3:0 ԹԷ Ո՛ՐՊԷՍ ԹԱԳԱՒՈՐՆ ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՆԳԱՄ ԴԱՐՁ ԱՌՆԷ Ի ՎԵՐԱՅ ԱՇԽԱՐՀԻՆ ՏԱՅՈՑ, ՅՈՐՈՒՄ ՊԱՐՏԵՑԱՆ ԶՕՐՔՆ ՎԵՌԻԱՑՒՈՑ:

 3:0 How the Emperor Turned Back a Second Time on the Land of Tayk’ where the Georgian Troops were Defeated:

3:1 Իսկ ինքնակալն զձմեռոցսն ի գլուխ հանեալ ի մարմանդսն Պոնդոսի, ի հասանել գարնանաբեր ժամանակին, խաղայ դարձեալ նոյն հետայն ի վերայ Տայոց. եւ անցեալ ընդ բազում օթեւանօք, գայ բանակի ի գաւառն Բասենոյ:

 3:1 When springtime came, the emperor, having spent the winter in temperate Pontus, turned back upon Tayk’. Bypassing numerous lodging stops, he came and camped in the Basean district:

3:2 Իսկ բազումք յիշխանացն Հոռոմոց, զորս ընդ ժամանակս ժամանակս յայլեւայլ պատճառս ի պատուոյ յիշխանութենէ ընկեցեալ էր թագաւորին, որք իբրեւ առիւծունս ի գառագիղս մռնչէին, աստ դիպօղ ժամ գտեալ՝ ի մի վայր ժողովեցան։ Եւ խորհուրդ վատ ի մէջ առեալ, խորհուրդ՝ զոր ոչ կարացին հաստատել, խորհեցան միաբանութեամբ ապստամբել ի թագաւորէն եւ կացուցանել թագաւոր զոր ինքեանք կամիցին:

 3:2 Now many of the Byzantine princes, who at various times, for diverse reasons, had been deposed from their honor of rule by the emperor, and who (now) were roaring like lions in cages, finding the time appropriate, assembled in one place. They made bad counsel, counsel which they were unable to implement. They planned to unite and rebel against the emperor and to establish whomever they chose as emperor:

3:3 Եւ իբրեւ յայս հաստատեցան, ապա լուսացուցին զխորհուրդսն, յընդարձակ դաշտին բանակ կապեցին. յորում անթիւ բազմութիւն մարդկան ի մի վայր ժողովեցան, եւ սկսան զթագաւորական պատիւն յիրեարս հարկանել:

 3:3 When they had confirmed this, they embellished the plan and placed an army on the vast plain. A countless multitude of people were assembled in one spot, and they commenced urging the royal honor on each other:

3:4 Եւ ապա միաբանեալ ամենեցուն բուռն հարին զորդւոյն Փոկասայ, զոր Ծռավիզն կոչէին, որ վասն հօրն մեղանաց ի վաղնջուց հետէ յիշխանութեան պատուոյ անկած էր։ Որոյ ոչ հաւանեալ՝ չառնու յանձն. որք ոչ թուլացան ի խնդրոյն, այլ բռնադատեալ հաւանեցուցին մինչեւ յանձն էառ:

 3:4 Then, in unity, they all seized the son of Phocas (P’okas) called Craviz, who on account of his father’s crimes had long since been removed from the honor of princedom. But (Nicephor Phocas) did not consent, and did not want (the office). Nonetheless, those urging him did not slacken, rather, they forcibly convinced him until he accepted:

3:5 Զոր իբրեւ լուաւ ինքնակալն՝ ի մեծի տարակուսանաց միջի անկեալ կայր, եւ երթեալ ամրանայ յամուրս բերդի միոջ որ կոչի Մազդատ. քանզի հին սովորութիւն է այս տանն Յունաց։ Բայց ոչ գիտեմ եթէ աստուածային իրաւունքն են այս, որ չէ պարտ ծառայից ի վերայ տերանց յառնել, եւ եթէ թագաւորին յայնժամ առանձինն բարեշնորհութիւն էր. զայս հաւաստեաւ գիտեմ, եւ աչօք իմովք տեսի, զի որք յարեան ի վերայ նորա՝ ծիծաղելի մահուամբ ելին ի կենացս:

 3:5 As soon as the emperor (Basil) heard about this, he fell into great uneasiness, and went and secured himself into a certain strong fortress called Mazdat, for such was the ancient custom of Greece. However, I do not know whether this is a divine law—that servants must not arise against their lords—or whether the emperor then had some special goodness. But I do know for sure, and saw with my own eyes, that those who arose against him died laughable deaths:

3:6 Որպէս յառաջինսն ի սկզբան թագաւորութեան իւրոյ ապստամբեաց ի նմանէ Վարդ որ կոչի Սիկլառոս, եւ տարաւ զՀոռոմս՝ համարեա թէ զբնաւ զամենն զհետ իւր, մինչ զի թագաւորին խնդրել զօր յօգնականութիւն ի Վրաց կիւրապաղատէն։ Որովք հարեալ զբռնակալն՝ փախստական հանեն յաշխարհէն. որ երթեալ անկանի ի Բաբելովն ի քաղաքն Քաղդէացւոց։ Եւ ապա զհետ նորա զնոյն ախտ ախտացաւ նորին անուանակիցն Փոկաս, եւ տիրեաց ամենայն արեւելից ամս եօթն:

 3:6 The same sort of affair had transpired at the beginning of his reign when Vard (Phocas), called Scleros (Siklarhos) rebelled against him, and took with him almost all the Byzantines, to the point that the emperor (had to) request an auxiliary army from the Georgian Curopalate. With these troops (Basil) struck at the tyrant and made him flee the land. Then (Vard) went to Babylon, the city of the Chaldeans. After (Vard Phocas) his homonymous (relative, Nicephor) Phocas was infected with the same disease, and ruled the entire East for [7] years:

3:7 Որ եւ չորս հազար մարդով միայն անցեալ գիշերի ընդ ծով, ի վերայ անկանի բիւրաւոր զօրաց ապստամբին, եւ յայնքան բազմութեան ոչ ոք մեռանի, բայց միայն ինքն ապստամբն գլխովին։ Զորոյ զգլուխն հատեալ՝ հրամայէ հարկանել փող խաղաղութեան։ Եւ ի դադարել պատերազմին՝ իւրաքանչիւր ոք ի զօրացն դառնան ի տունս իւրեանց. եւ ինքն թագաւորն մեծաւ յաղթութեամբ երթեալ մտանէ ի քաղաքն իւր Կոստանդնուպօլիս:

 3:7 Basil with only [4,000] men crossed the sea at night and attacked the myriad troops of the rebel. No one died of that multitude excepting the rebel himself. Having severed his head, (Basil) commanded that the trumpet of peace be sounded, and all the troops returned to their homes. Then the emperor himself, in great triumph, went and entered his city of Constantinople:

3:8 Նոյնպէս եւ աստ ոչ ինչ յերկարեցաւ նոցա մանկական խաղուն արարուած, եւ կամ ի վերայ աւազոյ շինուած, որ ի բախել հեղեղացն վաղվաղակի անկեալ կործանեցաւ. քանզի Դաւիթ որ Սենեքերիմ կոչիւր, որ նեղեալ ի Պարսից՝ տայ զհայրենի ժառանգութիւն իւր զտունն Վասպուրականի յինքնակալն Վասիլ, եւ առնու փոխարէն զքաղաքն Սեբաստիա եւ որ շուրջ զնովաւ գաւառք։ Եւ այսոքիկ ոչ հեռի ժամանակաւ, այլ երկու կամ երեք յամօք առաջ գործեցաւ. եւ յայնմհետէ եւ այսր տիրեցին Հոռոմք արեւելից:

 3:8 Similarly here, their (the rebels’) childish game was not prolonged, (but was) rather like a structure built on sand which quickly falls into ruin from the blows of a flood. For Dawit’, who was called Senek’erim, being harassed by the Persians, gave his patrimonial inheritance, the House of Vaspurakan, to the emperor Basil, receiving in exchange the city of Sebastia and the districts surrounding it. Now these events did not transpire in the distant past, but only two or three years previous. From then on, up to the present, the Byzantines ruled the East:

3:9 Սա յայնժամ, ի խորհուրդ միաբան ապստամբիցն էր, եւ հաւատարիմ առ նոսա. որ յանկարծակի իբրեւ ի քնոյ զարթուցեալ, կամ իբրեւ զհզօր այր՝ զի թափէ զգինի, տեսեալ զգործսն անպատեհութեան, եւ զի ո՛չ գոյր այլ իւիք հնար խափան առնել չար միաբանութեանն, ապա ի միում աւուր յեղակարծ ժամու՝ առնուն զոր թագաւորն անուանեցին, ելին արտաքս ի բանակէն որպէս թէ ի խորհրդական բանից պատեհութիւն. եւ յանկարծակի սուր ի վեր առեալ սպան զնա։ Եւ հատեալ զգլուխն եւ տուեալ ցծառայսն իւր՝ փութապէս հասուցանէ առ թագաւորն:

 3:9 Senek’erim at that time was united in counsel with the rebels, and loyal to them. But then suddenly, as a person awakening from sleep, or as a mighty man coming to himself after drunkenness, he realized the impropriety of the deed. And because there was no other way of disrupting the wicked union, one day, at an unexpected hour, he took the one whom they had styled king and went away from the army as if to advise him. Suddenly, pulling out his sword he killed (Nicephor Phocas), beheaded him, gave the head to his servants and had it speedily taken to the emperor:

3:10 Իսկ ժողովուրդքն՝ ի լինել այսորիկ այսպէս, այր զարամբ ելանէին փութապէս զանխլաբար ի տունս իւրեանց հասանել. եւ առժամայն խափանեցան ամենայն խորհուրդք նոցա:

 3:10 Now when this happened every one of those assembled scrambled over the next man to quickly, secretly reach his own home. And all of their plans came to naught forthwith:

3:11 Իսկ թագաւորն տեսեալ զգլուխ բռնակալին, հրամայէ ի վերայ ձողոյ բարձրացուցանել ի տեսիլ ամենայն բանակին. քանզի էին բազումք ի նոցանէ որ թէպէտ ոտին ընթացիւք զհետ թագաւորին էին, այլ բանիւ եւ խորհրդով ընդ ապստամբին միաբան էին։ Զայս առնէ ըստ իւր խորին իմաստութեանն, որպէս զի տեսեալ զայն՝ ի բաց կացցեն ի նանիր խորհրդոցն, եւ ուղղեսցեն զսիրտս իւրեանց ի հնազանդութիւն թագաւորին:

 3:11 When the emperor saw the tyrant’s head, he ordered it raised aloft on a pole in view of the entire army, for there were many among them who though they followed after the emperor with their feet, nonetheless, in word and thought they were one with the rebels. (Basil) did as he did out of his deep wisdom, so that seeing (Nicephor’s head) they would stand clear of such vain plots, and redirect their hearts toward obedience to the emperor:

3:12 Յետ այսորիկ իջանէ թագաւորն զօրօքն յընդարձակ դաշտն Բասենոյ, եւ առաքէ հեծեալս ի հեթանոսական զօրացն կալանաւորս ապստամբին Փերսի. եւ ինքն խաղացեալ հասանէ ի սպառուածն Բասենոյ, ի տեղւոջն որ կոչի Սալքորայ, եւ խոր փոսիւ պատնէշ արարեալ շուրջ զբանակաւն՝ դադարէ անդ ամսական աւուրբք կամ եւս առաւելագունիւք:

 3:12 After these (events), the emperor and his troops descended to the large plain of Basen. He sent cavalrymen of the heathen troops to capture the rebel P’ers, while he himself went to the border of Basen, to the place called Salk’ora, dug a deep trench around the army as a barricade, and remained there for a month or longer:

3:13 Իսկ առաքեալքն ի թագաւորէն կալեալ զՓերս եւ զԱնդրոնիկէ զնորուն փեսայն, որ էր համախորհ նորին, եւ ածեալ մինչեւ յամուրն որ կոչի Խաղտոյ Առիճ ի սպառուածն Կարնոյ, եւ հասեալ յագարակն՝ որ հայի ընդդէմ ամրոցին, իջեւանս արարեալ, եւ յառաջ ածեալ զՓերսն եւ Անդրոնիկոսն՝ հատին զգլուխս նոցա:

 3:13 Now those who had been sent by the emperor seized P’ers and his son-in-law, Andronicos (Andronike), who was his partisan. They brought them as far as the stronghold called Xaghtoy Arich at the border of Karin. Reaching the field which is opposite the stronghold, they camped, and bringing forth P’ers and Andronicos, they beheaded them:

3:14 Քանզի զայն պատուէր տուեալ էր նոցա թագաւորին. վասն զի նոքա յապստամբելն իւրեանց դաշնաւորք եղեն Ափխազին եւ խոստացան մինչեւ յայն տեղի տալ նմա ի բաժին. վասն զի յառաջ ժամանակաւ կալեալ էր զայն Դաւթի Կիւրապաղատի, բայց ոչ իբրեւ զիւր հայրենի ժառանգութիւն, այլ պարգեւք էին այսոքիկ ի թագաւորէն վասն նորա միամիտ հնազանդութեանն։ Եւ զի խոստացեալ էր՝ յետ իւր վախճանին զիւր գաւառն տալ ի թագաւորն, նոքա զայն չածէին զմտաւ, այլ առատամիտ ի պարգեւսն լինէին՝ որ չէր իւրեանց։ Վասն այնորիկ անդ հրամայեաց թագաւորն զգլուխս նոցա բառնալ:

 3:14 For the emperor had so commanded them. (This was because) during their rebellion, the Abkhazes had been allies, and they had promised to give to him (territory) up to that place as his share. For previously that (territory) had been ruled by Dawit’ the Curopalate, not, however, as his patrimonial inheritance, but as gifts received from the emperor in return for (Dawit’s) loyal obedience. (Dawit’) had promised that after his death, his district would be returned to the emperor; but (the conspirators) did not bother about that. On the contrary they generously gave gifts which were not theirs to give. For this reason, the emperor ordered them to be beheaded at that spot: