3:0 Որ ինչ վասն թագաւորութեանն Խոսրովու` որդւոյ Տրդատայ, եւ Վրթանայ մեծի քահանայապետի որդւոյ Գրիգորի:

 3:0 The reign of Xosrov, Trdat’s son, and the chief-priest Vrtanes, Gregory’s son:

3:1 Ապա յետ այսորիկ թագաւորեաց Խոսրով Կոտակ, թոռն Խոսրովու, որդի քաջի եւ առաքինւոյն Տրդատայ արքայի:

 3:1 After this, Xosrov Kotak ruled [A.D. 330-339], grandson of Xosrov, and son of the brave and virtuous king [III, the Great, 303-330] Trdat:

3:2 Յաւուրս սորա եկաց եւ եղեւ քահանայապետ յաթոռն հօրն, փոխանակ հօրն իւրոյ եւ եղբօրն իւրոյ, երէց որդին Գրիգորի Վրթանէս:

 3:2 In Xosrov’s day Gregory’s senior son Vrtanes came and became the chief priest sitting on the throne of his father, in place of his father and brother:

3:3 Խաղաղութիւն եւ շինութիւն, մարդաշատութիւն եւ առողջութիւն, պտղաբերութիւն եւ ստացուածաշատութիւն եւ շահեկանութիւն, եւ մեծն աստուածասէր պաշտօն ի հաճոյակատարն բարութիւն` յամս յաւուրս սոցա աճել բազմացաւ:

 3:3 During the years of their tenure in the land of Armenia there grew and multiplied peace and cultivation, population, health, fertility, abundance of goods, profitability, great divine worship and good, God-pleasing behavior:

3:4 Լուսաւորէր եւ առաջնորդէր նոցա սուրբն Վրթանէս իբրեւ զհայր իբրեւ զեղբայրն իւր. իրաւունք եւ արդարութիւն ծաղկեալ էին ի դարուն յայնմ:

 3:4 The blessed Vrtanes illuminated and led the Armenians as had his father and his brother. Law and justice flourished in that age:

3:5 Զայնու ժամանակաւ երթեալ հասանէր եպիսկոպոսապետն Վրթանէս ի մեծն յառաջին ի մայրն եկեղեցեացն Հայոց, որ էր յերկրին Տարօնու, ուր նշանօքն եղելօք կործանեցան բագինք մեհենիցն յայնժամ վաղ եւս առ մեծաւ քահանայապետաւն Գրիգորիւ:

 3:5 In that period Vrtanes the archbishop went to the Taron country where the great, first, and mother church of Armenia was located. It was here that long ago, during the days of the great chief-priest Gregory’s miracles, the altars (idols) of the temples had been destroyed:

3:6 Սա երթեալ կատարէր անդ, ըստ հանապազ սովորութեանն, զտեառնն զխաչական զփրկութեանն զպատարագն գոհութեան, զհաղորդութիւն չարչարանաց յիշատակի, զկենդանարարն եւ զազատիչն զմարմին եւ զարիւն աստուածորդոյն տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

 3:6 Having gone to Taron, Vrtanes performed there, in accordance with his constant custom, a mass of thanksgiving for the salvation provided by the Lord’s crucifixion, and communion in memory of the torments of our lord Jesus Christ, the son of God, whose body and blood brought life and freedom:

3:7 Քանզի այնպէս իսկ սովոր էին եպիսկոպոսապետքն Հայոց, հանդերձ թագաւորօք եւ մեծամեծօքն, նախարարօքն եւ աշխարհախումբ բազմութեամբ պատուել զնոյն տեղիս, որ յառաջ էին տեղիք պատկերաց կռոցն, եւ ապա յանուն աստուածութեանն սրբեցան, եւ եղեն տուն աղօթից եւ տեղի ուխտից ամենայն ումեք:

 3:7 For it was the custom of the archbishops of Armenia (translating [episkoposapet] as “archbishop,” and [k’ahanayapet] as “chief-priest”), together with the kings, grandees, naxarars and lay multitude, to revere the same places which previously had been the sites of the images of idols but subsequently had been sanctified in the name of divinity, becoming houses of prayer and places of pilgrimage for all:

3:8 Մանաւանդ յայն ի գլխաւոր տեղին յեկեղեցին ժողովել ի յիշատակ սրբոցն` որ էին անդ, կատարել անդ ամի ամի եւթն անգամ. որք զնոյն ունէին սովորութիւն առաւել եւս ի մեծի մարգարէարան մատրանն Յովհաննու:

 3:8 They were especially accustomed to assemble in the principal church of the place and commemorate the memory of the saints who had been there, on the seventh of the month of [Sahmi] March. The same custom was adhered to even more in the great chapel of the prophet John:

3:9 Սոյնպէս եւ յառաքելարանս տեառն աշակերտացն, սոյնպէս եւ ի վկայարանս մարտիրոսացն ամի ամի ժողովեալք, զօր տօնին յիշատակի նոցա վարուց գործոց կենաց քաջութեան խմբեալ` ցնծային:

 3:9 in the chapels of the Lord’s Apostolic students and in the martyriums of heros where each year people gathered to joyously commemorate their days designated for observing their habits, and the brave deeds of their lives:

3:10 Իսկ դէպ իմն լինէր ի ժամանակին` յորում մեծ քահանայապետն Վրթանէս երթեալ շրջէր առանձինն սակաւուք, կատարել զպատարագն օրհնութեան:

 3:10 Now on this occasion an event took place when the great chief-priest Vrtanes was going about with a few attendants to perform the mass of blessing:

3:11 Արդ որք միանգամ զհնութիւն կռապաշտութեան հեթանոսութեան զնոյն սովորութիւն մինչեւ ցայնժամ եւս ունէին գաղտնի, ի մի միաբանութիւն ժողովեալք` հասանէին իբրեւ հազարք երկու, խորհուրդ եդեալ ընդ միմեանս` սպանանել զքահանայապետն Աստուծոյ զՎրթանէս:

 3:11 Those people who had retained the old pagan worship of idols in secret until that time, had assembled together some [2000] of them, and planned amongst themselves to kill God’s chief-priest Vrtanes:

3:12 Բայց ունէին եւ սակաւ մի խորհուրդ համարձակութեան ի կնոջէ թագաւորէն` զայն գործել. վասն զի յանդիմանէր զնա սուրբն վասն գաղտնի շնութեան գիջութեան բարոյից պոռնկութեան:

 3:12 The king’s wife had encouraged them somewhat in this since the blessed Vrtanes had reprimanded her for prostitute’s behavior, for secret adultery:

3:13 Եւ հասեալ պատէին զմեծ քաղաքորմն եկեղեցւոյն Աշտիշատու:

 3:13 They came and surrounded the great wall of the church of Ashtishat:

3:14 Մինչ դեռ նա ի ներքս մտեալ` զպատարագն կատարէր, արտաքուստ բազմազօրուն փակեալ պաշարել կամեցան:

 3:14 and while Vrtanes was inside performing the service, a large number of troops on the outside wanted to shut him in and besiege him:

3:15 Որոց առ հասարակ որք ի գնդին էին բազուկք իւրաքանչիւր` յետս դարձեալ ի վերայ իւրաքանչիւր թիկանց, առանց իրիք կապելոյ` սքանչելապէս կապեալ լինէին:

 3:15 But the arms of every man in the brigade were drawn back from their shoulders and miraculously bound there without any material binding:

3:16 Այսպէս պաշարեալք ընկապճեալք գերեալք վանեալք կծկեալք, ամենեքեան առ հասարակ յերկիր անգեալք անբարբառ կային, անխաղացք ի տեղւոջէն, որք էին տոհմք եւ ազգք աշխարհակերք աշխարնաւերք ժանդագործք քրմացն:

 3:16 Thus tied, bound and defeated all of them belonging to the world-devouring, world-destroying evil-doing tohms and [azgs] of (pagan) priests fell to the ground speechless and unable to move from the spot:

3:17 Արդ այնպէս պաշարեալք, դիզեալ կային ամբոխն ի գաւթի եկեղեցւոյն. զորս ելեալ իւր իսկ ինքնին Վրթանէս` մատուցեալ հարցանէր զնոսա:

 3:17 As the mob was thus bound and massed on the church portico, Vrtanes himself emerged and inquired:

3:18 եթէ դուք ո՞յք էք, կամ ուստի՞ գայք, կամ զո՞ խնդրէք, կամ ուստի՞ եկիք:

 3:18 Who are you, whence do you come, where are you going, and what do you want:

3:19 Իսկ նոցա զարդարն սկսեալ խօսել, խոստովան լինէին` եթէ եկաք զի աւերեսցուք զտեղիս, եւ զքեզ սպանցուք, հրամանաւ համարձակեալ ակնարկելով մեծին Հայոց տիկնոջն:

 3:19 Then they began to speak the truth and confessed: “We came to destroy this place and to kill you, daring to do this by order of the great queen of Armenia:

3:20 այլ տէր Աստուած զզօրութիւնն իւր յայտնեաց, եւ եցոյց մեզ` թէ ինքն միայն է Աստուած. եւ այժմ ծանեաք եւ հաւատացաք` եթէ նա միայն է Աստուած:

 3:20 But the Lord God revealed His strength and showed us that He alone is God. And now we acknowledge and believe that He alone is God:

3:21 Արդ այսպէս կամք աւասիկ կծկեալք, զի եւ շարժել անգամ ոչ կարեմք ի տեղւոջէս:

 3:21 Thus, we are now bound and unable even to move from the place:

3:22 Իսկ երանելին Վրթանէս զբանն վարդապետութեանն ի մէջ առնոյր, հաստատէր զնոսա ի հաւատսն ի մի տէր Յիսուս Քրիստոս, շատ ինչ խօսէր ընդ նոսա:

 3:22 The venerable Vrtanes then spoke words of doctrine and confirmed them in the faith of the one Lord Jesus Christ, saying a great deal to them:

3:23 Ապա աղօթս մատուցանէր, եւ խնդրէր յԱստուծոյ, բժշկէր եւ արձակէր զնոսա յաներեւոյթ կապանացն եւ յանհնարին կծկութենէ տանջանացն:

 3:23 Then he offered prayers and asked God to heal and release them from the invisible bonds and the incredible confinement of torments:

3:24 Եւ նոքա իբրեւ փրկեցան յայնմանէ, ապա առ հասարակ անկանէին առաջի նորա, եւ խնդրէին ապաշխարութեան զդեղն. եւ նա տայր ժամանակ սահմանեալ ապաշխարութեան:

 3:24 As soon as they were freed from this, they all fell before him and asked for the medicine of repentance. Vrtanes stipulated a time of atonement for them:

3:25 Եւ ուսեալք զհաւատսն միասնական սուրբ երրորդութեանն, եւ ապա մկրտէր իբրեւ հազարս երկուս, թո՛ղ զկանայս իւրեանց եւ զմանկտի. եւ այսպէս ի հաւատ խառնէր, եւ արձակէր սրբեալս եւ հաւատացեալս:

 3:25 Having taught them the faith of the united holy Trinity, he then baptized some [2,000] men, to say nothing of their women and children. Thus, did he join them to the faith and released them cleansed and believers: