4:0 Յաղագս թէ ո՛րպէս առին գնացին եւ տարան զՆերսէս ի Կեսարիա. եւ եթէ զի՛նչ շատ սքանչելիք եղեն յԱստուծոյ, եւ կամ թէ ո՛րպէս հովուեաց իւրոց հօտիցն առաքելօրէն:

 4:0 How Nerses was taken and brought to Caesarea, and about God’s miracles:

4:1 Ապա գումարեցին զիշխանսն մեծամեծս, զի առցեն զցանկալին Ներսէս, եւ գնասցեն ուր սովոր էին զհայրապետսն օծանել:

 4:1 Then the grandee princes assembled to take the coveted Nerses to the place where they were accustomed to annoint the patriarchs:

4:2 Նա եւ բազմութիւն եպիսկոպոսացն Հայոց ժողովեցան առ թագաւորն վասն նորին խնդրոյն խորհել ամենեցուն միով միաբանութեամբ զնա ընտրել, հաճոյ թուեցաւ ամենեցուն զի նստցի նա յաթոռ գլխաւորութեանն:

 4:2 The multitude of Armenian bishops assembled near the king to think about this matter. All of them elected him unanimously and it pleased them all to seat him on the throne of leadership:

4:3 Ամենեցուն միաբանութեամբ եպիսկոպոսացն եւ թագաւորին եւ աշխարհախորհ ձուլիւք հաւանութեամբ ի միասին արձակեցան եւ գնացին:

 4:3 With the unanimous consent of the bishops, the king and the [ashxarhaxorh] participants, the following delegates were dispatched:

4:4 ԶՀայր մեծ իշխան մարդպետութեանն, եւ զԲագարատ մեծ իշխանն ասպարապետութեանն, եւ զԴանիէլ մեծ իշխանն Ծոփաց, եւ զՄեհանդակ Ռըշտունի, եւ զԱնդովկ իշխանն Սիւնեաց, եւ զԱրշաւիր իշխանն Շիրակայ եւ Արշարունեաց, եւ զՆոյն իշխանն միւսոյ Ծոփաց, եւ զՊարգեւ իշխանն տանն Ամատունեաց. զնոսա զամենեսին կազմեցին եւ արձակեցին բազում ընծայիւք եւ մեծամեծ պատարագօք եւ հաւատարիմ հրովարտակօք առ կաթողիկոսաց կաթողիկոսն Եւսեբիոս յերկիրն Գամրաց, եւ ի մայր քաղաքացն նոցա ի Կեսարիա, զի ձեռնադրեսցեն անդ զսուրբն Ներսէս ի կաթողիկոսութիւն Հայոց մեծաց:

 4:4 Hayr, the great prince of the mardpetutiwn, Bagarat, the great prince of the aspetutiwn, Daniel, the great prince of Copk, Mehandak Rheshtuni, Andovk, prince of Siwnik, Arshawir, prince of Shirak and Arsharunik, Noy, prince of the other Copk, and Pargew, prince of the Amatunik tun. All of these dignitaries were organized and dispatched with many presents, very great gifts, and reliable hrovartaks to Eusebius, the katoghikos of katoghikoi, to the country of Cappadocia and its capital city of Caesarea, so that they ordain the blessed Nerses into the katoghikosate of Greater Armenia there:

4:5 Եւ եկին ածին նոքա ցնծութեամբ ուրախութեամբ, եւ տեսին անդ զկաթուղիկոսն կաթողիկոսացն զսուրբ զմեծանունն զերանելին զհոյակապն զսքանչելին Եւսեբիոս:

 4:5 Cheerfully rejoicing they arrived and saw there the katoghikos of katoghikoi, the blessed, renowned, venerable, and marvellous Eusebius:

4:6 Եւ տային զհրովարտակն արքային Արշակայ նմա, եւ ունէին առաջի նորա զպատարագս բերեալս:

 4:6 They presented king Arshak’s hrovartak to him and brought the gifts before him:

4:7 Եւ նորա սիրով ընկալեալ զնոսա եւ բազում մեծարանօք, եւ ըստ կանոնաց օրինակի ժողովէր առ ինքն մեծ եպիսկոպոսապետն Եւսեբիոս զբազմութիւն եպիսկոպոսացն սրբոցն ըստ առաքելական օրինացն, զի ձեռնադրեսցեն զսուրբն Ներսէս լինել եպիսկոպոսապետ Հայոց մեծաց:

 4:7 He received them with affection and great exaltation, and in accordance with canonical custom, the great archbishop Eusebius assembled the multitude of blessed bishops, in accordance with Apostolic custom to ordain the blessed Nerses to be archbishop of Greater Armenia:

4:8 Եւ եղեն մեծ սքանչելիք. զի մինչ դեռ այն ինչ մտեալ էին յեկեղեցին, էջ աղաւնի սպիտակ ի վերայ սեղանոյն յանդիման քահանայութեանն եւ յանդիման ամենայն ժողովրդեանն:

 4:8 Great miracles took place. For as he entered the church, a white dove descended over the altar, facing the priesthood and all the people:

4:9 Եւ իբրեւ եմուտ Եւսեբիոս արքեպիսկոպոսապետն եւ երիցունքն ընդ նմա, եւ երիցապետ մի սուրբ` որում անուն Բարսիղիոս կոչէր, թռեաւ աղաւնին ի սեղանոյն եւ հանգեաւ ի վերայ նորա, եւ յամեաց բազում ժամս:

 4:9 And when Eusebius the chief archbishop and the priests with him entered, including a chief presbyter named Barsighios, the dove flew from the altar and perched on him, remaining there for many hours:

4:10 Իսկ իբրեւ եհաս ժամ` յորժամ կամեցան զՆերսէս ձեռնադրել, վերացաւ աղաւնին ի սրբոյն Բարսեղէ, եւ նստաւ ի վերայ գլխոյն Ներսէսի:

 4:10 When the hour approached that they wished to ordain Nerses, the dove flew from the blessed Basil and perched on the head of Nerses:

4:11 Իբրեւ այս սքանչելիք եւ նշանք յԱստուծոյ լինէին ի վերայ առնս այսորիկ, կային առ հասարակ ամենայն ժողովուրդն զարմացեալք եւ մեծ արքեպիսկոպոսն Եւսեբի:

 4:11 When these miracles and signs from God occurred over this man, all of the people and the great archbishop Eusebius were astonished:

4:12 Առ հասարակ աղաղակէին ի վերայ նորա, թէ Հաճոյ եղեր դու Աստուծոյ, եւ հոգի Աստուծոյ հանգեաւ ի վերայ քո. զի նմանութիւն եղեւ ամենասուրբ Հոգոյն, որ ի վերայ Տեառնն երեւեցաւ:

 4:12 They all cried out: “You have pleased God, and the Spirit of God alighted upon you, for this resembled the time when the most Holy Spirit appeared over the Lord:

4:13 Ապա ձեռնադրեցին զնա, եւ հանին նստուցին յաթոռ եպիսկոպոսութեանն, եւ պատուէին զնա. եւ բազումք ասէին նմա էնկոմիա. որ ասի` թէ Հոգի սուրբ հանկեաւ ի սա:

 4:13 Then they ordained and seated him upon the throne of the episcopate, revering him. And many said encomia to him which means that the Holy Spirit rested on him:

4:14 Բայց նա եւս քան զեւս զանձն իւր անարժան համարէր իրացն եղելոց:

 4:14 But Nerses more than ever, regarded himself as unworthy of this:

4:15 Եւ մեծասքանչելաշուք յուղարկեցին զնա. նոյնպէս եւ զմեծամեծ նախարարսն սատրապսն Հայոց:

 4:15 With very great pomp they put Nerses and the grandee naxarars, the satraps of Armenia, on their way:

4:16 Եւ եկին հասին նոքա մեծապարծ երեւելի հոգեւորազգեաց փառօք ի Հայաստան երկիրն. եւ արքայն Արշակ ընդ առաջ երթայր նոցա մինչեւ ի լեառն, որ անուանեալ կոչի Առեւծ:

 4:16 With remarkable spiritual glory they reached the country of Armenia. king Arshak went out to meet them, as far as the mountain called Arhewc:

4:17 Եւ անդ պատահեալ միմեանց մեծաւ լրջմտութեամբ, լցեալք օրհնութեամբ ողջունիւն, անդուստ յաշխարհն դարձան:

 4:17 There they met with great happiness and filled with the blessing of greeting, they, returned to the land:

4:18 Եւ նստաւ սուրբն Ներսէս յաթոռ հայրապետութեան. ի հովուութեանն նորա բազում խաղաղութիւն լինէր աշխարհին:

 4:18 The blessed Nerses sat upon the patriarchal throne; during his shepherdhood there was much peace in the land:

4:19 Զի ի վարս կարգաց գնացից իւրոց` նմանեաց իւրոյ հօրն մեծին Գրիգորի, արդարեւ հայրաբարոյ գտանէր ամենաբարի. զնոյն հարցն նորոգեաց զառաքելաշնորհս, նոյն գործ երեւեալ անվնաս պահելոյ յաներեւոյթ թշնամեացն եւ յայտնեացն:

 4:19 For in his conduct and course he resembled his father, the great Gregory, possessing the goodliest paternal behavior. He restored the father’s Apostolic graces, and similarly showed the same concern to preserve his flock unharmed from visible and invisible enemies:

4:20 Սա եւ առաւել եւս առաջին ծառոցն նմանեալ, որ զնոյնազգեաց զնոյնահաս պտուղս վարդապետութեան բերեալ սկսեալ վերակացութեանն հովուութեանն, անկարօտ մատակարարէր զօգտակարսն, զհոգեւոր արօտսն ջամբելով:

 4:20 He especially resembled the first trees and during the course of his teaching he brought forth the same and similar ripe fruits for all, offering them generously, nourishing them with the spiritual field:

4:21 Զի շնորհքն այնպէս հանգեան ի նմա, զի մեծամեծ նշանս եւ բժշկութիւնս առնէր հիւանդաց, ուր դէպ լինէր. զմոլորութիւնս դարձուցանէր:

 4:21 He was so filled with graces that he worked very great miracles, cured the sick wherever it was necessary, and putting those in error upon the correct path:

4:22 Առնէր եւ զայսպիսի սքանչելիսս. զորս կարի յամառեալ տեսանէր, ահ արկանելով հաւանեցուցանէր. իսկ հլուացն, որոց ականջք սրտիցն բացեալ էին, զնոսա բանիւք քարոզութեանն ածէր ի հաւանութիւն:

 4:22 He accomplished these great miracles: when he saw someone extremely stubborn, he convinced that person by inspiring him with awe; as for the obedient, the ears of whose souls were open, he convinced them with preaching:

4:23 Շինէր եւ զաւերեալ եկեղեցիսս, եւ կանկնէր զսեղանս կործանեալս. եւ հաստատէր ի կատարումն ապաշխարութեան զթերահաւատս, զի հաւատացեալք յԱստուած` ապրել կարասցեն:

 4:23 He rebuilt the ruined churches and erected the destroyed altars. Those of little faith he confirmed in full atonement so that, believing in God, they would be able to live:

4:24 Մխիթարէր զհաւատացեալս յաւիտենական յուսով բարութեամբն մշտնջենաւոր պարգեւացն. զթադէական աթոռն միւսանգամ ելից, եւ իւրոց հարցն նմանեալ որդի եղեւ:

 4:24 He consoled the believers with the hope of eternal good gifts. He again made the throne of Thaddeus flourish, and was a son like his fathers:

4:25 Եւ չարախօսացն ընդդիմացեալ ըմբերանէր. խափանէր եւ զանօրէնութիւնս եւ զխօսս եւ զգործս զայսպիսեացն միանգամայն:

 4:25 Reprimanding the slanderers, he stopped their mouths, he obstructed impiety as well as the words and deeds of such people. And he battled even to the death for Truth:

4:26 Եւ վասն ճշմարտութեանն մինչեւ ի մահ մարտնչէր. եւ զաջողակ արդարութեանն քաջալերեալ խնդացուցանէր. եւ իւրով վարդապետութեանն անձրեւաւն պարարէր սնուցանել զշայեկան արդարութիւնսն օրհնութիւնսընգալու:

 4:26 He encouraged and defended the side of justice, and with the rain of his doctrine he nourished and made luxuriant the profitable and just deeds, with blessing:

4:27 Եւ ընդ ամենայն տեղիս սահմանացն Հայոց մեծաց, ընդ որ էր յառաջագոյն նորուն հարցն սերմանեալ զքարոզութիւն բանին կենաց, զնոյն եւ սա ոռոգեաց անձրեւովն. զբոյսս աճեցոյց մշակն հնձող, եղեալ գործակից սերմանողաց. եւ բազմացոյց զյորդաբուխ արդիւնսն ի շտեմարանս արքայութեանն, կարգացն առաջին հարցն մշակացն փոխանորդ եղեալ` գործակից լինելով:

 4:27 This was done throughout all the boundaries of Greater Armenia; where his fathers before had sown the preaching of the Word of Life, he irrigated it with his rain. The reaping mshak, he caused the plant to grow, becoming a co-worker of the seeders, and he stored the abundant results in the graineries of the kingdom. He was a substitute and co-worker of his preceding mshak fathers:

4:28 Նա եւ բազում զօրութիւնս անպատումս յանձին իւրում բարձեալ բերէր. նա եւ կարի իսկ զողորմածութեան կարգացն փոյթ արարեալ ցուցանելոյ, նախ ինքն առնելով առ իւր անձն բարի, եւ ապա այլոց օրինակ բարեաց դնելով, առ հասարակ վարդապետական բանիւն զամենեցուն զփակեալ դրունս մտաց ի բարին յորդորելով բանայր:

 4:28 He held within himself unrelatable powers, and was extremely concerned with the orders of clemency, First, he himself did good deeds; then, he gave others the example of benevolence, with doctrinal words exhorting everyone, and opening the closed doors of their minds toward good:

4:29 Զամենաբարի ուսուցանէր զսէր զյոյս զհաւատս զսրբութիւն զքաղցրութիւն զհեզութիւն զանոխակալութիւն, զխնամ ունելով դարմանոյ աղքատացն տանելոյ, եւ յոյս հատուցման ի խոստացեալ աւետիսն Քրիստոսի. եւ ի դատաստանացն ամենեւին անշէջ հրոյն` յիշատակօք յաւիտենականն չարչարանօք սպառնալով` անաչառական գալստեամբն Որդւոյն Աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

 4:29 He taught the goodliest love, hope, faith, purity, sweetness, meekness and freedom from revenge, He exhorted having care for providing for the poor, and gave hope that the merciful would be recompensed at the time of Christ’s promised second coming, when judgement would be forged by inextinguishable fire. He threatened eternal evils, also recalling the coming of Jesus Christ, the Son of God:

4:30 Եւ այնու երկեցուցեալ, մինչեւ ամենեցուն` որք ի սահմանս Հայոց էին բնակեալ` ամենեքեան հաւատացեալք ընդ աղքատս իւրեանց զիւրեանց ինչս մատակարարեալ հաւանութեամբ հաւասարութեամբ, եւ ինքեանք լրջմտութեամբ զուարթութեամբ գործէին:

 4:30 He inspired such fear that all the believers dwelling in the boundaries of Armenia willingly offered up and shared their belongings with their poor, doing this happily and joyfully:

4:31 Եւ ինքն երթեալ հասանէր ի կողմանս Տարօն գաւառին, եւ ժողովէր առ ինքն զամենայն եպիսկոպոսունս Հայոց աշխարհին:

 4:31 Nerses went to the district of Taron and assembled all the bishops of the land of Armenia:

4:32 Ժողովեցան ի գեւղն Աշտիշատ, ուր զառաջինն զեկեղեցին էր շինեալ. զի նա էր մայր եկեղեցեացն, եւ տեղի լեալ նախնեացն ժողովոց սիւնհոդոսին:

 4:32 They gathered in the village of Ashtishat, where the first church had been built, for that was the mother of the churches, and the site of synodical assemblies of their ancestors:

4:33 Ի ժողով հաւանութիւնս եկեալ ամենեցուն, եւ խորհուրդ բարեաց ի մէջ արկանէին, կատարել անդ զաշխարհական կարգս եկեղեցւոյն եւ ժողովն հաւատոցն հաւասարութեան:

 4:33 All of them came to this consensual assembly, and held a beneficial consultation to implement the lay orders of the Church and arrange the general canons of the faith:

4:34 Յայնմ ժամանակի կարգեցին կազմեցին կանոնեցին յօրինեցին, եւ արարին զամենայն ժողովուրդս երկրին Հայոց իբրեւ կարգ միաբանութեան վանականաց համաշխարհի, բայց միայն յամուսնութեան օրինացն:

 4:34 Then they arranged, organized, made canons and devised others and all the people of the country of Armenia became like a general community of monastics, except for the laws of marriage:

4:35 Բայց միայն զառաքելակարգ կանոնսն ի վերայ ամենեցուն կացուցանէր սուրբ եպիսկորոսապետն Ներսէս. ամենեցուն խրատտու եւ առաջնորդ յորդորիչ եւ նախանձաւոր լինէր գործոց բարեաց:

 4:35 The blessed archbishop Nerses extended over all the canons stipulated by the Apostles. He advised all, exhorting, and guiding toward benevolence:

4:36 Նախ ինքն առնէր, եւ ամենեցուն զնոյն ուսուցանէր. առ հասարակ զնոյն օրինակ առնել հրամայէր յամենայն աշխարհս եւ ի գաւառս եւ ի կողմանս կողմանս, ի կոյս կոյս, ի խորշս խորշս սահմանացն Հայոց. յայտ արարեալ զպատեհ պատեհ տեղիսն զատուցանել, շինել աղքատանոցս, եւ ի ժողովել զախտաժէտս եւ զօրկունս եւ զմարմնահարս եւ զամենայն ցաւոտս. եւ նոցուն կարգեցին օրկանոցս եւ դարմանոց եւ ռոճիկս եւ պատանս աղքատաց:

 4:36 First, he did it, then he taught all of them the same thing. He ordered that the same be implemented in all the lands, districts, areas, regions and corners in the boundaries of Armenia. He declared that they should designate appropriate places and build poor-houses, that the diseased, lepers, crippled and all the afflicted be gathered. They set up for them leprosaria and hospitals, and stipends and provisions for the poor:

4:37 Զի այսպէս ետ հրաման մեծ եպիսկոպոսապետն Ներսէս, եւ սոյն կամ եղեւ ամենայն սուրբ ժողովոյն, զի այնպիսիքն միայն նստեալ լիցին յիւրաքանչիւր կայեանս, եւ մի՛ ելանել ի մուրոյն տառապանս, եւ մի՛ բնաւ ելանել ըստ իւրաքանչիւր դուրս, այլ զի ամենայն ոք պարտապան է նոցա:

 4:37 For the great archbishop Nerses so ordered and everyone at the blessed assembly was in agreement, so that such people would remain in their own stations and not go forth in their tribulations to beg, and never go out of their own doors, but rather that everyone would be responsible for caring for them:

4:38 Հարկ իսկ է զի մի՛ կարգ աշխարհի, ասէ, եղծցի. այլ արժան է զի ամենեքեան առ հասարակ ողորմածութեամբ եւ երկիւղիւ տարեալ նոցա զդարմանսն, եւ զպիտոյս նոցա վճարեսցեն:

 4:38 He said it was necessary that the order of the land not be corrupted, but rather that it was fitting that everyone generally with mercy and piety take them provisions and that their needs be taken care of:

4:39 Շինեաց սոյնպէս, կարգեաց կազմեաց եւ հաստատեաց, բազում եւ այլ ողորմութիւնս ուսուցանէր աշխարհի. բազում կարգս կանոնաց հայրենիս կարգէր:

 4:39 He built such institutions and arranged, organized and established many other charities, instructing the land. He established many other orders of patrimonial canons:

4:40 Եւ առ յոյսն յարութեան ցուցանէր ունել ակնկալութիւն. եւ զի մի՛ զմահ մարդկանն առանց դարձի միւսանգամ կենդանանալոյ համարիցին, եւ անյուսութեամբ ի վերայ գնացելոցն օճիրս գործիցեն լալեացն կոծոյն, զանառակութիւնս աշխարն դնելոյ. այլ յուսով տեառն գալստեանն ակն ունել եւ յարութեանն նորոգութեան, եւ իւրաքանչիւր գործոցն զյաւիտենական զհատուցումն առնուլ իւրաքանչիւր յոյս ունելով` աւուր գալստեանն տեառն սպասել:

 4:40 He advised that people should always consider the hope of resurrection and not think that human death was final, without the hope of returning to life. Consequently, they should not, in despair, carry out the crime of excessive mourning and unlimited lamentation for the departed. Rather, with the hope of the Lord’s coming, they should expect the renewal of resurrection and await the Lord’s coming when everyone would receive eternal recompense in accordance with their deeds:

4:41 Եւ զի լինիցին յամուսնութեան օրինաւորք, մի՛ ստել եւ մի՛ դաւ բերել իւրեանց ամուսնութիւնընգալ կողմանց. եւ փախչել աւելի ի մերձաւոր եւ յազգին տոհմակից խառնակութեան ամուսնութենէն, եւ մանաւանդ ի մերձաւորական ի նուոց, եւ որ գամ մի այսմ նման լեալ էր ինչ:

 4:41 He also advised that they be canonical in marriage, not to deceive or be treasonous toward their spouses, and especially to avoid marriage with relatives or admixture between tohm-members of the same azg, relations with sisters-in-law (daughters-in-law) or anything resembling it:

4:42 Եւ կանոն` հրաժարել ամենեւին ի մեռելոտւոյ եւ յարենէ ուտելոյ, եւ դաշտանիկն մերձենալոյ. զայդ ամենայն պիղծ համարէր առաջի տեառն:

 4:42 He advised adherence to the canon totally rejecting the eating of carrion and blood, or approaching menstruating women. Before the Lord, all of that is regarded as impure:

4:43 Եւ զնենգութիւնսն եւ զքսութիւնսն եւ զագահութիւնս եւ զչարակնութիւնս, զցանկութիւնս եւ զզրկութիւնս, զարուագիտութիւնս եւ զիգութիւնս եւ զբամբասութիւնս, եւ զանառակ արբեցութիւնս եւ զորկորստութիւնս եւ զյափշտակութիւնս եւ զպոռնկութիւնս եւ զվրէժս ի թշնամեաց եւ զստութիւնս եւ զթշնամութիւնս եւ զանողորմածութիւնս եւ զսուտերդմնութիւնս, եւ զարիւնհեղութեան սպանութիւնս եւ զանասնագիտութեանս պղծութիւնն, որ ոչ ակն ունէին յարութեան եւ որ անյուսութեամբն լան զմեռեալս, ընդ մի օրինակ զամենեսեան ի միում խորխորատ կորստեանն համարէր:

 4:43 He condemned treachery, secret accusation, greed, the evil-eye, lust, dispossession, homosexuality, effeminacy, slander, immoderate drinking, gluttony, ravishment, prostitution, vengeance against enemies, falseness, hostility, cruelty, the swearing of false oaths, killing with bloodshed, the obscenity of bestiality, not having faith in the second coming and resurrection, hopelessly weeping for the dead - he regarded all of these as the same abyss of ruination:

4:44 Եւ ամենայն աշխարհին պատուիրէր, եւ գլխովին թագաւորին, առ հասարակ ամենայն մեծամեծացն, եւ ամենեցուն` որ ոք ի վերայ ընկերին ունիցին իշխանութիւն, գութ ունելով ընդ իւրեանց ծառայս եւ ընդ կրտսերս եւ ընդ աշակերտս, եւ սիրել իբրեւ զընտանիս, եւ մի՛ անարժանս եւ աւելի տարապայմանս հարկօք նեղել քան զչափն. յուշ առնելով, զի եւ նոցա տէր գոյ յերկինս:

 4:44 He commanded the entire land, especially the king, all the grandees, and everyone who held authority over his fellow, to have mercy toward their servants, their juniors, and students, to love them like family and not to harrass them with unworthy and especially exorbitant taxes, more than the measure. They should remember that the Lord of heaven is for them too:

4:45 Սոյնպէս եւ ծառայից պատուիրէր` կալ յարդարն հնազանդութեան իւրեանց տերանց, զի ի տեառնէ լինիցի նոցա վարձք:

 4:45 Similarly, he commanded the servants, to be faithful and obedient to their lords, for their reward will come from the Lord:

4:46 Եւ եղեւ խաղաղութիւն եւ նորոգութիւն յաւուրս նորա ամենայն եկեղեցեաց, եւ յաճախէր շուք պատուի ամենայն եպիսկոպոսացն ընդ ամենայն տեղիս Հայոց մեծաց:

 4:46 In his day there was peace and rennovation in all of the churches; the prestigious honor of all the bishops throughout all the places of Greater Armenia grew:

4:47 Եւ լուսաւորութիւն կարգի եկեղեցւոյ ամենապայծառ ծաղկեաց ամենամեծ լիութեամբ. կարգեցան կարգք կաթողիկէ եկեղեցեաց ամենայն վայելչութեամբ, եւ բազմացան կարգք սրբութեան պաշտամանցն, եւ պաշտօնէիցն յաճախութիւն:

 4:47 the church orders blossomed and completely glistened, the orders of the cathedral churches were established in all comliness, the orders of holy worship grew, and the number of clerics increased:

4:48 Եւ բազմացոյց զկարգս եկեղեցեաց ի շէնս եւ յանշէնս. սոյն օրինակ բազմութիւնք կրօնաւորաց:

 4:48 The orders of the Church increased in both the shens cultivated and the non-shen places, as did the number of clerics:

4:49 Կարգէր եւ ի տեղիս տեղիս դպրոցս յունարէն եւ ասորերէն յամենայն գաւառս Հայոց. եւ բազում նեղելոց եւ եւ տառապելոց գերեաց փրկութիւն եւ գերէդարձ առնէր, զորս ահիւ քարոզութեան փառացն Քրիստոսի զկէս, եւ զայլս գնովք փրկանօք ազատէր, եւ յիւրաքանչիւր տեղիս դարձուցանէր:

 4:49 In various places in all the districts of Armenia, Nerses set up Greek and Syrian schools. He effected the salvation and return from captivity of many oppressed and tormented captives; he freed half by preaching of the awe of Christ’ s glory, while the others he freed by paying ransom. And thus, he returned each to his place:

4:50 Այրեաց եւ որբոց եւ չքաւորաց հանգիստ եւ դարման առնէր, եւ աղքատք զօրհանապազ ընդ նմա ուրախ լինէին. եւ տաճար իւր եւ սեղան զօրհանապազ աղքատաց եւ օտարաց էր եւ հիւրոց:

 4:50 He gave rest and provisions to widows, orphans, and the indigent, while the poor were always with him, joyfully. His tachar and table was always frequented by the poor, foreigners, and guests:

4:51 Եւ այսպէս առ յոյժ աղքատսիրութեանն, զի թէպէտ եւ շինեաց զամենայն աղքատանոցս ընդ ամենայն գաւառս, եւ կարգեաց նոցա անդէն դարմանս, այսպէս զի ըստ իւրեանց անկողինս մահճացն մի՛ ուրեք աշխատ լիցին ելանել, սակայն եւ զիւր տաճարն առանց նոցա ոչ առնէր, այլ կաղք եւ կոյրք եւ մարմնահարք, խուլք եւ հաշմեալք եւ ցանկանեալք եւ կարօտեալք ընդ նմա եւ ի նորա ակըմբի դարմանէին բազմեալք:

 4:51 He was so fond of the poor that although he had built all the poor-houses throughout all the districts, stipulating provisions for them so that they would not have to labor beyond arising from their beds, nonetheless, without them he did not hold tachar. The lame, the blind, the crippled, the deaf, the disabled, the wanting and needy sat with him at table and were fed:

4:52 Եւ ինքն իւրովք ձեռօքն լուանայր զամենեսեան, օծանէր պատէր, եւ ինքնին իսկ ջամբէր նոցա զիւրաքանչիւր կերակուրս, եւ զամենայն ինչ ի պէտս նոցա ծախէր. եւ ամենայն օտարք ընդ նմա, հովանեաւ նորա հանգուցեալք, դադարէին:

 4:52 With his own hands he washed them all, annointing, bandaging the wounds, with his hands he divided the food, and spent all his belongings for their needs. All the foreigners remained and rested under his shade:

4:53 Եւ ամենեցուն զոր ինքն առնէր` զայն ուսուցանէր. եւ ինքն սուրբ եւ զգաստ եւ արթուն, եւ զամենայն մարդ պատրաստական առ բանն Աստուծոյ առնէր:

 4:53 Whatever he did, he taught others to do. Pure, sentient and alert, he made everyone ready for the Word of God:

4:54 Եւ ինքն ամենեցուն ըստ մարգարէիցն եւ կամ ըստ առաքելոցն նմանութեան զողորմածութիւնս ուսուցանէր. եւ եթէ զմեղս ձեր ողորմութեամբ պարտ է քաւել ձեզ, եւ զանօրէնութիւնս ձեր գթութեամբ եւ տրօք աղքատաց:

 4:54 Like the prophets and Apostles, he taught mercy, saying: “You must atone your sins with mercy, and your impieties with kindness and offerings to the poor:

4:55 Եւ սոյնպէս տարաւելոյց զառաքեալսն յուշ առնելով, որ ի պաշտօն աղքատաց զմեծն եւ զնախավկայն զյառաջսարկաւագն Ստեփաննոս եւ զընգերս նորա` զորս ընտրեցին, որ զերկինս եբաց, եւ զՈրդին ընդ աջմէ Հօր Աստուծոյ այս գործով արժանի եղեւ տեսանել:

 4:55 He recalled the Apostles, who, to care for the poor, elected the great protomartyr and protodeacon Stephen with his comrades, for whom the heavens opened and for this work was made worthy of seeing the Son at the right side of God the Father:

4:56 Սոյնպէս եւ զԱյծեմնիկն իւր ողորմածութիւնքն եւ խանդակաթ այրեացն ողբումն, ի ձեռն մեծին Պետրոսի, եւ զհրաժարեալն զգնացեալն զմեռեալն միւսանգամ այսրէն դարձուցանէր ի կենդանութիւն:

 4:56 He recalled Aycemik (Gazelle), her mercy, the lament of the widows and how Peter the great Apostle brought back to life this woman who had departed this life and died:

4:57 Սոյնպէս եւ մեծն Պօղոս, ասէր, պատմէ` թէ իբրեւ տեսին զշնորհսն, որ տուեալ էին ինձ Յակոբոս եւ Կեփաս եւ Յովհաննէս` որ բուն սիւնքն էին, իբրեւ տեսին` թէ հաւատարիմ եմ ես յաւետարանն անթլփատութեան, որպէս նոքա ի թլփատութեանն, եւս քաջ համարձակեցին, ձեռն ետուն հաւանութեան ինձ եւ Բառնաբայ, զի մեք ի հեթանոսս եւ նոքա ի թլփատութիւնն:

 4:57 He note: “The Apostle Paul told how when Jacob, Kephas and John, the true pillars saw how I was given the great grace, and that I was finding success in preaching the Gospel among the uncircumcised as they were among the circumcised, they gave me yet more liberty, and agreed that I and Barnabas should preach among the pagans, as they did among the circumcised:

4:58 Բայց միայն պատուիրեցին ինձ, ասէ, զի աղքատաց խնամ կալցուք. զոր ես ինքնին իսկ, ասէ, փութայի ջանալ կատարել:

 4:58 But they commanded me to have concern for the poor, just as I have been laboring to do:

4:59 Սոյնպէս եւս առաւելագոյն զտէրունականն դնէր առաջի, որ մեծատունն էր` որ զամենայն պատուիրանսն կատարեալ էր, ապա լուաւ ի տեառնէ` եթէ վաճառեա զինչս քո եւ տուր աղքատաց, եւ գտցես քեզ գանձս յերկինս. եւ որ զկնի սորին` եթէ դիւրին է մալխոյ մտանել ընդ ծակ ասղան, քան մեծատան ագահի յարքայութիւն Աստուծոյ:

 4:59 Similarly, and more so, did Nerses recall the Lord’s words regarding the wealthy man [mecatun], who had fulfilled all the commandments, but then heard from the Lord that he must sell his goods and give to the poor, and find his treasure in heaven. And then, that it is easier for a thick rope to pass through the eye of a needle than for a rich greedy man to enter the Kingdom of God:

4:60 Եւ դարձեալ` եթէ արարէք ձեզ բարեկամս ի մամոնայէ անտի անիրաւութեան, որ ընկալցին զձեզ ի յարկս իւրեանց յաւիտենից:

 4:60 And: “You made your friends through unjust simony,” which snare you in their eternal clutches:

4:61 Կամ որպէս նոյն իսկ Պօղոս բարեաց գործոց նախանձաւոր լինէր, ստիպէ ամենեցուն ասելովն` եթէ զհետ երթայք սիրոյ, եւ նախանձաւոր լերուք հոգեւորացն:

 4:61 Or as Paul himself, so zealous to do good, urged all of the people, saying: “Follow affection, and pursue the spiritual:

4:62 Որոյ զյօժարութիւն աքայեցւոցն վասն պաշտման սրբոցն ի Մակեդոնիա պատմեալ` նախանձեցուցեալս յորդորեաց. այլ եւ համարձակութիւն իսկ տայ անխափան ի բարեացն առաքինութիւնս, թէ լաւ է յամենայն ժամ նախանձել ի բարիս:

 4:62 Or, with what enthusiasm the Achaeans served the saints in Macedonia, he inspired the listeners and encouraged them to do good virtuous deeds without hindrance, saying: “It is good to be zealous for good:

4:63 Դարձեալ փութայ ամենեքումբք հանդերձ ըստ Քրիստոսի հետոցն վարել:

 4:63 And again, he strived that all should follow Christ:

4:64 Հայեցարուք, ասէ, ի զօրագլուխն հաւատոց եւ ի կատարիչն Յիսուս. դարձեալ` թէ յիշեցէք զառաջնորդս ձեր եւ զվերակացուս ձեր ի տէր, որք խօսեցան ձեզ զբանն կենաց. հայեցարուք յելս գնացից նոցա, եւ նմանողք լերուք հաւատոց նոցա:

 4:64 Look,” he said, “to Christ the commander of the faith and the implementer.” “Remember your leaders and overseers for the Lord, who preached the word of Life for you; see their course and resemble them in the faith:

4:65 Եւ միանգամայն` թէ զայս խորհեսցի իւրաքանչիւր ոք ի ձէնջ, որ ի Քրիստոս Յիսուս. եւ դարձեալ` թէ սկսաւ Յիսուս առնել եւ ուսուցանել:

 4:65 And at the same time, he note: “Let every one of you who believes in Jesus Christ think this way.” “Jesus started to work and to teach:

4:66 Իսկ ցանկալի եղբայր տեառն Յակոբոս զհամօրէն իսկ զգունդս սրբոցն հանդերձ սրբասէր տերամբն յօրինակ առեալ ի թղթին իւրում, ասելովն` եթէ օրինակ առէք, եղբարք, զչարչարանաց երկայնմտութեանն զմարգարէսն` որք խօսեցան յանունն տեառն. զհամբերութիւնն Յոբայ լուարուք, եւ զկատարումն տեառն տեսէք:

 4:66 Then recalling the Lord’s goodly brother Jacob in his letter: “Brothers, take example from the prophets who suffered long torments for the name of the Lord. Hear the story of Job’s patience, look to the Lord’s death:

4:67 Զայս եւ այսպիսի ինչ, եւ որ ինչ եւ այսմիկ նման էին բանք, խօսէր հանապազ. զտիւ եւ զգիշեր ոչ դադարէր ի խրատելոյ եւ ի բողոքելոյ:

 4:67 Nerses preached these and similar things, at all times. Day and night, he did not cease preaching and protesting:

4:68 Եւ իմաստութեամբ Հոգւոյն սրբոյ, որ բնակեալ էր ի նմա, ըստ ամենայն աւուրց իւրոց ժամանակացն ամաց կենաց իւրոց` երանելի եպիսկոպոսապետն Հայոց Ներսէս այսպէս առ ամենեսեան զխրատ վարդապետութեանն առ հասարակ իբրեւ զհայր բազմագութ իբրեւ զմայր գթած ցուցանէր. զհոգեւոր սիրոյն եռանդն ածէր առ ամենեսին, առ մեծամեծս եւ առ մանկունս, առ պատուականս եւ առ անարգս, առ հարուստս եւ առ աղքատս, առ ազատս եւ առ շինականս:

 4:68 With the Holy Spirit which dwelled within him, wisely, throughout the course of his entire life Nerses, Armenia’s venerable archbishop, everyday was teaching and schooling everyone, like a very kind father, like a loving mother, inspiring everyone with spiritual love; the grandees, the clergy, the honorable and the dishonored, the rich, the poor, the azats and the shinakans:

4:69 Եւ զվերակացութիւնս աշխարհի ամենայն հոգաբարձութեամբ, առանց ամենայն ծուլութեան եւ ամենայն յապաղութեան, տանէր մինչեւ ի վախջան իւր, եւ ոչ երբէք ուրեք եղեւ նման նմա այլ ոք ի Հայաստան երկրին:

 4:69 And Nerses fulfilled the superintendency of the land with all trusteeship without any laziness or any delay, to the end of his life. And he had no equal ever in the Hayastan country: