Բուզանդ 3-10 Buzand

10:0 Յաղագս Յակոբայ եպիսկոպոսին Մծբնայ:	10:0 Concerning (Yakob) James of (Mcbin) Nisibis:
10:1 Զայնու ժամանակաւ խաղաց գնաց մեծ եպիսկոպոսն մծբնացւոց, այր սքանչելի ծերունի, վաստակասէր ի գործս ճշմարտութեան, որում անուն Յակոբ, փոխանակ ազգաւն պարսիկ կոչէր, այր ընտրեալ յԱստուծոյ, յիւրմէ քաղաքէ անտի գալ հասանել ի լերինս Հայոց, ի լեառնն Սարարադայ ի սահմանս այրայրատեան տէրութեան ի գաւառն Կորդուաց. այր լի շնորհօքն Քրիստոսի, որպէս զօրութիւնք նշանաց եւ արուեստից լինէին ի ձեռաց նորա:	10:1 In that time the great bishop of Mcbin, a marvellous old man who loved to work deeds of truth despite the fact that he was of Iranian nationality who was named (Yakob) James of Nisibis, a man chosen by God, left his city and came to the mountains of Armenia. He came to Sararad mountain which was in the borders of the Ayraratean lordship, in the district of Korduk’. He was a man full of Christ’s graces and miracles were achieved by his hands:
10:2 Սա եկեալ ցանկացեալ փափաքեալ մեծաւ տենչանօք աղաչէր զԱստուած` տեսանել զփրկական տապանն նոյեան շինուածոյն, զի յայս լերին հանգեաւ նա ի ջրհեղեղէն. քանզի զամենայն ինչ զոր հայցէր, առնոյր ի տեառնէ:	10:2 He came with the desire of seeing the saving ark built by Noah and with great fervor he beseeched God to grant this, for after the flood it had rested on this mountain. Everything that he requested the Lord granted him:
10:3 Ապա մինչդեռ ելանէր ընդ դժուարին ընդ անջրդի ընդ ափափայսն անապատին սարարատեան լերինն. աշխատեցան եւ ծարաւեցան նա եւ որք ընդ նմայն էին:	10:3 Now while he was ascending over the difficult, waterless and rocky parts of the Sararatean mountain, Yakob and those who were with him became weary and thirsty:
10:4 Ապա դնէր ծունր մեծն Յակոբ ի վերայ երկրին, եւ կայր յաղօթս առ տէր. եւ ի տեղւոջն` ուր եդեալ էր զգլուխ իւր` բղխեաց աղբիւր, եւ արբին նա եւ որ ընդ նմայն էին. որ մինչեւ ցայսօր ասեն այնմիկ աղբեւր Յակոբայ:	10:4 So Yakob kneeled on the ground and prayed to the Lord, and from the spot where he had placed his head a fountain gushed forth, and he and those with him drank. To this day that fountain is called the fountain of Yakob:
10:5 Եւ ինքն ի նմին աշխատեալ դեգերէր` զխնդրելին տեսանել առանց յապաղութեան, առնէր աղօթս առ տէր:	10:5 Then he continued along on the same difficult mission praying to the Lord that he see what he desired without delay:
10:6 Արդ իբրեւ էր նա խոնճեալ ի վեր ի դժուարին տեղւոջն մօտ ի կատարն, եւ կարի վաստակեալ էր, ննջեաց նա. եւ եկն հրեշտակ Աստուծոյ, եւ ասէ ցնա. Յակոբ, Յակոբ:	10:6 When he reached a difficult place near the summit, he became very tired and slept. And an angel of God came and spoke to him, saying: “Yakob, Yakob:
10:7 Եւ նա ասէ. Աւասիկ, տէր:	10:7 And he replied: “I am here, Lord:
10:8 Եւ ասէ հրեշտակն. Ահա ընկալաւ տէր զաղաչանս քո, եւ կատարեաց զխնդրուածս քո. այդ, որ կայ ընդ սնարս քո, է ի փայտից տապանակին. ահա բերի քեզ, անտի է այդ. զի այլ մի՛ եւս յաւելցես տեսանել զայն, զի տէր այդպէս կամեցաւ:	10:8 The angel note: “The lord has accepted your entreaties and fulfilled your request. That which is beneath your head is part of the wood from the ark. I brought it for you from there. Do not climb any higher, for this is how the Lord wants it:
10:9 Եւ մեծաւ խնդութեամբ յոտն կացեալ, բազում գոհութեամբ երկիր պագանէր տեառն, եւ տեսանէր զտախտակն` իբրեւ զի կացնեաւ հատեալ հանեալ ճեղքեալ ի մեծ ինչ փայտից:	10:9 With great joy Yakob arose and with great thanksgiving he worshipped the Lord. He saw the board which appeared to have been split from a large piece of wood by an axe:
10:10 Եւ առեալ դառնայր անտի, հանդերձ շնորհատուր պարգեւելովն եւ որք ընդ նմայն երթեալք իւրովքն ճանապարհորդ լինէր:	10:10 Taking the favored gift, Yakob and those with him turned back and went on their way:
10:11 Եւ ոչ այնպէս մեծն Մովսէս զուարթագոյն ցնծայր յէջսն սինէական լեռնէն, չ ասէաք եթէ առաւելովքն պակասագոյն:	10:11 And the great Moses did not rejoice so joyfully when he descended from Mount Sinai, although I do not want to say that he had a less significant thing than this one:
10:12 Քանզի յԱստուծոյ առեալ եւ աստուածագիր հրամանօք ի բազուկս, այր աստուածատեսիլ ի լեռնէն իջանէր:	10:12 For that God-seer received the God-written commandments from God and, holding them in his hands, descended from the mountain:
10:13 Այլ վասն վրիժագործ ժողովրդեանն, որոց զթիկունսն ի տէրունիսն եւ կործան յերեսս` տիրադրուժք իւրեանցակուռ ձուլելոյն երկիր պագանէին, եւ նովին զհրամանաբերն սրտառուչ սրտաբեկ կացուցանէին:	10:13 For that evil people, turning away from the Lord, began to treacherously worship to their own destruction what was cast by themselves, thereby crushing the heart of the bearer of the commandments (of God), plunging him into despondency:
10:14 Քանզի ի տախտակացն խորտակելոցն յայտնի երեւէր բերելեացն թաղծութիւն:	10:14 And already from the crushing of the tablets the grief of the bearer was clearly visible:
10:15 Իսկ այս երանելոյս, վասն որոյ եւ ճառեալքս յարդարին, ոչ ըստ այնմ օրինակի` որ անդ գործեցաւ. այլ ինքն իւրովքն լցեալ հոգեւոր մխիթարութեամբ, կարծեալ զընդունելեացն զյօժարութիւն յուսով դիտաւորութիւն զճանապարհաց աւետաբերաց:	10:15 But with the blessed man in question, it did not happen as it happened there; he and his companions were filled with spiritual consolation, knowing that they would be received with reverence and that they were waiting with great expectations (for their return) from a long journey with good news:
10:16 Քանզի յայտնեօք եւ ծածկելովք, քանզի միոյն միայն յամենազօրէն առ ամենայն ազգս երկրածնաց շնորհքն մատակարարէին:	10:16 For openly or secretly, but only from the Almighty comes grace to all the peoples of the earth:
10:17 Ապա իբրեւ գայր բերէր այրն Աստուծոյ զաստուածագործ մեծութեանցն պատուհասին զխրատու` որ առ ամենայն ազգս բանաւորաց եւ շնչաւորաց` յաւիտենից զնշանակն զփայտն ապրեցուցիչ, զնշանակն հայրենի գործոցն զնոյեան տապանին, ամենայն քաղաքն եւ գաւառքն` որ շուրջ էին զնովաւ` անպայման եւ անչափ խնդութեամբք եւ ցնծութեամբ ընդ առաջ ելանէին:	10:17 When the man of God arrived bringing the wood from the saving ark of Noah an eternal symbol of the punishment which was visited upon all species, a symbol of their fathers’ deeds the entire city and the districts surrounding it came out before Yakob with immeasurable incalculable joy and delight:
10:18 Իբրեւ զառաքեալ Քրիստոսի իբրեւ զհրեշտակ երկնաւոր տեսեալ զսուրբն, զնովաւ պատէին. զքաջ հովիւն իւրեանց իբրեւ զաստուածախօս տեսանէին. եւ զնովիմբ փարեալք, եւ զվաստակասէր զօգտաբեր զգարշապարացն զշաւիղսն համբուրէին:	10:18 They regarded him as an Apostle of Christ, a heavenly angel, and surrounded him, embracing and kissing his meritorious and beneficial footprints, considering him their shepherd and as a man who had spoken with God:
10:19 Եւ զբերեալ պարգեւացն զշնորհս իւրեանց յօժարութեամբ ընդունէին. որ մինչեւ ցայսօր նշանակ սքանչելութեանն կայ պահեալ առ նոսա երեւոյթ փայտն հայրապետական նոյեան տապանին:	10:19 They joyously accepted the gifts he brought as though they were favors for themselves, and to this very day that miraculous symbol is preserved by them - wood from the ark of Noah the patriarch:
10:20 Ապա յետ այսորիկ լուր լուաւ յերկրէն Հայաստանէ սքանչելի եպիսկոպոսն Յակոբ. խաղաց գնաց առ մեծ իշխանն աշխարհատէրն մեծ ծառայն արքային Հայոց առ Մանաճիրհ Ռըշտունի, եւ եկն թափեցաւ յաշխարհ նորա:	10:20 After this the marvellous bishop Yakob received news from the country of Armenia. He went to the great prince, the lord of the land, the great servant of the king of Armenia, to Manachirh Erheshtuni, whose land he entered:
10:21 Վասն զի լուեալ էր զնմանէ` թէ այր չար եւ անզգամ է, եւ զուր տարապարտ ի ցասմանէ դառնութեան սրտին իւրոյ կոտորէ անթիւ մարդիկ:	10:21 For he had heard that Manachirh was a wicked and unfeeling and crookedly unjust man who, from the wrath of the bitterness of his soul, had killed countless people:
10:22 Եկն ուսուցանել եւ խրատել զնա, զի յահէ տեառն երկուցեալ` դարձցի յընդանութեան բարս, եւ մեկուսի ի վայր դիցէ զանասնաբար գազանամտութիւն մոլեգնութեանն իւրոյ:	10:22 Yakob had come to teach and advise him so that, out of fear of the Lord, his nature would become mild and he would put to one side his animalic and bestial frenzy:
10:23 Իսկ իբրեւ ետես զնա, արհամարհեաց, ծաղր եւ այպն առնէր անօրէնն Մանաճիրհ զայրն Աստուծոյ զՅակոբ եպիսկոպոսն:	10:23 But when the impious Manachirh saw that man of God, bishop Yakob, he scorned, ridiculed and derided him:
10:24 Եւ առ վայրենի բարուցն իւրոց` զոր ունէր յանձին իւրում, իբրեւ նմա հեճուկս առնելոյ, ութ հարիւր այր` որ կային ի կապանս առանց յանցման` ետ ածել առաջի նորա, եւ հրամայեաց ի դահճէ միոջէ ի ծով անդր հոսել. եւ զայնչափ հոգի առանց յանցման կորուսանել, եւ կատակութեամբ ծաղու հրամայէր հալածել զնա յաշխարհէն իւրմէ:	10:24 And because of Manachirh’s savage behavior, to spite Yakob, he had [800] men whom he had in bondage for no offense brought before him, and ordered that they be hurled into the sea from a promontory. Having destroyed so many souls without offense, he then ordered that Yakob be ridiculed and chased out of his land:
10:25 Եւ ասէ. Առ քում բարեսացութիւնդ տեսե՞ր զիա՛րդ մեծարեցի զքեզ. դիւր արարի նոցա ի կապանացն, եւ ի ծովուն դեռ ղուղին:	10:25 And he note: “Do you see how much I have exalted you for your good words? I relieved them from their bonds, and they are still swimming in the sea:
10:26 Իսկ նա գնացեալ անտի մեծաւ տրտմութեամբ` ըստ հրամանի պատուիրանին տեառն իւրոյ թօթափէր զփոշի ոտից իւրոց ի վերայ նոցա:	10:26 Now Yakob departed with great sorrow and in accordance with his Lord’s commandment he shook the dust from his feet upon them:
10:27 Գայր հասանէր ի լեառն երկաթահատացն եւ կապարահատացն, եւ որ ընդ նմայն էին, ընդ ըՌըշտունիս:	10:27 Yakob and those with him reached the mountain of iron mines and lead mines which divided the district of Erheshtunik:
10:28 Եւ բաժանէր լեառն բարձր, ուստի երեւէին գաւառքն բովանդակ, որում անուն Ընձաքիսար կոչէին:	10:28 This was a lofty mountain named Enjak’isar from whose summit all the districts were visible:
10:29 Իբրեւ հուպ եղեւ յայն լեառն ի ստորոտ լերինն, քանզի բազում աւուրք էին զի չ էր ինչ բնաւ ամենեւին ճաշակեալ, եւ ծարաւեաց խիստ ծարաւով:	10:29 When they reached the base of the mountain, having gone without any food for many days, Yakob became extremely thirsty:
10:30 Եկաց յաղօթս առ տէր, դնէր ծունր, եւ եդ զգլուխ իւր ի վերայ երկրի, եւ բխեաց աղբիւր, ուստի արբ ինքն եւ որք ընդ նմայն էին:	10:30 He prayed to the Lord, kneeled, and laid his head upon the ground. And a fountain gushed forth from which he and those with him drank:
10:31 Եւ եղեւ այս ըստ առաջին օրինակին. որպէս արար ի Սարարադ լերինն, սոյնպէս եւ առ ոտին Ընձաքիսար լերինն ի ծովեզերն Ըռըշտունեաց ծովուն, որ ըստ առաջնոյն օրինակի կոչի եւ այս աղբեւր Յակոբայ մինչեւ ցայսօր ժամանակի:	10:31 This was similar to what happened earlier on Sararat mountain, and so it was also that at the foot of Enjak’isar mountain on the shores of the Sea of Erheshtunik’, this fountain has been called Yakob’s fountain to the present day:
10:32 Եւ ելանէր քահանայապետն Աստուծոյ Յակոբ ի գլուխ լերինն Ընձաքիսար, եւ նզովէր զաշխարհն, զի մի՛ պակասեսցէ անտի խռովութիւն մինչեւ ի սպառ, փոխանակ տէրունի խաղաղութեան` որ ոչ լուան:	10:32 God’s chief-priest Yakob ascended to the top of Enjakisar mountain and cursed that land so that disturbances would never be absent there, since they had not listened to the Lord’s words of peace:
10:33 Եւ սուրբ աւետարանիչ եպիսկոպոսն գնաց ի տեղի իւր:	10:33 Then the blessed evangelical bishop returned to his place:
10:34 Իսկ յայնմ գաւառի, յետ գնալոյ նորա անտի, յետ երկուց աւուրց սատակեցաւ կինն Մանաճերհայ եւթն որդւով իւրով. յետոյ եւ ինքն չարամահ ծակոտեալ ելանէր մեծաւ տանջանօք յաշխարհէ:	10:34 Two days after his departure Manachirh’s wife and seven sons died in that district. Then Manachirh also departed the world suffering from wicked torments:
10:35 Եւ ըստ բանին` որ ասացաւ, ոչ եղեւ խաղաղութիւն յաշխարհին յայնմիկ յօրէն յայնմանէ եւ յապա:	10:35 And in accordance with the word which had been spoken there was no peace in that land from that time onward:
10:36 Բայց այս Յակոբ գործէր սքանչելիս մեծամեծս. եւ սա դիպեցաւ ի մեծ սիւնհոդոսին ի Նիկիա, որ եղեւ յամս Կոստանդիանոսի կայսեր Հոռոմոց, ուր ժողովեցան երեք հարեւր եւ ութեւտասն եպիսկոպոսք, վասն անիծեալ աղանդոյն Արիանոսի աղէքսանդրացւոյ, որ էր ի նահանգէ անտի Եգիպտոսի:	10:36 Yakob accomplished very great miracles. He was present at the great synod of Nicea which occurred during the years of Constantine emperor of the Romans. There [380] bishops assembled to curse the sect of Arianos the Alexandrian who was from that state of Egypt:
10:37 Արդ ամենայն եպիսկոպոսքն նստէին առաջի Կոստանդիանոսի. եւ ի Հայոց էր անդ Արիստակէս, որդի Գրիգորի սքանչելոյ` առաջի կաթողիկոսին Հայոց Մեծաց:	10:37 Now all the bishops were seated before Constantine. Present from Armenia was Aristakes son of the miraculous Gregory, the first katoghikos of Greater Armenia:
10:38 Սկսաւ երեւել սքանչելեօք նշանաց Հոգւոյն սրբոյ այնմ Յակոբայ ծածկեալ գործք զարմանալի թագաւորին:	10:38 The amazing secret affairs of the king began to be revealed to Yakob through miraculous signs of the Holy Spirit:
10:39 Ետես զի արքայն Կոստանդիանոս քուրձ զգեցեալ էր ի ներքոյ իւրոյ ծիրանեացն եւ պատմուճանին, եւ հրեշտակն կայր պահապան սպասաւորել նմա:	10:39 He saw that the emperor Constantine was wearing a hair-cloth underneath his purple garments and robe, and that an angel was protecting and serving him:
10:40 Զարմացեալ եպիսկոպոսն Յակոբ, ասաց այլոց բազմութեան ժողովոյն եպիսկոպոսացն զիրս հրեշտակին, որ ոչ հաւատային իրացն:	10:40 The astonished bishop Yakob mentioned the matter of the angel to the other multitude of bishops assembled, but they did not believe it. But he insisted and note:
10:41 Իսկ նա պնդեալ վիճէր եւ ասէր. Որովհետեւ դուք գիտէք զիրս ծածկեալս, նախ զայդ յայտ արարէք, զի՞նչ է այն որ զգեցեալն է թագաւորն ի ներքոյ պատմուճանին:	10:41 Since you know about secret things, first reveal what it is that the king is wearing underneath his robe:
10:42 Որ ինքն ի մէջ կացեալ, ի ձեռն Հոգւոյն սրբոյ յայտնէր զխոնարհութիւն կրօնազգեաց աստուածասիրութեան նշանակ թագաւորին Կոստանդիանոսի. եւ զննեալ առաջի ամենեցուն ցուցանէր, զի ի ներքոյ ընդ ծիրանեօքն քուրձ զգեցեալ էր առ սէր ջերմեռանդ հաւատոցն` որ առ Քրիստոս ունէր:	10:42 Standing in their midst, by means of the Holy Spirit he revealed the symbol of king Constantine’s humility, his pious clerical garb. And he showed everyone that beneath the purple robe, the emperor was wearing a hair-cloth for the love and fervent faith of Christ:
10:43 Ապա ետես թագաւորն Կոստանդիանոս զհրեշտակն սպասաւոր երեսացն Յակոբայ, եւ անգաւ առաջի ոտից նորա, եւ մեծապատիւ մեծապարգեւ մեծարեաց զնա:	10:43 After this, the emperor Constantine saw the attendant angel, thanks to Yakob and he fell at his feet and exalted him with great honor and great gifts:
10:44 Եւ արկ զաթոռ նորա ի վերոյ քան զբազումս ի նոցանէ, որք ի սիւնհոդոսին յայն էին:	10:44 And he placed Yakob’s chair above many of the others present at the synod:
10:45 Բայց ոսկերք նորա շնորհեցան քաղաքին ամդացւոց, ընդ այլ մծբնացիսն ի փոխել նորա անտի անդր ի մարտս պատերազմացն Յունաց թագաւորացն ընդ թագաւորին Պարսից:	10:45 Subsequently, Yakob’s bones were granted to the city of Amida. During the time of the wars between the Byzantine kings and the Iranian king, his bones along with those of another folk of Mcbin were transferred to Amida: