15:1 Եւ եղեւ իբրեւ ընթերցան զթուղթն հրամանաց հրովարտակին այնորիկ՝ հրաման տայր թագաւորն մեծաւ սաստկութեամբ պատուիրանաւ, զի զամենայն տեղիս իշխանութեան իւրոյ քննայոյզ խուզիւ փութով խնդրեսցեն:

 15:1 As soon as they read the letter with the edict’s instructions, the king ordered - with great sternness - that they should search everywhere in his realm, investigating with care:

15:2 Վաղվաղակի դեսպանս արձակէր ընդ կողմանս կողմանս, զի ուր եւ գտցեն՝ ի մէջ ածցեն վաղվաղակի. եւ որ գտցէ զնոսա՝ մեծամեծ պարգեւս հատուցանել խոստանայր:

 15:2 He quickly dispatched emissaries everywhere to find and quickly bring forth the fugitive women wherever they might be. And King Trdat promised very great gifts to whomever should find them:

15:3 Մինչդեռ յայն յոյզ քննութեան էին յաշխարհին սահմանացն Հայոց՝ սուրբ վկայքն այնոքիկ եկեալ ղաւղեալ էին յարքայական կայանին, ի նմին թագաւորականին ի Վաղարշապատ քաղաքի:

 15:3 While this hunt was going on throughout the regions of the land of the Armenians, those blessed martyrs had come and hidden themselves at the royal seat, in the very city of Vagharshapat:

15:4 Եւ յետ սակաւ ինչ աւուրցն այնոցիկ վաղվաղակի ի մէջ եկեալ խուզիւք իրքն յայտնէին:

 15:4 After a few days, they were quickly discovered through searching:

15:5 Այլ ոչ իսկ էր պարտ թագչել ճշմարտութեանն եւ վկայիցն առաքինութեան, եւ ոչ լուսոյ ճրագին ընդ գրուանաւ ծածկել, եւ ոչ ի ներքոյ ստուերաց կաթեդրացն աներեւոյթ լինել. այլ ի վերայ աշտանակացն ոսկւոց զարդարելոց, եւ ոսկւովք ճրագարանաւք զիւղն պարարտութեան անուշութեան, զարդարութեան հաւատոցն՝ վառեալ զլոյսն համապայծառ. որպէս եւ ինքեանք իսկ յառաջին աղաւթս իւրեանց աղաչէին. որպէս եւ Տէրն իսկ ասէր առ իւր սիրելիսն, թէ Տեսցեն զգործս ձեր բարիս, եւ փառաւորեսցեն զՀայր ձեր որ յերկինս է:

 15:5 It was not right for the truth and virtue of the martyrs to remain hidden, nor for the light of a torch to be hidden under a bushel or under the shadow of a chair; but on candlesticks ornamented in gold and with golden torches one should set the oil of sweet plenty, of the righteous faith, and kindle the glorious light [cf. Matt. 5.15; Mk. 4.21; Lk. 8.16, 11.33]. As they too had asked in their earlier prayer, and as the Lord said to his beloved: “They will see your good works and will glorify your Father in heaven:

15:6 Տեսանե՞ս զի վասն գործոցն բարութեան ճշմարիտ Որդին Աստուծոյ ոչ գարշի տալ զիւր ժառանգութիւն իւրոց սիրելեացն ծառայիցն:

 15:6 Do you see that for the sake of good deeds the true Son of God does not disdain to give his inheritance to his own beloved servants:

15:7 Որ ինքն բնութեամբ Որդի է՝ անվեհեր մատուցանէ զիւր պատուիրանապահսն յիւր բնութիւնն. բայց միայն թէ ոք իցէ, որ պահիցէ զբանս նորա՝ իբրեւ զմարգարիտ պատուական գտեալ խնդութեամբ, գնեալ եւ զգուշացեալ լինի նմա՝ առեալ զնշան պատուին, զպսակն թագաւորութեան եւ յարքայականն մատուցանի:

 15:7 He who is by nature Son, freely brings those who keep his commandments to share his own nature. And if there be anyone who keeps his words, when he finds him, he joyfully buys and treasures him like a precious pearl [cf. Matt. 13.46]; then he receives the sign of honor, the royal crown [cf. II Tim. 4.8], and is exalted to royal rank:

15:8 Որպէս պատուականութիւն լուսոյս այսորիկ երեւեալ առաջի հեթանոսաց Հայաստան աշխարհիս ակամայ, իսկ փառաւորութիւնն առ Աստուածութիւնն հնչիւք լցին զտիեզերս:

 15:8 Just as the honor of that light shone out before the heathen of this land of Armenia, despite their will, so their glory filled the universe with their divine fame:

15:9 Արդ՝ գտեալ լինէին նոքա ի հնձանս շինուածոցն:

 15:9 It happened that they were discovered in the buildings of the wine press:

15:10 Քանզի իբրեւ եկին հասին հրամանք հրովարտակացն ի մեծ թագաւորէն Յունաց առ Տրդատ արքայն Հայոց Մեծաց՝ ոչ սակաւ ինչ խռովութիւն եղեւ ի մէջ աշխարհին Հայոց. զի պահէին զամենայն անցս ճանապարհաց պողոտայիցն եւ զամենայն գաւառացն. ի կողմանս կողմանս յուզախնդիրք ելեալ քննէին:

 15:10 For there had been no small amount of disturbance inside the land of the Armenians, beginning with the arrival of the commanding edicts from the great emperor of the Greeks to Trdat, king of Greater Armenia which included guarding all the passes of the roads and avenues in all districts. Scouts went to all parts to investigate:

15:11 Իսկ ուրումն տեսեալ՝ պատմեաց զնոցանէ:

 15:11 When someone saw the women, that person informed about them:

15:12 Իսկ իբրեւ իրքն հռչակեցան զնոցանէն՝ ապա աւուրս երկուս ասպարափակ արարեալ՝ տուեալ պահել զնոսա անդէն ուր գտինն լեգէոն հետեւակ զաւրուն. ապա յետ երկուց աւուրցն համբաւն հռչակեալ պարկեշտութեան զանազան գեղեցկութեանն Հռիփսիմեայ ի մէջ բազմամբոխ հրապարակացն լինէր. ամենայն այր առ այր եւ մարդ առ մարդ զարմացումն յաճախէր:

 15:12 Now when matters became known about the women, for two days they were kept where they had been discovered, by a legion of infantry. After two or, three days, the renown of the modest Rhipsime and her remarkable beauty became publicly known. Then the astonishment increased, as every man related it to the next:

15:13 Իսկ ի տես գեղոյ նորա կուտեալ յեղեալ զեղեալ խուռն կաճառացն կուտակէր. նա եւ նախարարք եւ մեծամեծք աւագանւոյն ընթացեալք ի տեսանել՝ զմիմեամբք ելանէին:

 15:13 In order to glimpse her beauty, a great and disorderly crowd gathered. [Naxarars] lords and grandees of the nobility all rushed to see, climbing over one another:

15:14 Նա եւ ազատակոյտն, խառնաճաղանճ ամբոխիւն հանդերձ, զմիմեամբք դիզանէին ի միմեանց վերայ, առ պակշոտ յիմարութեան ցոփութեան բարոյիցն, այլանդակ մտացն զեղխութեան գիճութեանն հեթանոսաբար սովորութեանցն:

 15:14 The [azats] gentry and the rough and tumble mob jostled each other, led on by the debauched lust and lewdness of their pagan customs:

15:15 Իսկ երանելիքն իբրեւ գիտացին զանմիտ եւ զշղուաբարոյ մարդկանն զյոռութիւն, կականաբարձ արտասուալից, զձեռս լի աղաւթիւք յերկինս համբառնային, խնդրել զփրկութիւն յամենազաւր յամենակալ Տեառնէն, որ յառաջին նուագին ապրեցոյց զնոսա յանաւրէն պղծութենէն չարութեան զազրութեան հեթանոսացն. զի նոյն տացէ նոցա զմարտին յաղթութիւն, զհաւատոցն լուսաւորութիւն. եւ զերեսս իւրեանց պատեալ՝ անկեալ դնէին յերկիր, յամաւթոյ լկտեացն տեսողաց, որ ժողովեալն էին ի տեսանել:

 15:15 Now as soon as the blessed ones knew about the evil intentions of these stupid and depraved men, with loud bewailing, tears, and hands upraised to Heaven in prayers, the women sought salvation from the Almighty Lord, Who previously had saved them from the impious corruption of the wicked and lewd pagans. The women prayed that God grant them again that same victory in battle and illumination of faith. Covering their faces, they fell on the ground in shame at the lewd viewers who had gathered to look:

15:16 Եւ ապա յետ այսորիկ զարմացուցեալ զթագաւորն բազում տեսողացն, որ մտերիմքն էին որ եկեալն էին ի տեսիլ գեղոյ նորա, եւ պատմեալ առաջի թագաւորին:

 15:16 After this, many of the viewers who had come out to see her beauty - viewers who were the king’s intimates - came into the king’s presence and informed him:

15:17 Իսկ ի միւսում աւուրն ընդ այգն ընդ առաւաւտն, եւ եւս վաղագոյն, հրաման ելեալ ի թագաւորէ անտի, զի զերանելին Հռիփսիմէ տանել յարքունիս, եւ զսուրբն Գայիանէ անդէն պահել պարկեշտաժողով ընկերաւքն հանդերձ:

 15:17 Early the very next day, before dawn, a command was issued by the king that the blessed Rhipsime should be brought to the court, while saint Gayane should be kept there in company with her chaste companions:

15:18 Եւ անդէն յարքունուստ վաղվաղակի ոսկիապատ գահաւորակս սպասաւորաւք հանդերձ հասուցանէին առ դուրս հնձանին, ուր էին վանք նոցա արտաքոյ քաղաքին:

 15:18 Immediately they sent a gold sedan chair with attendants to the door of the wine press, outside the city, where their retreat was located:

15:19 Նա եւ հանդերձս ազնիւս գեղեցիկս փափուկս պայծառս, եւ զարդարանս երեւելիս մատուցանէին նմա յարքունուստ, զի զարդարեսցի, եւ շքով եւ պատուով մտցէ ի քաղաքն եւ յանդիման լիցի թագաւորին. քանզի չեւ էր տեսեալ զնա՝ խորհեցաւ կին առնել զնա, վասն այնորիկ որ պատմեցինն զնմանէ վասն վայելչութեան գեղոյ նորա:

 15:19 They also presented to Rhipsime from the court, beautiful, soft, shining garments and distinguished ornaments, so that she would adorn herself and with splendor and honor enter the city and go into the king’s presence. For King Trdat had not yet beheld her. Based on what they had told him about her beauty, the king planned to take her as his wife:

15:20 Արդ՝ իբրեւ ետես սուրբն Գայիանէ՝ խաւսել սկսաւ առ սանն իւր եւ ասէ այսպէս. «Յիշեա՛, որդեակ իմ, զի թողեր լքեր զմեծապատիւ շքեղաշուք ոսկիակուռ զաթոռն քո հայրենի, զծիրանեաց թագաւորութեանն, եւ ցանկացար անանց ճառագայթարձակ լուսոյ թագաւորութեանն Քրիստոսի, որ է արարիչ եւ կեցուցիչ եւ նորոգիչ, եւ խոստացեալ պահէ զանպատում բարիսն իւրոցն յուսացելոց:

 15:20 When saint Gayane saw this, she began to speak to her protégé as follows: “Remember, my child, that you have left and abandoned the honor and splendor of the golden throne of your fathers and the royal purple, and have yearned for the unfading rays of the light of the kingdom of Christ, who is creator, vivifier and renewer, and keeps the promised, ineffable blessings for those who hope in him:

15:21 Եւ դու, որդեակ, անարգեցեր զանցաւորս քոյոյ բնութեանն զծիրանիսն. արդ՝ զիա՞րդ արդեաւք տացես դու զզգաստութիւն սրբութեանդ քոյ կերակուր շանց յայսմիկ ի բարբարոս յաշխարհի:

 15:21 And you, my child, have despised the transitory purple of your own nature. So why then will you give your holy chastity as food to dogs in this barbarian land:

15:22 Քա՛ւ քեզ, որդեակ, եթէ լինիցի այդ այդպէս. այլ ընկալցի զմեզ քեւ հանդերձ այն՝ որ առաջնորդեաց մեզ ի մանկութենէ մերմէ մինչեւ յաւրս յայս եւ ի ժամս յայս, յորում այժմիկ հասեալ կամք:

 15:22 Heaven forbid, my child, that this be so. But let us, with you, be received by him who has led us from our youth until today and to this very hour in which we now find ourselves:

15:23 Արդ՝ իբրեւ ետես սուրբն Հռիփսիմէ զայն ամենայն ամբոխս չարաց, եւ զոր լուաւն ի դայեկէն իւրմէ՝ վառեցաւ իբրեւ զինու Հոգւոյն զաւրութեամբ Տեառն իւրոյ. զի զգեցեալ էր զհաւատս մանկութեան տիոցն իբրեւ սպառազէն զրահիւք. ճչեաց մեծաձայն ուժով եւ տարածեաց զբազուկս իւր ի նմանութիւն խաչին, եւ սկսաւ ասել մեծաձայն այսպէս:

 15:23 Now when saint Rhipsime saw all this crowd of evil men and heard her governess, she was fortified as with the arms of the Spirit [cf. Rom. 13.12] through the power of her Lord. For she had put on faith from the years of her youth like an armored cuirass [cf. I Thess. 5.8]. She cried out with a loud voice and stretched out her arms in the form of a cross. And in a loud voice she began to speak as follows:

15:24 Տէր աստուած ամենակալ, որ հաստատեցեր զարարածս քո ի ձեռն Որդւոյ քոյ միածնի եւ սիրելւոյ, եւ կազմեցեր յաւրինուածս երեւելի եւ աներեւոյթ արարածոց ի ձեռն Հոգւոյդ սրբոյ. դու ես որ յոչնչէ զամենայն յէութիւն յաւրինեցեր, եւ քոյով հրամանաւ վարին ամենայն զաւրութիւնք երեւելիք եւ աներեւոյթք, որ են յերկինս եւ յերկրի, ի ծովու եւ ի ցամաքի:

 15:24 Lord God almighty, who fashioned your creatures through your only-begotten and beloved Son, and formed the order of the visible and invisible creatures through your holy Spirit; who brought everything from nothing into being [cf. II Macc. 7.28; Rom. 4.17]; and at your command move all visible and invisible powers which are in heaven and earth, in the sea and on dry land:

15:25 Քանզի դու ես, Տէր, որ ետուր յողող ջուրց զանաւրէն պղծալից մարդիկ ութերորդ դարուն, եւ փրկեցեր զսիրելին քո զՆոյ, որ պահեաց զհրաման բանի քոյ, եւ ապրեցուցեր խաչանման փայտիւն ի ջուրցն հեղեղէ:

 15:25 For you it is, Lord, who drowned in the flooding waters the impious and impure men of the eighth generation, and saved your beloved Noah who had kept the command of your word [cf. Gen. 6.22ff.], and rescued him from the flood through the cross-like wood:

15:26 Որ յայնժամ աւրինակաւ խաչին արարեր զփրկութիւն՝ եւ այժմ արա՛ ճշմարտութեամբ խաչիդ քոյ, յոր ելեր եւ հեղեր զարիւն քո ի բժշկութիւն ցաւոց մերոց:

 15:26 You who then worked salvation through the symbol of the cross, now work the same through the true cross, on which you hung and shed your blood for the healing of our woes:

15:27 Որ պահեցեր զԱբրահամ ի մէջ ամբարիշտ ազգացն Քանանացւոց. որ յամաւթոյ նախատանաց պղծութենէ մահու ապրեցուցեր զաղախին քո զՍառա. որ գթացար յԻսահակ ծառայ քո, եւ պահեցեր զաղախին քո զԵրեփիկա յանաւրէն Փղշտացւոց անտի, մի՛ թողուր զմեզ ի ձեռաց վասն սրբոյ անուանդ քոյ. որ ուսուցեր, վարդապետեցեր եւ ետուր զբանս քո ի բերան մեր, զի այնու ապրել մարթասցուք յորոգայթից թշնամւոյն:

 15:27 You who saved Abraham in the midst of the impious races of Canaanites and who saved your handmaid Sarah from the stain of shameful outrage and death [cf. Gen. 20]; who had mercy on your servant Isaac and rescued your handmaid Rebecca from the impious Philistines [cf. Gen. 26.7]; do not deprive us of your support for the sake of your holy name. You taught, instructed and gave your words to our mouths, that we might thereby be saved from the snares of the enemy:

15:28 եւ ասես. Անուն իմ ի վերայ ձեր կոչեցեալ է, եւ դուք տաճար էք Աստուածութեան իմոյ. եւ ասես, եթէ Զանուն իմ սուրբ առնիջիք ի սիրտս ձեր. եւ եդեր բանս ի մտի՝ խնդրել ի քէն եւ ասել, Սուրբ եղիցի անուն քո ի վերայ մեր՝ զոր խնդրեմք ի քէն. եւ ահա ժողովեալք չարք բազումք պղծել զանուն սուրբ քո որ ի վերայ մեր է, եւ զտաճար անուանդ քոյ. զի թէպէտ եւ մեք տկար եւ անարժան եմք՝ սակայն դու, Տէր, պահեա՛ զանձինս մեր յանարժան խայտառականացս:

 15:28 And you note: ’My name has been called over you’ [Gen. 48.16; cf. Acts 15.17] and: ’You are the temple of my divinity’ [cf. I Cor. 3.16; 6.19]. And you note: ’Make my name holy in your hearts’ [cf. Matt. 6.9; Lk. 1.49, 11.2; I Pet. 3.15]. And you taught us to ask you and say: ’Holy be your name’ [Matt. 6.9; Lk. 11.2] over us. This we ask from you. Behold many evil men have gathered to sully your holy name which is upon us, and the temple of your name. For although we are weak and unworthy, yet do you, Lord, save our souls from dishonorable scandal:

15:29 Մարդասէր եւ քաղցր, որ արկեր զմեզ յայս փորձութիւն, տո՛ւր մեզ յաղթել քոյով զաւրութեամբդ, զի քո է յաղթութիւն, եւ յաղթեսցէ քո անունդ՝ պահել զմեզ յուսով զգաստութեամբ. զի այսու մտցուք ի թիւ վիճակաց արդարոց քոց. զի եւ առցուք զվարձս վաստակոց, զոր տացես այնոցիկ, եւ հատուսցես իւրաքանչիւր այնոցիկ, որ կացեալ իցեն յահի քում եւ պահեալ իցեն զհրամանս քո:

 15:29 Benevolent and sweet one, who cast us into this trial, grant us victory through your power; for yours is victory [cf. I Chr. 29.11] and your name will conquer; keep us in hope and chastity, that thereby we may enter the allotted number of your just ones [cf. Col. 1.12], that we may receive the rewards of our labors which you will give in compensation to each one of those who stand in your fear and keep your commandments:

15:30 Որ ապրեցուցեր զՆոյ ի ջուրցն հեղեղէ՝ ապրեցո՛ եւ զմեզ յանաւրէնութեանցս հեղեղէ որ շուրջ պատեալ է զմեաւք:

 15:30 You who saved Noah from the watery flood, save us from the flood of impieties that surrounds us:

15:31 Զի եթէ զգազանս եւ զանասունս ապրեցուցեր ի տապանին, ո՞րչափ եւս խնայեսցես ի քո պատկերս, որ զքեզ փառաւորեմք:

 15:31 For if you saved the beasts and animals in the ark, how much the more will you care for your images that glorify you:

15:32 Իսկ եթէ ի սողունս եւ ի թռչունս խնայեցեր, ո՞րչափ եւս խնայեսցես ի մեզ, զոր անուանեցեր տաճար կամաց քոց:

 15:32 While if you cared for the reptiles and birds, how much more will you care for us, whom you have called the temple of your will: