխանին Գրիգորի, որ եւ սպանաւ իսկ՝ եւ եդաւ ընդ հարս իւր: Եւ յայնմ հետէ ապա խաղաղութիւնն վրդովեցաւ եւ սասանումն սաստիկ զՀայաստանեայս պատեալ պաշարեաց:

 20:23 In the seventh year of his pontificate the hostilities from the region of the Khazars increased against the great prince Grigor who was killed and was buried with his ancestors. Thenceforth peace was disturbed and a severe tremor jolted the people of Armenia:

20:24 Զկնի սորա պայազատէ զիշխանութիւնս Հայոց Սմբատ Բագրատունի՝ որդի Սմբատայ:

 20:24 After Grigor, Smbat Bagratuni, the son of Smbat, ruled over the princedom of Armenia:

20:25 եւ յայսմ վայրի Մրուան ոմն յԻսմայէլեան տոհմէ ոստիկան ի Հայս առաքեալ՝ մարտ ընդ բոլորից իսկ ամրոցաց Հայոց դնէր. եւ զորս միանգամ յինքն գրաւէրն առ հասարակ քանդեալ աւերեալ ի վայր կործանէր:

 20:25 At this time a certain Mruan (Marwan), an Ishmaelite by race, came to Armenia as governor and launched attacks on all the fortresses in Armenia. And whatever he took possession of, he completely tore down and destroyed:

20:26 Իսկ Սեւան կղզի՝ որ ի ծովակին Գեղամայ, թէպէտ եւ յիսկզբան նուագի անդ ոչ ըմբռնեցաւ ի ձեռս նորա. սակայն զկնի երկեամ մի ամաց մատնեցաւ ի ձեռս նորա:

 20:26 Although at first the isle of Sewan in the lake of Gegham had not fallen into his hands, he conquered it after two years:

20:27 Եւ որք միանգամ բնակեալք կային յամրոցի անդ՝ գերի առեալ տանէր, եւ զկապուտ կողոպուտսն յաւարի առեալ՝ սպառ սպուռ քանդէր աւերէր զամրոցն:

 20:27 He took captive whatever people that lived in the fortress and, taking the spoils, completely devastated the fortress:

20:28 Եւ զկնի Մահմէտի ա՛յլ ոստիկան ի Հայս առաքեցաւ՝ Աբդլլահ անուն, այր ժանտ ժպիրհ եւ ապարասան եւ յաւէտ չարաբարոյ, որ զկեղծաւորութիւնն իբրեւ զթոյնս իժի յինքն բունեալ ունէր եւ կալանաւոր կապանօք չարչարէր զիշխանս եւ զազատս աշխարհիս Հայոց, եւ յաւարի առնոյր զկարասի եւ զստացուածս բազմաց:

 20:28 After Mahmet, another governor (ostikan) was sent to Armenia by the name of Abdllah (‘Abdullah), a wicked, insolent and an impudent man, extremely malicious by nature; he implanted within himself the seeds of hypocrisy like the venom of a serpent and tortured the princes and the azats of Armenia with bonds and plundered the property and the possessions of many people:

20:29 Ապա եւ զմեծն Սահակ կապեալ ի շղթայս՝ տայր տանել ի Դամասկոս, ընդ նմին եւ զիշխանն Հայոց՝ զՍմբատ որդի Սմբատայ: Եւ առ հասարակ ապա զամենայն եկեղեցիս Քրիստոսի ի բոլոր զարդուց կապուտ կողոպուտ թողոյր. եւ յարտօսր կականման եւ ի սուգ եւ ի տրտմութիւն զծերս եւ տղայս բերէր:

 20:29 Then he also put the great Sahak in fetters and sent him to Damascus. Along with him he also sent the prince of Armenia, Smbat son of Smbat. He plundered the entire ornaments of the churches of Christ and made the old and the young wail, mourn and grieve:

20:30 Այս Աբդլլահ զնորահաւատն Դաւիթ, որ յառաջագոյն յիշատակեցաւ առի մէնջ՝ ըմբռնեալ չարաչար հարուածովք եւ կապանօք եւ բանտիւ զնա խոշտանգէր վասն առ ի Քրիստոս հաւատոցն, յիւր կորստական խորխորատն զնա հրապուրէր արկանել:

 20:30 This was the Abdllah who seized the neophyte Dawit’ whom we mentioned above; he tormented him with severe blows, fetters and imprisonment because of his belief in Christ and tried to persuade him to fall into his own abyss of perdition:

20:31 որում ոչ հաւանեալ եւ քաջապէս ընդդէմ վառեալ սուրբ ծերունին՝ ի փայտի զնա բեւեռակապ պնդէր, եւ նետաձիգ ի սիրտ սրբոյն արարեալ՝ ի Քրիստոս զհոգին աւանդէր: Զոր տարեալ եպիսկոպոսաց եւ քահանայից՝ հանգուցին զմարմին նորա մերձ ի վկայարան սրբոյն Յիզտբուզտի:

 20:31 Since the blessed old man did not consent to this and bravely revealed his indignation, Abdllah had him nailed to a wooden board and shot an arrow through the heart of the saint, who gave up his ghost to Christ. The bishops and the priests took his body and buried it near the martyrium of Saint Yiztbuzit: