Դրասխանակերտցի 1-34 Draskhanakerttsi

34:0 Յաղագս ապստամբութեան Աշոտոյ իշխանին, եւ պատերազմելոյ Սմբատայ արքային ընդ Ահմատայ:	34:0 The Rise of Prince Ashot in Rebellion and the War between King Smbat and Ahmad:
34:1 Զայսու ժամանակաւ Աշոտ՝ իշխանն մեծ Վասպուրական կողմանց եւ քեռորդի արքային Սմբատայ, խոնարհեալ ի նենգապատիր բարբանջանս ոմանց եւ հրապուրեալ երկփեղկեաց ի բաց զդաշինս ուխտին, որ ընդ Սմբատայ արքայի՝ քեռւոյ իւրոյ. եւ չուեալ գնաց առ ոստիկանն Ափշին իբրեւ ի պատճառս պարգեւաց նմա եւ յայտ ածել զհնազանդութիւն միամտութեան առ նա՝ ոչ նկատեալ նախ զչարն, որ ի գոյացութիւն իրին էր տեսանել:	34:1 At this time, Ashot, the great prince of the region of Vaspurakan and the nephew of king Smbat, was beguiled by the fraudulent utterances of some, and violating the terms of agreement with his uncle king Smbat, set out for Afshin in order to make manifest his whole-hearted submission to him in return to his gifts, without any realization of the evil that was in store:
34:2 Եւ երթեալ ապա բազում եւ երեւելի ընծայս ոստիկանին տարեալ մատուցանէր. եւ այլ եւս զկարասիս բարձեալ տարեալ միում միում նախարարաց նորա գաղտախթէր՝ մեծագունի ակնկալեալ բարձի եւ պատուի՝ եւ վերընկալուչ զնա առնելոյ ինքնիշխան կամաց. որ ոչ թերեւս աւելի քան որ ի ձեռս իւր էր՝ առեալ լինէր, բայց միայն պատուասէր զարդու զնա զգեստաւորեալ եւ յուղարկեալ՝ եկաց ի բաց, միայն զօրհասական վէրս յոգիս ընդունէր:	34:2 Subsequently, upon his arrival he presented Afshin with many worthy gifts, and secretly bribed his naxarars severally with the other prizes that he had taken with him with the expectation of higher rank and honor, and (the hope) that they would grant him autonomy. However, he received nothing more than what he had, except for the praiseworthy ornaments with which he was endowed and he was bidden farewell, whereafter he departed from there. The only thing that he acquired was the fatal wound in his soul:
34:3 Իսկ արքայ Սմբատ միայն զլռութիւն պատուեալ՝ սպասէր առ ի նմանէն հաւանական միտս դարձի առ նա ստանալ եւ մերկանալ զամօթալի դէմս տգիտութեանն. այլ նորա անփոյթ զայս արարեալ՝ ոչ դառնայր ի բերս բարւոյն արկից:	34:3 King Smbat, on the other hand, observed silence, and awaiting a probable change of attitude on his part hoped that he might divest himself of disgraceful ignorance. However, Ashot paid no heed to this, nor did he turn to the harvest of goodly seeds:
34:4 Յետ սակաւ աւուրց ինչ եւ մեծ իշխանն Սիւնեաց ըստ սորին սակի զսոյն զայս գործեալ՝ երթայր եւ նա առ Ափշինն, յորմէ եւ նա թափուր իբրեւ զնա դարձեալ եկեալ:	34:4 A few days later, the great prince of Siwnik’ also did the same thing in the same way; he also went to Afshin, and returned empty-handed like his predecessor:
34:5 Եւ ապա այնուհետեւ զղջացեալ զփեռեկտիլն ի միաբանութենէ արքայի՝ խաղապատելով աղերսէր՝ մի՛ ունիլ նմա ի բանի զյանցուածս իւր կամ մերժել յառաջին խնամոցն հայրաբուն սիրոյն:	34:5 Subsequently, however, regretting that he had severed relations with the king, he begged him with tearful eyes not to make anything out of his wrongs and deny him the fatherly patronage of former times:
34:6 Իսկ արքայ Սմբատ ոչ ինչ անջրպետ ի մէջ արկեալ նախկի այցելութեանն՝ գրկալիր սիրով առ ինքն յանձանձէր ածել՝ իբրեւ զորդի սիրելի մեծապատիւ պերճութեամբ զնա շքեղացուցեալ:	34:6 King Smbat made no change at all in his attitude; he summoned him with loving tenderness as a beloved son, and bestowed on him great honors:
34:7 Յայնմ ժամանակի իմաստութեամբ եւ շնորհօք քաջութեամբ եւ ուժոյ պնդութեամբ երեւելի էր Գագիկ Արծրունի: Եւ զի էր նա աներ Աշոտոյ իշխանին մեծի, զորմէ բանս նախաճառեաց, յինքն ապա զիշխանն մեծ յանգուցանէր նանրական եւ նենգ խորհրդով սրտիւ, եւ ի պատճառս զբօսանաց սիրոյ զերեսին եղբարսն բասրեալ ածեալ ի միասին՝ զԱշոտ փեսայ իւր եւ զԳագիկ եւ զԳուրգէն, եւ ի միասին զնոսա կապեալ երկաթի կապանօք՝ դնէ ի բանտի: Եւ յինքն զտէրութիւն նորա գրաւեալ՝ իշխան առ հասարակ կողմանցն այնոցիկ կարգի հարստապէս ճոխութեամբ:	34:7 At that time, Gagik Arcruni had become pre-eminent by virtue of his wisdom, grace, valiancy and fortitude. Being the father-in-law of the great prince Ashot, about whom we spoke above, he summoned the latter with fruitless and insidious intentions in mind. Deceiving the three brothers—namely, his son-in-law Ashot, Gagik and Gurgen—on the pretext of friendly pastime, and bringing them together, he bound them with iron fetters and confined them in prison. Then he took for himself the domain of Ashot and set himself up as prince of those regions with great power:
34:8 Իսկ արքայ Սմբատ թէպէտ եւ ընդ ակամբ հայեցեալ՝ ոչ կամէր զայն այնպէս լինել. սակայն եւ ոչ ընդ պատուհասից կորզան զիշխանացեալն Գագիկ հանէր. մանաւանդ զի միամտութեամբ սրտի հնազանդեալ նուաճէր ընդ լծով ծառայութեան արքայի:	34:8 Although he was displeased with this, since it was contrary to his will, king Smbat made no attempt to inflict punishment on Gagik, who had usurped the princedom, especially since the latter had submitted himself totally to the service of the king:
34:9 Յետ այսորիկ արքայ Սմբատ իբրեւ ետես զմիատարր խաղաղութիւն մշտնջենաւորեալ ի Հայս եւ միաբան ընդ նմա լինիլ նախարարաց յուխտ սիրոյ, եդ ի մտի իւրում երթալ հարթել հաստատել եւ նուաճել զաշխարհն եւս Տարօնոյ եւ զկողմանս նահանգին եւս Աղձնեաց. զի մի՛ տարամերժեսցի սեպհականութիւն ազգացն այնոցիկ ի բնիկ տէրութենէ:	34:9 Subsequently, when king Smbat saw that peace had been permanently established in Armenia, and the naxarars were in accord with him, he decided to conquer and subordinate the district of Taron, as well as the province of Aghdznik’, lest the possessions of the feudal houses (in those regions) might be denied to their legitimate lords:
34:10 Վասն զի մեծ իշխանն Իսմայէլեան՝ Ահմատ, որ տիրեալ ունէր եւ Միջագետս Ասորոց մինչեւ ցՊաղեստին՝ ձերբակալ արարեալ զփեսայացեալն Արծրունեաց Ապլմախրայ, որ ի ծածուկ ունէր զհաւատս քրիստոնէութեան եւ փոխանակ բդեշխացն պայազատէր զաշխարհն Աղձնեաց՝ եւ ի բանտի զնա եդեալ՝ յինքն գրաւէր զսեպհականութիւն տանն եւ զբնակիչս Սիմ լերինն:	34:10 because the great Ishmaelite prince Ahmad, who held under his sway Syrian Mesopotamia as far as Palestine, had seized Abu’l-Magra (Aplmaxr)—the son-in-law of the Arcruni family and a secretly converted Christian, who ruled over the province of Aghdznik’ in place of the bdeshxs—and confining him in prison, had appropriated the possessions of his house and (subordinated) the inhabitants of Mount Sim:
34:11 Իսկ յետ ամաց ինչ ապա վախճանէր եւ մեծ իշխանն Տարօնոյ Դաւիթ Բագրատունի. եւ փոխանակ նորա կացուցեալ ի տեղի եղբօրորդին նորուն Գուրգէն: Ապա եւ ընդ նմա եւս Ահմատայ մարտ եդեալ՝ մինչեւ սպանաւ ի պատերազմին:	34:11 After a few years, Dawit’ Bagratuni, the great prince of Taron also died, and in his place they set up Gurgen, the son of his brother. Subsequently, Ahmad also opened hostilities against him, and the prince was killed in battle:
34:12 Իսկ Ահմատն ոտն առ ոտն յառաջ մատուցեալ՝ միապետել ջանայր զկողմանսն զայնոսիկ:	34:12 But Ahmad made gradual progress, and tried to extend his sway over those regions:
34:13 եւ վասն զի որդի Դաւթի իշխանի մեծի՝ փեսայացեալ Շապհոյ եղբօր արքայի՝ եւ փոշիշն ամբաստանութեան նորա յաճախէր եւ չարութիւնն Ահմատայ մերկացեալ յայտ եկեալ էր, այնուհետեւ գումարտակ արարեալ արքայի զնախարարս Հայոց եւ համագունդ զամենայն զօրս իւր արս իբրեւ վաթսուն հազար, եւ գնայ չուէ երթայ հասանէ մինչ ի հանդէպ լերինն ըստ արեւելից Տարօնոյ՝ բանակետղ անդ կալեալ տեսանել զորպէսն:	34:13 And as the son of the great prince Dawit’ and the son-in-law of the king’s brother Shapuh had brought frequent charges against Ahmad, so much so, that the wickedness of the latter had been completely disclosed, thereupon, the king summoned the naxarars of Armenia and mustering all of his forces, approximately sixty thousand men, marched toward the mountain situated to the east of Taron, where he pitched camp in order to look into the situation:
34:14 Իսկ բիրտ բռնաւորն Ահմատ նստէր յարեւմտից Տարօնոյ՝ բանակետղ անդ կալեալ առ ափն Եփրատ գետոյ:	34:14 But the brutal tyrant Ahmad was stationed to the west of Taron, where he had encamped along the bank of the Euphrates River:
34:15 եւ վասն զի բան միակամութեան էր առ Ահմատայ ի գաղտնիս իշխանացելոյն Վասպուրականի Գագկայ՝ նենգապատիր խաբէութեամբ քաղցրացոյց ի կամս արքայի չուել գնալ անտի ի հարաւակողմ կոյս, հանդէպ քաղաքագեղջն Հողսայ, իբր թէ յայնմ մարզէ գոլ նոցա պատշաճ զգործ իրին վճարել խռովութեամբ կամ խաղաղութեամբ:	34:15 As there was a secret agreement between Ahmad and Gagik, the ruler of Vaspurakan, the latter insidiously induced the king to set out from there and march southward toward the komopolis of Hoghs on the pretext that it would be advantageous for them to carry out their undertakings in that area in war or in peace:
34:16 Իսկ արքայի ոչինչ կարծիք լրտեսի զնմանէ լեալ՝ գնայ ընդ նմա:	34:16 Suspecting nothing, the king went along with him:
34:17 Իսկ նորա նախ վաղվաղեալ եւ զհրապոյրսն զայն զեկուցեալ Ահմատայ, եւ ի պայման պատշաճ ժամու կիտին եդելոյ հրաւիրէր գալ ի վերայ. եւ ինքն առաջնորդէր բազմութեան զօրացն ընդ լեառնակողմն՝ անջրդի, ապառաժ մացառախիտ, քարաժայռ, անպողոտայ, ափափայ գնալով զօրն ամենայն, զի յոլովք ի ծարաւս իւրեանց կթուցեալք սատակէին:	34:17 But Gagik made haste to inform Ahmad of his double dealing, and having set a definite time, asked him to attack accordingly. (In the meantime), he led the multitude of the troops through mountainous, waterless, rocky, briary and impassable terrain, where the troops were forced to go on all fours, so much so, that many of them, weakened by thirst, dropped dead:
34:18 Եւ այլ եւս զօրքն ամենայն վայրագնաց ջլաձիգ խզմամբ տաժանեալ վաստակեալ լքեալ թալկացեալ թանձրադանդաղ ձանձրութեամբ եւ հատկլեալ՝ հազիւ հասանէին ի ջուր ինչ գեղջ մի Թուղխ անուն. եւ անդր գրեթէ իբրեւ զգանեալս եւ յօդալոյծս առ հասարակ անկեալ դնէին:	34:18 All the remaining forces, tortured, worn out, frustrated by erratic and nerve-wearing wandering, dispirited and out of breath because of their exhausting march, hardly reached a rivulet called Tc’ughx in a certain village, where they remained like people beaten by clubs or paralytics:
34:19 Իսկ Ահմատայ ըստ եդելոյ կիտին Գագկայ ստիպեալ զզօրս իւր մինչդեռ առաւօտն զգիշերն մերկանայր՝ հասանէին հրոսակք ասպատակին սփռեալ ի վերայ:	34:19 In accordance with the time set by Gagik, Ahmad forced his men to make haste, while dawn was divesting herself of the gloom of darkness, the invaders arrived and fell upon them:
34:20 Անդ ապա ի հինէն հասելոյ ընդոստուցեալ իմն զօրացն լքելոց եւ հապճեպ վարեալ ի զրահս եւ ի զէնս եւ ի զարդս՝ եւ ձի կալեալ նախ ինքն իսկ արքայ յասպարիսի անցեալ առաքինանայր, ապա եւ այլք ոմանք զկնի ասպատակ տուեալ եւ ձի ի ներքս տարեալ՝ ընդ կրունկն զջոլիրս ռազմի թշնամեացն դարձուցեալ՝ հատկտուր առնէին:	34:20 Some of the forces that had been left behind, startled by the coming of the enemy, quickly put on their armor, weapons and ornaments, and mounted their horses. The king was the first to come out in the open and show himself. He was followed by certain others who marched at a gallop and putting the enemy forces to flight, dispersed them:
34:21 Իսկ զայնպիսի արիաբար մրցմունս տեսեալ Գագիկն, որ բղխեալն էր առ ի յիւրմէն զհոտ մահու առ մղձկեալ սրտին՝ այլ իմն չար խորհրդոց արբանեկեալ եւ հէն հարեալ առ հասարակ բանակին՝ հրամայէր նախ զխորանն իւր յերկիր ընկենուլ եւ բեռնակրացն բառնալ գնալ ընդ կրունկն: Զոր տեսեալ բազմութեանն եւ իրաւացի զայն կարծեալ՝ ամենեքեան նոյնպէս առնէին:	34:21 In view of such valorous competition, Gagik, from whom rose the stench of death because his heart was affected with spite, conceived of other wicked snares. Raising a tumult in the entire army, he ordered (his men) to tear down his tent and have the porters pick it up and turn on their heels. When the multitude of the troops noticed this, they considered it true and all did the same:
34:22 Վասն որոյ տեսեալ զայն արքայի եւ իմացեալ, եթէ յայնմ հետէ ոչ յաջողի նոցա գործ պատերազմին՝ յետկոյս զինքեանս մղեալ ի փախուստ դառնային:	34:22 Seeing this, the king realized that his men could no longer succeed in the war. He withdrew his forces and turned to flight:
34:23 Անդ ապա անկանէր անփորձ եւ անկիրթ երիտասարդն՝ չքնաղագեղն Աշոտ՝ քեռորդի արքային, որ ի մեծ նախարարութենէ հայկականս գրոհի. ընդ նմին եւ այլ եւս տեարք պատերազմողք յաննշանից ոմանց յիսնից՝ աւելի կամ պակաս. եւ այլ զօրքն ցրուեցան գնացին յիւրաքանչիւր տեղիս:	34:23 Ashot, a comely, inexperienced and innocent youth, of the great naxarardom of the race of Hayk and the son of the king’s sister, lost his life there. Together with him there were other warriors, lords of less renowned houses, approximately fifty in number. The remaining forces were scattered and each man went his own way:
34:24 Իսկ արքայն եկեալ դադարէր ի Բագրաւան գաւառ ի հանգուցանել զխոնջ աշխատութեան իւրոյ:	34:24 The king himself retired to the district of Bagrawan to overcome the fatigue caused by his labors:
34:25 Բայց դրժադաւ իշխանն Գագիկ ջանայր զիրս նենգութեանն ի խորոջ սրտին ընդ գրուանաւ թագուցանել, ոչ գիտելով թէ չէ ինչ գաղտնի, որ ոչ գայցէ ի յայտ:	34:25 Notwithstanding, the perfidious prince Gagik tried to conceal his insidious plots at the bottom of his heart as if under a bushel, without realizing that there is nothing hidden that could not be manifested:
34:26 Եւ իբրեւ եկն նա ի Վան ի Տոսբ գաւառի՝ անդ ապա զուարճանայր զուարթանայր ի խրախ լինել ըստ խրախութեան սրտին, ըստ որում թէ սրտի բերկրեցելոյ երեսքն գուշակեն:	34:26 Upon his return to Van in the district of Tosb, he indulged himself in amusements to the contentment of himself, in accordance with the maxim that “a (cheerful) countenance reflects a merry heart:
34:27 Իսկ ի վաղուեան անդ աւուրն պատմուճանեալ նորա արքունական զգեստիւ եւ հեծեալ ի ջորւոջ իւրում՝ ճախր առեալ ճեմէր յասպարիսի անդ:	34:27 On the following day he clad himself in royal robes, and mounting on his mule, he made a tour of the place:
34:28 Իսկ ապա Գագիկ եղբայր մեծի իշխանին Աշոտոյ երկու եւս համախոհ Ամատունի արամբք յանկարծակի ի վաղակաւորն յեցեալ եւ ի վերայ յարուցեալ իշխանապանծ խրոխտացելոյն՝ սրոյ ճարակ զնա տային: Եւ այնպէս յերկիր անկեալ վախճանեալ՝ թաղեցաւ ընդ հարս իւր:	34:28 Then, Gagik, the brother of the great prince Ashot, accompanied by two other men from the Amatuni house who were of the same mind as he, suddenly drew their swords, and falling upon the presumptuous prince, stabbed him. Thus he fell to the ground and died. He was buried among his ancestors:
34:29 Իսկ կապեալն Աշոտ՝ ելեալ հաստատէր եղբարբքն հանդերձ ի սեպհական իշխանութեան իւրում:	34:29 Ashot who had been in confinement was released, established in his ancestral domain together with his brothers:
34:30 Բայց նախ քան զայս երկու իշխանքն մեծամեծք գլխաւորք եւ ալեւորք հերօք՝ Մուշեղ իշխանն Մոկաց եւ Գուրգէն իշխանն Անձեւացեաց, ատեան հակառակութեան ի մէջ իւրեանց բարկութեամբ բորբոքեալ՝ սաստիկ դղրդմամբ մարտ ընդ միմեանս եդեալ կռուէին. յորում պատերազմի սպանաւ իսկ Մուշեղ իշխանն Մոկաց ի Գուրգենայ:	34:30 Before these events took place, two of the principal and elderly princes, Mushegh of Mokk’, and Gurgen of Andzewac’ik’, let animosity rage between themselves, and fought against one another in great uproar. In the course of the battle, prince Mushegh of Mokk’ was killed by Gurgen:
34:31 Իսկ յետ երկեամ մի ամաց Գուրգենայ հեծեալ յերիվար սրավար եւ յորս բաջաղեալ՝ եղեւ նմա անցանել ընդ փոքր ինչ հեղեղատ, ուր ապա երիվարն վազս առեալ փռնգալով եւ անգուշեալ՝ յետս կոյս զիշխանն ընդոստուցեալ ընկենոյր. եւ բարձեալ զնա մեռեալ՝ տարան թաղեցին ընդ հարս իւր:	34:31 Two years later, when Gurgen had mounted on a swift horse, which he admired, and as he happened to cross a small ravine, the steed galloped neighing, and threw the prince down on his back. Having (thus) met his death, his body was brought back and buried among his ancestors:
34:32 Եւ պայազատէ զտէրութիւնն զայն մեծն Ատոմ որդի նորա ընդ նորա:	34:32 His son Atom the great succeeded to his domain: