42:0 Խորհուրդ ի մէջ առեալ, թէ ո՛րպէս հնարեսցին որսալ զարսն փախստականս առանց Արեաց կռուոյ, եւ ըմբռնել ըստ կամաց եւ ի հարկատրութեան կացուցանել զաշխարհս Հայոց. եւ յայս միտս հաստատեալ կային, թէ բայց միայն սուտ երդմամբ եւ սնոտի խոստմամբ հաւանեցուցանել զմիտս որերոյն կարասցեն, առանց կռուոյ:

 42:0 The Iranians then took counsel to devise a means of hunting the fugitives without using Aryans to fight, to hold them as they wanted, and to put the land of Armenia into tribute-paying status. They decided that they could sway the minds of the folk without warfare only by false oaths and worthless promises:

42:1 Առաքէր առ նոսա մարզպանն Ատրորմիզդն ի բանէն արքային Յազկերտի, եւ երդնոյր նոցա դաւով, թէ ոչ զոք սպանանեմք ի ձէնջ, եւ ոչ զտէրութիւնդ եւ զպատիւ հանեմք յումեքէ:

 42:1 The marzpan Atrormizd sent (to the rebels) in the name of king Yazkert and falsely swore that none of them would be killed and that no one’s terut’iwn or patiw would be taken away:

42:2 Եւ այսպէս նենգով նուաճեալ զմարդիկն` կալաւ զամենեսեան, եւ տայր խաղացուցանել ի դուռն Արեացն` զիշխանն մեծ Արծրունեաց զՆերշապուհ, եւ զիշխանն տանն Ամատունեաց, եւ զիշխանն տանն Վանանդեայ, եւ զիշխանն տանն Արշարունեաց զԱրշաւիր, եւ զիշխանն տանն Անձեւացեաց զՇմաւոն, եւ զիշխանն տանն Ամատունեաց զՎահանն, եւ զիշխանն Գնթունեաց, եւ զիշխանն Աշոցաց եւ զիշխանն Առաւեղենից զՓափաք, եւ զիշխանն Տաշրայ զՎրէն, եւ զիշխանն Արծրունեաց զԱպրսամ, եւ զայլս ի տանուտերացն եւ յաւագ սեպհացն, խաղացուցանէին ի դուռն թագաւորին Յազկերտի:

 42:2 Thus did he deceitfully subdue them. He seized them all and sent the following men to the court of king Yazkert: the great prince of Arcrunik’, Nershapuh, the prince of the tun of Amatunik’, the prince of the tun of Vanand, the prince of the tun of Arsharunik’, Arshawir, the prince of the tun of Anjewac’ik’, Shmawon, the prince of the tun of Amatunik’, Vahan, the prince of the Gnt’unik’, the prince of Ashoc’k’, the prince of the Arhawegheank’, P’ap’ak, the prince of Tashir, Vren, the prince of Arcunik’, Aprusam, and other tanuters and senior sepuhs:

42:3 Կամեցեալ չու առնել գնալ ի դուռնն եւ ինքն նենգաւոր իշխանն Սիւնեաց Վասակ, բայց նախ տայր խաղացուցանել յառաջագոյն քան զինքն:

 42:3 Vasak, the duplicitous prince of Siwnik’, also wanted to go to court, but he sent the others before he went:

42:4 Իսկ ի սուրբ քահանայիցն Հայոց, զորս կալեալ էր նախագոյն եւ եդեալ ի տեղիս տեղիս յամուրս բերդիցն Սիւնեաց` զսուրբ երէցն Յովսէփ, որ զկաթողիկոսութեանն ունէր զաթոռ ի ժամուն, եւ զտէր Ղեւոնդ, եւ զքահանայսն Արածայ` զտէր Սամուէլ եւ զտէր Աբրահամ. ընդ որս կալեալ տանէին եւ զսուրբ եպիսկոպոսն Ըռշտունեաց զտէր Սահակ, եւ զդրան երէցն իշխանին Արծրունեաց Ներշապհոյ` զտէր Մուշէ, եւ զսուրբ երէցն զԱրշէն եւ զսուրբ սարկաւագն զՔաջաջ:

 42:4 The following were among the blessed priests of Armenia who had been seized earlier and placed in different secure fortresses in Siwnik’: the holy priest Yovsep’ who then occupied the throne of the kat’oghikosate lord Ghewond, lord Samuel and lord Abraham, the priests of Arac. Also, among those seized and taken were: the blessed bishop of Erhshtunik’, lord Sahak, the court priest of Nershapuh, prince of Arcrunik’, lord Mushe, the holy priest Arshen and the blessed deacon K’ajaj:

42:5 Բայց զսուրբ եպիսկոպոսն Բասենոյ զտէր Թաթիկ` էր յառաջագոյն տուեալ տանել զաւրագլխացն Պարսից ի Խուժաստան, ըստ քսելոյ իշխանին Սիւնեաց, եւ անդ խիստ կապանաւք պահէր:

 42:5 Because of a grudge of the prince of Siwnik’, the blessed bishop of Basen, lord T’at’ik had earlier been given to the Iranian military commanders to be taken to Xuzhastan, and he was kept there in harsh fetters:

42:6 Տայր խաղացուցանել եւ զտղայսն, զոր կալեալ էր իւր ի տոհմէն Մամիկոնէից եւ Կամսարականաց եւ ի յայլ տոհմէ իշխանացն Հայոց. կարծեցեալ առնել մեծապէս սպաս թագաւորին Յազկերտի եւ ամենայն աշխարհին Արեաց, եւ առնուլ զպատիւ թագաւորութեան եւ զպարգեւս:

 42:6 Vasak also sent (to court) the boys whom he had seized from tohms of the Mamikoneans, Kamsarakans, and other princes of Armenia. (Vasak) thought to render a very great service to king Yazkert and to the entire Aryan world, and to receive honor of the realm and gifts:

42:7 Որ եւս առաւելապէս եղեւ նմա յԱստուծոյ աճումն ձաղանաց յաւուր թշնամանաց իւրոց, յորժամ նշաւակեալ խայտառակեաց զնա Յազկերտ` ամենայն աւագանւով դրանն, ըստ աներեւոյթ սադրելոյ նոցա ի վերուստ ազդեցութենէն արդարադատին Աստուծոյ:

 42:7 But God saw to it that he was yet more disgraced by his enemies on the day when Yazkert with all the court nobility ridiculed and dishonored him thanks to the unseen effect from on High of judicious God acting upon them:

42:8 Արդ խաղացուցեալ զամենեսեան զնոսա առաջի իւր յերկիրն Պարսից նենգաւորն Վասակ, յերեքտասաներորդում ամի Յազկերտի արքային Պարսից, եւ ինքն չու արարեալ սաստիկ կազմութեամբ եւ ուժգին ախիւք, մերձ ի հասանելն առ թագաւորն Պարսից, եւ զկարծեցեալ զխաբէական զիւր զմիամտութիւնն ծանուցեալ թագաւորին եւ աւագանւոյն Արեաց` եւ առնուլ վարձս ըստ մոլեկան խորհելոյն իւրոյ զթագաւորութիւնն իսկ Հայոց:

 42:8 Thus, the duplicitous Vasak sent all (of the hostages) in advance of himself to the country of Iran, in the thirteenth year of king Yazkert [III] of Iran [A. D. 452]. Then he himself went to the king of Iran with elaborate preparation and much equippage, thinking to reveal his treacherous loyalty to the king and nobility of the Aryans, and, in his crazed perception of things, to receive as payment the very kingdom of Armenia:

42:9 Ապա թէ յայնմանէ վրիպեալ ինչ, ասէ, գտանիմ` համայն զայլն ամենայն, զպատիւ եւ զգահս, առանց ամենայն երկբայութեան եւ յերկուանալոյ գտանեմ, եւ իմ են:

 42:9 Should this not happen,” he reasoned, “in any case I will receive patiw and standing without any doubt or dispute:

42:10 Եւ զտէր Աստուած ոչ հարցեալ, որ ասէ մարգարէիւն, թէ Թագաւորեցին, եւ ոչ ինեւ, եւ դաշինս կռեցին, եւ ոչ իմով կամաւ:

 42:10 But he did not ask the lord God, who said through the prophet: “They reigned, but not through me, and they made an agreement, but not through my will:

42:11 Որում ի ժամ պատահելոյ նենգաւորին, ըստ իւրում կարծեաց, այսպիսի մեծամեծ պատուոյ, յառաջեալ արդարախնդիր բանն Աստուծոյ, եւ զդիմակս նենգաւոր խորհրդոց նորա մերկացեալ ցրուեալ՝ վեր ի վայր տապալեաց զամենայն դառն մտածութիւնս առն, որպէս զվայրաթոյն խորհուրդն Ակիտովփելայ:

 42:11 When the treacherous man’s hour approached, he thought he was to receive great honor, but, as the above-cited just word of God suggested, the mask was pulled away from his duplicitous plans and all the man’s bitter intentions were completely overturned, just as the poisonous plan of Achitophel had been:

42:12 Եւ արդ ելեալ սա զմիջոցաւ ճանապարհին, ուր զսուրբ քահանայսն Աստուծոյ տանէին կապեալս, նստուցեալս ի վերայ ջորւոց, եւ բազմութիւնք չուելոցն, որ էինն ընդ անաւրինին Վասակայ` հասին նահատակացն Քրիստոսի:

 42:12 Thus seated on mules, Vasak and the multitude going with the impious one, set off on the journey, following the same road that the blessed priests of God were being taken on. (Vasak’s party) approached the champions of Christ:

42:13 Եւ նոցա հարցեալ, եթէ «ո՞յր է բազմութիւնս այս»` լուան ի մարդկանէ, թէ «Սիւնեաց տեառնն է». եւ նոքա ասեն. «Աւադիկ մաւտ առ մեզ գայ:

 42:13 The latter inquired: “Whose multitude is that?” A man replied: “The lord of Siwnik’s.” And they note: “He is approaching us:

42:14 Լռեալք ի հարցանելոյ սուրբքն` ճանապարհին ուշադրէին. եւ սուրբն Յովսէփ հարցանէր ցայրն Աստուծոյ Ղեւոնդ, թէ «Գիտեմ թէ հասեալ գայ ի մեզ Վասակ` լրբի անամաւթութեամբ սրտիւ գալ առ մեզ յողջոյն. եւ քոյ զմտաւ ածեալ` ո՛րպէս պարտ է առնել մեզ հրամայեա՛, եւ այնպէս առնեմք մեք:

 42:14 The holy ones ceased asking questions and paid attention to the road. The blessed Yovsep’ asked Ghewond, that man of God: “I know that Vasak, in his lewd shamelessness, is coming to greet us. Think what we ought to do, command us, and we will do it:

42:15 Եւ սրբոյն Ղեւոնդի պատասխանի տուեալ ասէ. «Զվարդապետութիւն Փրկչին մի՛ խնդրեր ուսանել ի մարդոյ. Յոր քաղաք կամ ի գեաւղ մտանիցէք` ողջոյն ասացէք. եւ ուր գտցի որդի ողջունի` հանգիցէ ողջոյնն ձեր ի վերայ նորա, ապա թէ ոչ իցէ արժանի` առ ձեզ դարձցի ողջոյնն:

 42:15 The blessed Ghewond replied: “Seek not to learn the doctrine of the Savior from this man. ’Whatever town or village you enter, find out who is worthy in it, and stay with him until you depart. As you enter the house, salute it. And if the house is worthy, let your peace come upon it; but if it is not worthy, let your peace return to you. ’:

42:16 Եւ այն ինչ կատարեալ նոցա զհարցուածսն առ միմեանս` եկեալ հասանէր առ նոսա նենգաւորն Վասակ Սիւնեաց տէր. եւ տեղեկացեալ ի նոցանէ՝ վաղվաղակի իջանէր յերիվարէն եւ ողջունէր զսուրբսն. որոց ոչ ինչ բնաւ կարծեցուցեալ թշնամութիւն ընդ նմա` յոյժ խնդալից սիրով տեսանէին զնա:

 42:16 As they were ending their questions to one another, Vasak, the duplicitous lord of Siwnik’, approached them. Informed about them, (Vasak) quickly dismounted and greeted the holy men. None (of the captives) in any way let it appear that they had enmity toward him, rather, they received him with joyful affection:

42:17 Եւ մանաւանդ սուրբն Ղեւոնդ, որոյ անտրտում եւ զուարթերես միշտ տեսակ իւր, եւ ախորժակ բանիւ լրջմտութեամբ խաւսէր երկարս ընդ Վասակայ Սիւնեաց իշխանին:

 42:17 This was especially true of the blessed Ghewond who always appeared happy and joyful, and who now spoke at length with Vasak the prince of Siwnik’, using words of agreeable seriousness:

42:18 Որ իբրեւ լսէր զքաղցրաբանութիւնն եւ զշնորհալից բանս երանելւոյն` խելացնորեալ ի դիւէն` կարծեաց, թէ սոքա ոչ գիտեն իսկ զիմ արարեալ ի սոսա զչարիս. յաղագս որոյ եւ առաւելագոյն մխիթարեալ ի բանից առն Աստուծոյ Ղեւոնդի` երթայր ընդ նոսա երկարագոյնս:

 42:18 Hearing the venerable man’s sweet and gracious words, (Vasak) who was crazed by a dew, thought that they did not know about the evil he had done to them. For this reason, comforted even more by the words that man of God, Ghewond, (Vasak) travelled with them for a long time:

42:19 Եւ յետ կատարման խաւսիցն` կամեցեալ կոչել զնոսա Սիւնեաց տէրն, զորս եւ յաւուրն յայնմիկ աղաչեաց զսուրբսն` ճաշել ընդ նմա յաւթեւանին:

 42:19 After they were through talking, the lord of Siwnik’ wanted the holy men to dine with him at their halting place, and he beseeched them for this:

42:20 Եւ յառաջեալ սակաւ մի նենգաւորին Վասակայ ի նոցանէ` ձայն զկնի եդեալ սրբոյն Ղեւոնդի` կոչէր զնա պատուոյն անուամբ մեծաձայն. «Սիւնեա՛ց տէր, Սիւնեա՛ց տէր:

 42:20 When the treacherous Vasak had advanced a little from where (the captives) were, the blessed Ghewond called out to him loudly using his title of honor: “Lord of Siwnik’, Lord of Siwnik’:

42:21 Եւ նորա յաւժարապէս պատասխանի արարեալ. «Տեա՛րք, զի՛նչ ասէք:

 42:21 Vasak eagerly responded: “What say you, Lords:

42:22 Եւ սրբոյն ասացեալ. «Զամենայն ինչ մեր ասացեալ ընդ քեզ` զպիտոյսն եւ զառաւել աւգտակարսն մոռացաք հարցանել, թէ ո՞ւր երթաս:

 42:22 The holy man replied: “Of all we have said to you, we forgot to ask the most important and useful (information). Where are you going:

42:23 Եւ նենգաւորին Վասակայ լուեալ զայս եւ ի մեծ տրտմութիւն ընկղմեալ` ասէր զարմացմամբ. «Առ տէրն իմ երթամ, գտանել ի նմանէ ըստ արժանի մեծ վաստակոցն զհատուցումն մեծ:

 42:23 The duplicitous Vasak heard this and sank into great despair. He replied in astonisnment: “I am going to my lord, to receive a great reward for my great and worthwhile efforts:

42:24 Եւ սրբոյն Ղեւոնդի պատասխանի տուեալ ասէ. «Կարծեցուցանէ զքեզ դեւդ, որ պատրեալ սադրեաց զքեզ նենգել սուրբ Աւետարանին ուխտի, թէ արդ միայն թագաւորութեամբ աշխարհին Հայոց կարեն Արիք տալ քեզ ըստ արժանի վաստակոց քոց զհատուցումն. այլ եւ ոչ մի ինչ է որ կարեն տալ քեզ փոխարէնս. բայց թէ արդարեւ դու կենդանութեամբ զգլուխդ ի վերայ ուսոցդ ի Հայս տանիս` ապա ընդ իս տեառն Աստուծոյ չէ խաւսեցեալ:

 42:24 The blessed Ghewond answered: “Your dew which deceptively supported you in breaking the oath you made on the holy Gospel, now leads you to believe that the Aryans can give you only the kingship of the land of Armenia as a reward for your ’worthwhile efforts’—that, and nothing else. But indeed, should you, during your lifetime, manage to stick your head above the shoulders of the Armenians, then the Lord God has not spoken with me:

42:25 Եւ զայս լուեալ նենգաւոր իշխանին Վասակայ` վհատեալ խզեցաւ ամենայն սնոտի յոյսն իւր, եւ անդէն ծանեաւ զբեկումն անձին իւրոյ, որ մերձ ընդ մերձ հասանելոց էր ի վերայ նորա:

 42:25 When the treacherous prince Vasak heard this, all of his vain hopes were dispelled and dashed and he realized the personal destruction which was about to encompass him:

42:26 Քանզի ոչ վրիպէր բան սրբոյն, մինչեւ կատարէր ամենայն:

 42:26 For, when everything was over, the holy man’s words did not miss the mark: