4:0 Յետ նոցա ունի զիշխանութիւնն ոմն Մուաւիա ամս [ԺՐ] եւ ամիսս [Դ] եւ վախճանի: Եւ եթէ զիա՛րդ յաւուրս նորա էր իշխանն Գրիգոր, եւ որ ինչ անցք անցին ընդ աշխարհս Հայոց, եւ մահուան իշխանացն:

 4:0 Succeeding them, a certain Mu’awiya held authority for nineteen years and four months, and then died [661-680]. (We shall now describe) Prince Grigor who lived in (Mu’awiya’s) time, the events that took place in the land of the Armenians, and the deaths of the princes:

4:1 Ի սորա յառաջնում ամի իշխանութեանն եւ ի [ԻԵ] ամի Կոստանդնի կայսեր, որ էր թոռն Հերակլի, սկսաւ զօրս գումարել ի վերայ աշխարհիս Հայոց իշխանն Տաճկաց:

 4:1 The caliph of the Tachiks (Arabs) began to assemble troops to come against the land of the Armenians in the first year of (Mu’awiya’s) reign, which was the twenty-fifth year of the reign of Emperor Constans [II, 641-668], the grandson of Heraclius:

4:2 Ազդ եղեւ առ թագաւորն Կոստանդին բանն. եւ հրամայէր զօրավարին որ ի կողմանս Կիլիկեցւոց՝ ելանել ընդդէմ նոցա:

 4:2 News of this reached Emperor Constans who ordered the general in the Cilician area to go against them:

4:3 Ընկենոյր եւ զիշխանն Թէոդորոս յիշխանութենէն վասն նենգութեանն, զոր արար առ զօրավարին Պռոկոպայ, եւ փոխանակ նորա կացուցանէր զՍմբատ ոմն ի տոհմէ Բագրատունեաց, եւ առաքէր ընդ զօրավարին իւրում:

 4:3 Constans removed Prince T’e’odoros from his authority because of the treachery he had worked against general Procopius, and put in his stead a certain Smbat from the Bagratid clan, sending him along with his general:

4:4 Գրէր եւ առ Թէոդորոս Ռշտունի, որ յառաջն իշխանն էր, ասէ, «ե՛լ ընդ մեզ ի պատերազմ զօրօք որ ընդ ձեռամբ քո է»: Եւ ոչ կամեցաւ նա ելանել:

 4:4 He wrote to T’e’odoros R’shtuni, who previously was the (presiding) prince, saying: “Arise and come with us to battle, bringing along the troops under your control.” However (T’e’odoros) did not want to go:

4:5 Գրէ դարձեալ երկրորդ անգամ. «եթէ ոչ ելցես ընդ մեզ ի վերայ հինիս՝ ի դառնալն մերում այսրէն ջնջեսցուք զտունդ քո յազգատոհմէ մերմէ»: Որոյ երկուցեալ ի սպառնալեացն՝ հանդերձէր զորդի իւր զՎարդ երթալ ընդ իշխանին Սմբատայ. եւ տայր հրաման՝ նենգութիւն առնել սիրելեացն եւ միաբանել ընդ թշնամեացն:

 4:5 Constans wrote a second time: “If you do not accompany us to fight the marauder, on our return I shall exterminate your House, (removing it) from the (other) clans of our (empire).” Frightened by these threats, (T’e’odoros) dressed his son, Vard, to go to Prince Smbat, ordering him to deal treacherously with his allies, and to unite with the enemy:

4:6 Որոյ երթեալ առ զօրավարն Յունաց՝ չուեցին ի կողմանս Ասորւոց եւ անցին ընդ զոմն Եփրատայ: Եւ մատուցեալ որդւոյն Թէոդոսի առ զօրավարն՝ խնդրէր զինքն կարգել պահապան նաւակամրջացն. եւ նորա հրամայեալ նմա պահել զխելս զոմոյն:

 4:6 Vard went to the general of the Byzantines and (together) they set off for Syria, crossing the bridge on the Euphrates. T’e’odoros’ son then went to the general and requested that he be appointed as guard over the pontoon bridge. (The general) ordered that (Vard) guard the front of the bridge:

4:7 Եւ իբրեւ բախեցին ընդ միմեանս պատերազմաւ, եւ անկան յերկոցունց կողմանցն հարուածք՝ դարձեալ զօրացեալ զօրքն Տաճկաց՝ փախստական արարին զգունդն Յունաց, յաւուր մեծի շաբաթուն զատկին:

 4:7 When the two sides clashed in battle and the wounded fell on both sides, again the Tachik fighters became strong, putting the Byzantine troops to flight. This occurred on Holy Saturday, on the eve of Easter:

4:8 Իբրեւ ետես որդին Թէոդորոսի զյաղթութիւնն Իսմայելի՝ զօրացեալ անցանէր յայնկոյս գետոյն, եւ հատեալ կտրեաց զլարս կամրջին, զի մի ապրեսցին փախստեայքն:

 4:8 Once T’e’odoros’ son observed the Ishmaelite victory, gathering his strength he crossed to the other side of the river and severed the bridge’s (connecting) ropes, so that the (Byzantine) fugitives would not survive:

4:9 Եւ նոցա ի մէջ արարեալ զզօրսն Յունաց՝ զոմանս գետավէժս առնէին, եւ ոմանք զերծան փախստեամբ յաշխարհն Յունաց: Եւ յայնմհետէ լքաւ սիրտ արքային Յունաց, զի դիտաց, եթէ ի տեառնէ է խոտորումն իշխանութեանն նորա. եւ ոչ եւս յաւել ելանել ի վերայ Իսմայելի:

 4:9 Getting the Byzantine troops in their midst (the Arabs) hurled some of them into the river, though some of them escaped and fled to Byzantine territory. Thereafter the Byzantine emperor’s courage abandoned him, since he realized that the collapse of his authority was the Lord’s doing. From that point on he ceased going against the Ishmaelites:

4:10 Իսկ իշխանն Իսմայելի գրէ հրովարտակ յաշխարհս Հայոց. «եթէ ոչ հարկեսջիք ինձ եւ ոչ անկջիք ընդ լծով ծառայութեան իմոյ՝ ի սուր սուսերի մաշեցից զամենեսեան:

 4:10 Now the caliph of the Ishmaelites wrote an edict to the land of the Armenians: “If you do not pay taxes to me and come under the yoke of my service, I shall put all of you to the sword:

4:11 Յայնժամ ժողովեալ ի միասին քահանայապետն Հայոց Ներսէս, շինող սրբոյն Գրիգորի, եւ իշխանք եւ նախարարք աշխարհիս՝ յանձին կալան հարկել բռնութեան Իսմայելացւոցն:

 4:11 Nerse’s, the chief-priest of the Armenians and builder of (the church of) St. Gregory, together with the princes and lords of the land assembled and agreed to become tributary to the tyranny of the Ishmaelites:

4:12 Յորոց խնդրեալ պատանդ՝ տային երկուս ի նախարարացն Հայոց զԳրիգոր ի Մամիկոնեան տանէ եւ զՍմբատ ի Բագրատունի տանէ:

 4:12 The Arabs) requested hostages, and (the assembly) gave (them) two of the Armenian lords, Grigor from the Mamikonean House and Smbat from the Bagratuni House:

4:13 Եւ տարեալ զնոսա իշխանն Տաճկաց Մուաւիա՝ հատին ի վերայ աշխարհիս Հայոց հարկս [Շ] դահեկան ի միում ամի հատուցանել նոցա, եւ աներկիւղ մնալ ի բնակութիւնս իւրեանց:

 4:13 Mu’awiya, caliph of the Ishmaelites, took them and levied a [500] dahekan annual tax on the land of the Armenians (in exchange for allowing them) to remain without fear in their dwellings:

4:14 Իսկ յերկրորդում ամի իշխանութեանն Մուաւիա կոչէ զԳրիգոր եւ զՍմբատ, որ էին պատանդք ի դրանն արքունի. եւ տայր Գրիգորի զպատիւ իշխանութեանս Հայոց. եւ առաքէ զնոսա բազում մեծարանօք յաշխարհս Հայոց: Եւ եղեւ բազում խաղաղութիւն յաւուրս նորա իշխանութեանն:

 4:14 In the second year of his reign Mu’awiya summoned Grigor and Smbat, who were hostages at the royal court. He gave to Grigor the honor of (the position of presiding) prince of the Armenians [ca. 662-684/85], and sent them back to the land of the Armenians with numerous gifts. There was great peace during the years of his rule:

4:15 Եւ յետ նորա Եզիտ որդի Մուաւեայ. եւ ապրի ամս [Բ] եւ ամիսս [Ե], եւ վախճանի: Եւ նա վարեաց զաշխարհս Հայոց ի նոյն սակ հարկի: Եւ յետ նորա ԱբդլՄէլիք որդի Մրուանայ: Եւ եկեաց ամս [ԻԱ] եւ վախճանեցաւ: Եւ այս է վարք նորա:

 4:15 Mu’awiya’s son, Yazid [I, 680-683] succeeded him, living for two years and five months before dying. He had kept taxes over the land of the Armenians at the same rate as his father. After (Yazid), ’Abd al-Malik [685-705], son of Marwan [I, 684-685] ruled. He lived for twenty-one years before dying. An account of his deeds follows:

4:16 Նա էր այր ժանտ եւ գոռ պատերազմող: Ի յերկրորդում ամի իշխանութեան նորա եղեւ խառնակումն սաստիկ ի մէջ Տաճկաց եւ պատերազմ, եւ բազում հեղումն արեանց ինքեանք յինքեանց հանէին: Եւ սաստկացաւ պատերազմ ի մէջ նոցա [ԶԳ] ամս. եւ անթիւ եղեն սպանեալքն ի նոցունց մինչեւ ի կատարել մարգարէութեանն Դաւթի, որ ասէ. «սուրբ նոցա մտցեն ի սիրտս իւրեանց, եւ աղեղունք նոցա փշրեսցի՛ն»: Զի փոխանակ անպարտ արեանն եւ անողորմ սատակմանցն, զորս յաճախեցին ի վերայ ազգիս քրիստոնէից՝ արիւն վրիժապարտ հեղաւ իրաւացի. եւ պահանջեաց Աստուած զվրէժ արհամարհանաց ծառայից իւրոց նոցին իսկ ձեռօք:

 4:16 ’Abd al-Malik was a cruel and warlike man. In the second year of his rule there was a fierce conflict, warfare, and a great bloodletting among the Tachiks which continued for three years, claiming innumerable lives, and which fulfilled the prophecy of David: “Their swords shall enter their own hearts and their bows shall be broken” [Psalm 37: 15]. Instead of the shedding of innocent blood and the merciless slaughter which (the Arabs) visited upon the Christian peoples, the blood of the guilty was shed and God demanded vengeance upon those who had insulted His servants, a vengeance visited upon them by their very own hands:

4:17 Իսկ Գրիգոր իշխանն Հայոց յաւուրս իւրոյ իշխանութեանն խաղաղացոյց զաշխարհս Հայոց յամենայն հինից եւ յարձակմանց. զի այր երկիւղած յԱստուծոյ, եղբայրասէր եւ օտարասէր եւ դարմանիչ աղքատաց, եւ կատարեալ ի հաւատս աստուածպաշտութեան: Եւ շինեաց նա տուն աղօթից. ի գաւառն Արագածոտին ի յաւանն Արուճ, տաճար փառաց անուան տեառն գեղեցիկ վայելչութեամբ, զարդարեալ ի յիշատակ անուան իւրոյ:

 4:17 Grigor, (presiding) prince of the Armenians, kept the land of the Armenians in a peaceful state throughout his reign, free from all raids and attacks. For he was a God-fearing man, perfectly pious in the faith, charitable, hospitable, and (a man who) cared about the poor. In the village of Aruch in the district of Aragatsotn he built a wonderfully appointed and adorned house of worship as a memorial to his own name, to glorify the Lord’s name:

4:18 Եւ ի ժամանակի պատերազմին որ ի մէջ Տաճկաց՝ դադարեցին ի հարկատուութենէ նոցա Հայք, Վիրք, Աղուանք, ծառայեալ նոցա ամս [Լ]: Եւ եղեն աւուրք ապստամբութեան նոցա ամք [Գ]: Եւ ի չորրորդում ամին տիրեցին ի վերայ աշխարհիս Հայոց հիւսիսային ազգն, որ ասին Խազիրք, եւ սպանին ի պատերազմին զիշխանն Գրիգոր եւ զբազումս ի նախարարացն եւ զիշխանսն Վրաց եւ Աղուանից:

 4:18 During the war which broke out among the Tachiks, the Armenians, Georgians, and Aghuanians ceased to pay tribute to them, having been tributary for thirty years. This rebellion lasted for three years. In the fourth year, a northern people called Khazars ( Xazirk’) ruled over the land of the Armenians and they killed Prince Grigor and many Georgian and Aghuanian lords and princes in battle:

4:19 Եւ ինքեանք ասպատակ սփռեալ ի վերայ աշխարհիս Հայոց՝ առին զբազում գաւառս եւ զաւանս. եւ առեալ զաւար եւ զգերութիւն՝ գնացին յաշխարհն իւրեանց:

 4:19 The Khazars spread out raiding across the land of the Armenians, seizing numerous districts and villages. Then, collecting their loot and captives, they returned to their own land: