Ղեւոնդ 1-10 Ghevond

10:0 Եւ յետ նորա փոխանորդէ որդի նորին Վլիթ իշխան Իսմայելի ամս [Ժ] եւ ամիսս [Ը], եւ վախճանի:	10:0 After Abd al-Malik, his son, Walid (Vlit’, al-Walid) [I, 705-715] succeeded him as caliph of the Ishmaelites, ruling for ten years and eight months before dying:
10:1 Եւ այս վարք նորա: Սա յառաջնում ամի իշխանութեան իւրոյ խորհեցաւ բառնալ յաշխարհէս Հայոց զտոհմ նախարարաց նոցին հեծելովք վասն քինին, զոր ունէին առ Սմբատայ կիւրապաղատի. զի ասէր, եթէ միշտ խոչ եւ գայթակղութիւն լինելոց են իշխանութեանս մերոյ:	10:1 Here is a description of his deeds. In the first year of his reign, (al-Walid) resolved to do away with the families of Armenian lords and their cavalry due to a grudge he held against Curopalate Smbat. (al-Walid) claimed that they were an irritant and obstacle to their rule:
10:2 Եւ մինչդեռ զայս չարութիւն երկնէին ի սիրտս իւրեանց՝ անդէն վաղվաղակի Սմբատն, զորմէ ճառեցաք՝ գրէր առ արքայն Յունաց եւ խնդրէր զօր ի նմանէն յօգնականութիւն:	10:2 While this wickedness was incubating in their hearts, the aforementioned Smbat quickly wrote to the Byzantine emperor requesting his help:
10:3 Եւ հաւանեալ կայսերն՝ կատարէր զխնդիրն. տայր զօր բազում ի ձեռն զօրավարի միոյ եւ առաքէր նմա ի թիկունս օգնականութեան: Եւ միաբանեալ Սմբատայ ընդ զօրավարին Յունաց՝ եկեալ հասանէին ի գաւառն Վանանդայ ի գիւղն, որում Դրաշպետն կոչեն: Անդ հարկանէին զբանակս իւրեանց: Եւ իբրեւ լուաւ Մահմետ իշխան զօրուն Իսմայելի՝ ժողովեալ զզօրս իւր մեծաւ պատրաստութեամբ ել ընդդէմ նոցա ի մարտ պատերազմի:	10:3 Agreeing to this, the emperor sent numerous troops as an auxiliary force under the command of a general. Smbat, uniting his forces with the Byzantine general’s, came to the village called Drashpet in the district of Vanand, and struck camp there. When Muhammad, the prince of the Ishmaelite troops, heard about this he assembled his forces with great preparation and went against them in battle:
10:4 Եւ հասեալք առ վայր մի՝ կազմեցին գունդ առ գունդ եւ ճակատ առ ճակատ, եւ խմբեցաւ պատերազմն: Անդ վաղվաղակի բարկութիւն ի տեառնէ հասեալ ի վերայ նոցա՝ լքաւ սիրտ պատերազմողաց արանց Յունաց, ի փախուստ դարձեալ անկան յամրոց բանակին իւրեանց:	10:4 When they had reached a certain spot they deployed—front against front and brigage against brigade—and the fight began. Then the wrath of the Lord came upon the allies, since the Byzantine troops lost their appetite for war and fled, taking refuge in fortresses:
10:5 Եւ զօրացեալ թշնամեացն՝ հարին զբազումս կոտորմամբ սրոյ, զորոց ասեն լինել զթիւ անկելոցն աւելի քան [զԵ] բիւր արանց սուսերամերկաց: Եւ զսակաւ մնացորդսն առնէր փախստական յաշխարհէս. եւ իւր ժողովեալ զզօրս բանակին՝ դառնայր ի քաղաքն Դուին:	10:5 The enemy grew stronger and slew many with the sword. They say that more than fifty thousand combatants fell. The few survivors were chased out of the land. Gathering up his forces, Muhammad returned to the city of Dwin:
10:6 Իբրեւ զայս եւս տեսանէր իշխանն Իսմայելի, եթէ առաջնորդ զօրուն Յունաց եղեն նախարարք Հայոց՝ դարձեալ զնոյն խորհուրդ խորամանկութեան հրամայէր Մահմետի կատարել:	10:6 When the caliph of the Ishmaelites observed that the Armenian lords had been leading the Byzantine troops, he ordered Muhammad to implement the same wicked plan he had devised:
10:7 Եւ Մահմետի առեալ զհրամանն անիրաւ՝ հրամայէր Կասմոյ ումեմն, որ էր հրամանատար նորուն ի կողմանսն Նախճաւան քաղաքի՝ կոչել առ ինքն զնախարարս Հայոց նոցին հեծելովք իբրեւ պատճառանօք՝ եթէ անցուցանել ի համարու արքունի եւ առնուլ հռոգ եւ դառնալ:	10:7 Muhammad took the unjust order and commanded a certain Kasim, who was his commander in the Naxchawan area, to summon to the city the Armenian lords and their cavalry on the pretext of recording them in a royal military census, giving them stipends, and dismissing them:
10:8 Եւ նոքա ըստ օրինի պարզմտութեան իւրեանց հաւատարիմ համարեալ զնենգութիւն գաղտասոյր որսողացն՝ վաղվաղակի անդր հասանէին: Իբրեւ ժողովեցան անդր՝ հրամայեցին յերկուս բաժանել զնոսա, զոմանս հաւաքեցին յեկեղեցին Նախճաւանու, եւ զկէսն յուղարկեցին յաւանն ի Խրամ, արկանէին յեկեղեցի նորա, կարգեալ ի վերայ պահապանս. եւ խորհէին, թէ որպէս կորուսցեն զնոսա:	10:8 The lords—with their traditional naivete—believed the treachery of the cunning hunters, and quickly went there. As soon as they had arrived, the Arabs ordered that they be divided into two groups: one half was gathered into the church of Naxchawan, while the other half was sent to the town of Xram where they were put into the church there:
10:9 Եւ միաբանեալ առ հասարակ ամենեքին՝ հանին արտաքս զազատատոհմն յարգելանէն, եւ զորս ի սրբարանն արգելեալ էին՝ հրկէզ արարին եւ տոչորէին ի յարկս աստուածային խորանին:	10:9 And the Arabs put them under guard and pondered how to destroy them. Then all of them assembled, brought out of confinement the men from noble clans, and then set fire to those who remainded trapped in the sanctuary:
10:10 Իսկ ըմբռնեալքն յայնպիսի դառնութիւն վտանգի իբրեւ տեսին, թէ ամենայն ուստեք զրկեալ էին յօգնականութենէ մարդկան՝ ապաւինէին առ բոլորեցունն Աստուած եւ զնա միայն կարդային յօգնականութիւն ասելով. «որ նեղելոց ապաւէնդ ես, վտանգելոց օգնական, աշխատելոց անդորրիչ՝ հա՛ս յօգնականութիւն նեղելոցս եւ վտանգիս, որ պաշարեցին զմեզ, փրկե՛ա զմեզ ի դառն մահուանէս, զոր ածին ի վերայ մեր. զի ահա սաստկապէս զօրացաւ ի վերայ մեր տապ բոցոյս եւ առաւել տոչորէ շրջապատեալ զմեօք եօթնապատիկ քան զբաբելոնեան բոցոյն բորբոքումնն:	10:10 They burned to death before the altar of the Lord. When those who were trapped realized the bitterness of the danger awaiting them, they one and all took refuge in God, looking solely to Him for help and crying out: “You who are the refuge for the persecuted, the helper of those in danger, comforter of the weary, give aid to us who are persecuted and surrounded by dangers, save us from the bitter death which awaits us. The heat of the flames surrounding us has intensified seven times more than the flames of Babylon:
10:11 Այլ որպէս երից մանկանցն առաքեցեր յօգնականութիւն զպահպանող զօրութիւն հրեշտակին՝ եւ զմեզ մի անտես առներ ի քո գթութեանցդ, զի եւ մեք ծառայք քո եմք, թէպէտ եւ բազում անգամ մեղուցեալ բարկացուցաք զմարդասիրութիւնդ քո քաղցր. այլ ի բարկութեան քում զողորմութիւն յիշեսցես առ ծառայս քո. քանզի ահա սրբարան քո եւ տեղի փառաց անուան քո եղեւ մեզ տեղի գերեզմանի:	10:11 Now, just as You sent an angel to save the three children from the furnace of Babylon, in Your mercy do not abandon us. For we are Your servants, even though many times, as sinners, we have displeased Your sweet love for humanity. In mercy, remember Your servants. For behold, Your sanctuary and the place where Your name is glorified has become a cemetary for us:
10:12 Վասն որոյ եւ մեք գոհանալով զսուրբ եւ զահեղ անուանէդ քումմէ՝ ի ձեռս քո յանձնեսցուք զոգի եւ զշունչս մեր զմարմին»: Եւ զայս ասացեալ միաբան ամենեքեան զօրհներգութիւն ի բարձունս վերառաքելով՝ փոխեցան յաշխարհէս:	10:12 Therefore, praising Your blessed and awesome name, we place in Your hands our souls, our breath, and our bodies.” Having said this, all of them together sought blessing from On High, and died:
10:13 Իսկ զնախարարարս ազատացն եդին ի կապանս բանտի, յանհանդուրժելի տանջանս խոշտանգէին, եւ պահանջէին ի նոցանէ բազում ոսկի եւ կշիռ արծաթոյ. եւ խոստացան նոցա, թէ յորժամ հատուսցեն նոցա զսակ արծաթոյն՝ արձակեսցեն զնոսա կենդանիս. վասն որոյ եւ երդմամբ դաշինս արարեալ հաւատարմացուցանէին զերդումն ստութեան:	10:13 Now the Arabs put the noble lords into prison in fetters and subjected them to unendurable torture, demanding much weight in gold and silver. And they told them: “When we receive this amount of silver, we will free you alive. As a result, they even made oaths to convince the lords to believe in their false promises:
10:14 Եւ նոքա առ վտանգի նեղութեանն՝ զբազում մթերս գանձուցն իւրեանց, զորս ի պահեստի եդեալ էին յերեսաց նեղչացն ի ծովու եւ եթէ ի ցամաքի՝ տային ի ձեռս թշնամեացն, զի թերեւս ապրեցուսցեն զանձինս իւրեանց: Եւ իբրեւ ունայնացեալք ի գանձուցն եղեն՝ ձեռնամուխ եղեալ անօրինացն՝ բառնային զկենդանութիւն նոցա, եւ զփայտէ կախեալ դատապարտէին զնոսա:	10:14 The lords because of the danger facing them, gave into their enemies’ hands much of their accumulated treasures, both treasures which they had placed in hiding under water to keep them from these Arab pirates, and treasures kept on dry land. This was done so that perhaps they might save their own lives. But once they had been drained of their wealth, the infidels condemned them to death and hanged them:
10:15 Անդ ըմբռնեցան Սմբատ որդի Աշոտի ի Բագրատունի տոհմէ, եւ Գրիգոր եւ Կորիւն ի տոհմէ Արծրունեաց, եւ Վարազ-Շապուհ եւ եղբայր իւր ի տոհմէ Ամատունեաց, եւ բազումք այլք ի նախարարաց Հայոց, զորս ոչ բաւեմ մի ըստ միոջէ պատմել: Զնոսա զամենեսեան բարձեալ ի կենաց՝ անժառանգ առնէին զաշխարհս ի նախարարաց:	10:15 Among those seized were Smbat, son of Ashot from the Bagratid clan, Grigor and Koriwn from the Artsrunid clan, Varaz-Shapuh and his brother from the Amatuni clan, and numerous other Armenian lords whom I am unable to mention one by one. By eliminating all of them the Arabs emptied our land of its lordly heirs:
10:16 Յայնմ ժամանակի թափուր եղեալ աշխարհս Հայոց ի տոհմէ նախարարաց՝ մատնէին որպէս զոչխարս ի մէջ գայլոց: Եւ թշնամեացն ամենօրինակ չարեաց յարձակեալ ի վերայ՝ յանհուն աղէտս վտանգի պահէին զբնակիչս աշխարհիս Հայոց. որոց տաղտկացեալ յանհանգիստ նեղութեանցն՝ զհառաչանս եւ զաղաղակ հեծութեան բարձրացուցանէին յերկինս:	10:16 In this period, with the land of the Armenians devoid of its lordly clans, the situation resembled that of a flock of sheep surrounded by wolves. The enemies visited every sort of evil upon us as they attacked, keeping the inhabitants of the land of the Armenians in perpetual and disastrous crises. Plagued by these constant afflictions, the people raised their groans and sobbing cries On High:
10:17 Իսկ Սմբատ կիւրապաղատն եւ նախարարքն որ ընդ նմա գնացեալ մեկնեցան յաշխարհէս, եւ անցեալ խնդրեցին ի թագաւորէն Յունաց քաղաք բնակութեան եւ դադարս խաշանց իւրեանց. եւ նա տայր նոցա զքաղաքն որ անուանեալ կոչի Փոյթ ի կողմանս Եգեր աշխարհին. եւ բնակեցան ի նմա [Զ] ամս:	10:17 Meanwhile Curopalate Smbat and the lords with him arose and quit the land, requesting a city to dwell in from the Byzantine emperor and pasturage for their herds. The emperor gave them the city named Poti (P’oyt’) in the territory of the land of Egeria. And they dwelled there for six years:
10:18 Իսկ Մահմետն կատարեալ զայս ամենայն չարիս՝ բարձրացեալ բողոք աշխարհիս հասանէր յականջս իշխանին Իսմայելի, որում անուն էր Վլիթ:	10:18 When Muhammad had wrought all these evils, the protest which arose in the land reached the ears of the caliph of the Ishmaelites whose name was al-Walid:
10:19 Եւ վաղվաղակի առաքէ հրովարտակ եւ կոչէ զնա առ ինքն. եւ փոխանակ նորա առաքէ զԱբդլԱզիզ ոմն, որ էր խօթ լսելեօք. այլ խորագէտ, լի երկրաւոր իմաստութեամբ, առասպելախօս եւ առակարկու:	10:19 The latter immediately dispatched an edict summoning Muhammad to return to him and sending as his replacement a certain ’Abd al-Aziz, who was hard of hearing. Despite this he was sagacious and full of wordly knowledge, as well as a narrator of legends and fables:
10:20 Եւ իբրեւ հաստատեցաւ յիշխանութեանն՝ գրէր հրովարտակ առ նախարարս Հայոց, եւ հաւանեցուցանէր զնոսա դառնալ յիւրեանցական աշխարհս. եւ տայր նոցա գիր երդմամբ չափ ըստ սովորութեանն իւրեանց: Եւ իբրեւ վստահ եղեալ յուխտադրութիւն նորա՝ առին զքաղաքն յորում բնակեալ էին, եւ զգանձս քաղաքին եւ զսպասս եկեղեցեացն յափշտակեալ յաւարի՝ դարձան ի Հայս, հատուածեալք ի կայսերէն Յունաց:	10:20 Once he had been confirmed in his authority, he wrote an edict to the Armenian lords convincing them to return to their own land and giving them a written oath in accordance with their custom. When they were certain of the trustworthiness of the pledge, they captured the city they were dwelling in and its treasures, ravished the church’s ornaments as spoil, and returned to Armenia, detaching themselves from the Byzantine emperor:
10:21 Եւ կայսերն լուեալ՝ ստրջացաւ ընդ եղեալ ապիրատութիւնն. եւ կոչեցեալ զառաջնորդս եկեղեցեաց, զմետրապօլիտն եւ զարքեպիսկոպոսունս՝ եւ հրամայէր նոցա նզովս գրել ի մատենի, եւ ի կատարման տօնին զատկաց հրամայէր ընթեռնուլ ի վերայ գործողաց ապիրատութեանն. քանզի ի տօնին յայնմիկ գործեցին զգործ անօրէնութեան:	10:21 When the emperor heard about this, he regretted their ingratitude and summoned the leaders of the church—the metropolitan and archbishops—and ordered them to write anathemas in a book. And he ordered that these anathemas be read out at the conclusion of the feast of Easter against the perpetrators of such ingratitude, since that act of impiety was carried out on that very feast:
10:22 Եւ ի նոյն տօնի կարգաւորեցին ամի ամի զնոյն նզովս ընթեռնուլ մինչեւ ցայսօր. որ եւ տիրեաց իսկ ի վերայ նոցա, եւ եղեւ պատճառ կորստեան նոցա:	10:22 They arranged that these same anathemas be read out every year, right up to the present. Such curses had an effect on them and became the cause of their ruination:
10:23 Իսկ ԱբդլԱզիզն տիրեալ աշխարհիս Հայոց՝ խաղաղացոյց զամենայն յարձակմունս անիրաւութեան յաշխարհէս. եւ զխրոխտացեալ անզգամութիւն որդւոցն Իսմայելի սաստիկ կշտամբութեամբ ցածուցանէր:	10:23 ’Abd al-Aziz ruled the land of the Armenians and pacified it by stopping all the unjust attacks upon it, severely rebuking and subduing the boastful callousness of the sons of Ishmael:
10:24 Շինէր վերստին զքաղաքն Դուին հզօրագոյն եւ ընդարձականիստ մեծութեամբ քան զառաջինն, եւ ամրացուցանէր դրամբք եւ դռնափակօք, անցուցանէր շուրջ զպարսպովն պարկէնս փոսից լցեալ ջուր յապաստան ամրոցին. քանզի ասէր զիւրմէ ԱբդլԱզիզ «յառաջնում աւերածին Դունայ, եթէ ի ձեռն իմ եղեւ կործանումն քաղաքին, եւ ես կանգնեցից զսա. զի էի ես, ասէ մանուկ երկոտասնամեայ եւ ունէի սփածանելիս կարմիր:	10:24 He rebuilt the city of Dwin mightier and larger than before and fortified it with gates and locks, and surrounded it with a moat filled with water to protect the fortress. “For,” ’Abd al-Aziz said about himself, “I was the one who destroyed Dwin before, and now I shall rebuild it. I was a twelve-year-old lad then wearing a red apron:
10:25 Եւ յորժամ զօրն Տաճկաց մարտնչէր ընդ քաղաքիս՝ մտի ես ընդ խողովակ մի եւ ելի ի պարիսպն, եւ ի բարբառ իմ ի ձայն ուժգին աղաղակեցի առ զօրն մեր, անդէն վաղվաղակի թօթափեցան պայիկքն նախամարտիկք, որք պահէին զպարիսպն եւ փախուստ դարձան. եւ յաղթութիւնն Իսմայելի զօրացաւ. եւ կործանեցաք զքաղաքս»: Զայս բերանով իւրով ասի պատմել զինքենէ:	10:25 When the Tachik troops were battling with the city, I crawled through a passageway and emerged on top of the wall. In my own language I loudly shouted out to our troops, which resulted in the weakening and flight of the guards who were protecting the wall and the triumph of the Ishmaelites. And we destroyed this city.” They say that he recounted this story about himself: