Լաստիվերցի 1-11 Lastivertsi

11:0 Ի սոյն ամս բացաւ դուռն բարկութեան յերկնից ի վերայ աշխարհիս մերոյ. եւ շարժեալ զօրք բազումք ի Թուրքաստանէ, որոց երիվարքն արագունք իբրեւ զարծուիս, եւ սմբակք նոցա իբրեւ զվէմ հաստատունք. աղեղունք լարեալք, եւ սլաքեալ նետք նոցա, գօտեւորեալք քաջապէս, եւ անլուծանելի ունելով զխրացս կօշկաց:	11:0 In the same year, the gate of Heaven’s wrath opened upon our land. Numerous troops moved forth from T’urk’astan; their horses were as fleet as eagles, with hooves as solid as rock. Well girded, their bows were taut, their arrows sharp, and the laces of their shoes were never untied ([i.e.], they were always on the move:
11:1 Եւ ելեալ ի գաւառն Վասպուրականի, յարձակեցան ի վերայ քրիստոնէից իբրեւ գայլս քաղցեալս անյագեալս ի կերակրոյ. եւ եկեալ մինչեւ ի գաւառն Բասեան, եւ մինչեւ ի դաստակերտն մեծ՝ որ կոչի Վաղարշաւան, եւ քանդեալ ապականեցին գաւառս քսան եւ չորս սրով եւ հրով եւ գերութեամբ։ Ողորմագին եւ բազում ողբոց եւ արտասուաց արժանի է պատմութիւնս։ Զոր իբրեւ զառիւծունս ընթացան, եւ իբրեւ կորիւն առիւծուց անողորմաբար արկին զդիակունս բազմաց գէշ գազանաց եւ թռչնոց երկնից. եւ կամէին այնու ձեռնարկութեամբ գալ ի քաղաքն Կարնոյ:	11:1 Having arrived in the district of Vaspurakan, they pounced upon the Christians as insatiably hungry wolves devour their food. Coming as far as the Basen district and as far as the great estate called Vagharshawan they demolished and polluted twenty-four districts with sword, fire, and captive-taking. This narration deserves many piteous laments and tears. They sped like lions, and like lion cubs, they mercilessly threw the corpses of many people to the carnivorous beasts and birds. They wanted to go on to the city of Karin to do the same there:
11:2 Բայց որ ծովու եդ սահման՝ ասելով՝ «Ցայդ վայր եկեսցես, եւ այլ մի եւս յաւելուցուս, այլ այդրէն ի քեզ խորտակեսցին ալիք քո» [Յովբ. Լը 11], նա արկ զխաւար թանձրամած առաջի նոցա, եւ արգել զնոսա յընթացից իւրեանց։ Զայս առնէ ըստ իւրոյ անճառ իմաստութեանն, որպէս զի ահիւ նոցա մեք խրատիցիմք, եւ նոքա ուսանիցին թէ ոչ իւրեանց զօրութեամբ ինչ արարին զոր արարին. այլ ձեռնն որ արգել զնոսա հզօրապէս, նոյնն արար ճանապարհ գնալոյ նոցա:	11:2 However, He Who limited the ocean, saying: “Thus far shall you come, and no farther, and here shall your proud waves be stayed” [Joel 38.11] threw up a thick fog before them and stopped their advance. He did this in His fathomless wisdom so that out of fear of them we learn, and they also learn that what they had accomplished was not by reason of their might. No, the Hand which mightily prevented them was the same Hand which had succored their journey:
11:3 Արդ հեղ զբարկութիւնն իւր ի վերայ մեր ի ձեռն ազգի օտարի, վասն զի մեղաք նմա. եւ դարձեալ զղջացաւ ի չարեաց իւրոց ածել ի վերայ մեր, զի ողորմած է. վասն որոյ ոչ ի սպառ բարկանայ եւ ոչ յաւիտեան պահէ ոխս։ Միովն ի մէնջ բռնադատի՝ զիրաւացի դատաստանն ի մէջ բերելով, զի դատաւոր արդար է. եւ միւսովն կանխէ յողորմութիւն, վասն զի հայր գթութեանց է. եւ միւսովն զղջանայ ի վերայ չարեաց մերոց, քանզի Աստուած ողորմութեանց է։ Որպէս եւ աստստին իսկ զերկոսեանն եցոյց առ մեզ. ըստ արժանահաս վրիժուցն ծանրացոյց զձեռն իւր ի վերայ մեր եւ դարձաւ փութապէս անցոյց զբարկութիւն իւր, զի մի՛ ի սպառ սատակեսցէ զմեզ:	11:3 God poured His wrath down upon us by means of a foreign people, for we had sinned against Him. But once again He regretted this and ceased visiting His evils upon us, for He is merciful. But He did not grow totally angry nor did He hold His grudge forever. He was obliged to try us, since He is the righteous judge; yet He hastened with His mercy, since He is the forgiving Father. He regretted the evils visited upon us since He is the God of mercy. Indeed, He displayed both (wrath and forgiveness) toward us: first requiting us with a deserved vengeance, then His anger would pass so that we would not be completely exterminated:
11:4 Այլ մեք զՓարաւոնին ախտացաք զծանրասրտութիւն, եւ զյոյժ յիմարին յիւրոց ախտակցաց, որ երբեմն տանջեալ՝ խոստովան լինի ասելով. «Մատն Աստուծոյ է այս» [Ել. Ը 19]. եւ յանցանել բարկութեան պատուհասին՝ արբեալ ամբարտաւանութեամբ ասէ. «Ո՛չ գիտեմ զտէր, եւ զԻսրայէլ ո՛չ արձակեմ» [Ել. Ե 2]։ Մինչեւ ուղերձեաց ի յինքն զվերջին պատուհասն՝ բնակից լինելով անդնդային խորոցն։ Բայց բարւոք ասէր վատշուէրն, թէ մատն Աստուծոյ է այս. զի ձեռն տասն մատամբք ունի առ գործն զկատարելութիւն. որպէս եւ անդ ի միոջէ սկսեալ՝ ի տասն աւարտեաց զհարուածոցն զխրատ, եւ ապա արձակեաց զԻսրայէլ:	11:4 We became infected with the disease of pharaoh and his partisans—foolish callousness. For when (pharaoh) was tormented he would confess: “This is the finger of God” [Exodus 8.19], yet when the frightful wrath had passed, filled with impiety, he would say: “I do not recognize the Lord, nor will I let Israel go” [Exodus 5.2]. When he received the final punishment, becoming an inhabitant of the deepest abyss, the senseless one correctly note: “This is the finger of God.” Just as the hand performs a complete work with ten fingers, so it was there that the punishment, commencing with one finger, ended with ten. Then he released Israel:
11:5 Արդ մեք ի հոլանիլ բարկութեանն եւ ի բորբոքիլ հրատին եւ ի շարժիլ եղեռնաւոր չարեացն, ահիւ ահաբեկ եղեալ՝ յոյժ զդողի հարեալ զարհուրեցաք. բայց ողորմեցաւ Աստուած, եւ խաւարաւ փակեաց զճանապարհս նոցա, եւ խափանեաց զընթացս արշաւանաց անօրինացն:	11:5 Now after (God’s) wrath had been revealed, and had been stirred up, and after horrible evils had commenced, we stood trembling in shocked, horrified terror. But God had mercy and closed their road with a fog, and blocked the march of the impious invaders. We regarded that good deed as suspect and were found lacking in our thanks:
11:6 Կարծական եղեւ մեզ բարին, եւ չ մարդոյ գտաք առ շնորհակալիսն. զի զոր պարտ էր ի ձեռն խրատու եղբարց մերոց ողջախոհանալ մեզ, եւ փութալ կանխել առ մարգարէն, եւ ուսանիլ ի նմանէ զկեցուցանօղ զխրատն, «Դադարեցէք, ասէ, ի չարեաց ձերոց, եւ ուսարուք զբարիս գործել» [Ես. Ա 16-17], եւ որ զհետ սոցին գան բանք:	11:6 However, we should have come to our senses from the punishment suffered by our brothers, and we should have hastened to learn the prophet’s saving advice: “Put an end to your evil ways, and learn to do good” [Isaiah 1.16-17], etc:
11:7 եւ յանձանց ուղղութենէ հաշտեցուցանել զԱստուած, եւ շիջուցանել զգեհենաբորբոք պատուհասն, եւ զբարձրացեալ ձեռն խոնարհեցուցանել ի բարկութենէ ի ներումն. նա՛ ի մոռացօնս եղեւ մեզ այս, եւ ոչ ծագեաց անգամ ի սիրտս մեր գիտութիւն նորա. այլ որ անօրինելոցն անօրինէր, եւ որ անիրաւելոցն էր, անիրաւէր. մինչեւ ըստ օրինակի վարազացն՝ ի վերայ սրոյն մղեցաք զանձինս, զբովանդակն ի մեզ բերելով:	11:7 We should have calmed God with our uprightness, extinguished the blazing flames of Gehenna’s chastisement, and lowered that hand upraised in anger to pardon us. But we forgot about this. Nor did a knowledge of Him dawn in our hearts. To those who are iniquitous, (God) is iniquitous, to the unjust He is unjust. We were like the wild boars, throwing ourselves upon the Word bearing responsibility for everything:
11:8 Թուէր մեզ թէ նոքա մեղաւոր գոլով՝ կրեցին զպատուհասն, եւ մեք ըստ արդարութեան մերոյ ապրեցաք. եւ ոչ գոյր ի յիշատակ մեզ տէրունական պատուէրն՝ իմաստնացուցիչ խրատն:	11:8 It seemed to us that they bore chastisement because they were guilty whereas we were saved because of our justice. But we did not recall the Lord’s command and instructive counsel:
11:9 Գալիլեացիքն, ասէ, զորոց արիւնսն Պիղատոս խառնեաց ընդ զոհս նոցա, համարիք թէ նոքա մեղաւո՞րք էին քան զամենայն մարդիկ, ո՛չ. այլ թէ ոչ ապաշխարիցէք, նոյնպէս ամենեքեան կորնչիցիք» [Ղուկ. ԺԳ 4-5]։ Իսկ մեք ըստ ամովսական բանիցն, որովք նախատէր զԻսրայէլ, որք զպարզեալ գինին ըմպէին, եւ անոյշ իւղովք փափկանային, եւ ի գահոյս փղոսկրեայս հանգչէին, եւ որ այլն եւս, եւ ոչ ցաւէր նոցա վասն բեկմանն Յովսեփու:	11:9 There were some present at that very time who told him of the Galileans whose blood Pilate had mingled with their sacrifices. And he answered them, ’Do you think that these Galileans were worse sinners than all the other Galileans, because they suffered thus? I tell you, No, but unless you repent you will all likewise perish’ “[Luke 13.4-5]. We, however, conducted ourselves according to the words of Amos with which he insulted Israel, drinking strained wine, perfumed with fragrant oils, relaxing on ivory couches, etc., but the misfortune of Joseph did not bother them:
11:10 Քանզի խնդրէ Աստուած՝ զի յորժամ զոմանս տանջանաց մատնիցէ, մերձաւորքն ընդ նոսա վշտակից լինիցին. ըստ այնմ, «Լալ ընդ լացօղսն» [Հռոմ. ԺԲ 15]։ Այլ նոքա զնորին հակառակն առնէին. ի միոջէ արենէ էին, եւ ընդ գերութիւն ցեղին Յովսեփու չ ցաւէր նոցա. վասն այնորիկ յերգ արկեալ մարգարէն՝ ամբաստան լինէր զնոցանէ։ Այսպէս եւ ի մերումս հանդիպեցաւ:	11:10 God required that when some folk are subjected to torments, those near to them should share their grief: “Weep with the weepers” [Romans 12.15]. But they behaved just the opposite. Although they were of one blood, they were not pained at the capture of Joseph’s clan. Thus, did the prophet sing out an accusation against them. The same (fate) befell us:
11:11 Քանզի յամի չորեքհարիւրերորդի իննսներորդի եօթներորդի թուականիս մերոյ՝ որ էր երկրորդ ամ գերութեանն մերոյ, շարժեալ միւսանգամ մրուր դառնութեան լի բարկութեամբ ի տանէն Պարսից՝ ահագին ծփանօք, եւ եկեալ հեղաւ յընդարձակ դաշտն Բասենոյ եւ Կարնոյ. եւ ցայտուկս հեղեղատին կալաւ զչորս անկիւնս երկրին. յարեւմուտս՝ մինչեւ ի Խաղտեաց գաւառն. իսկ ի հիւսիսի ՝ մինչեւ ի Սպեր եւ մինչեւ յամուրսն Տայոց եւ Արշարունեաց. իսկ ի հարաւ մինչեւ ի Տարօն եւ մինչեւ ի գաւառն Հաշտենից մինչեւ յանտառս Խորձենոյ:	11:11 In the year [497] of our (Armenian) calendar [1048] which was the second year of our captivity, once again the dregs of bitterness full of rage moved forth from Persia, surging in gigantic waves. They filled up the vast plain of Basen and Karin. Jets of that flood took hold of the four corners of the country; in the west, as far as Xaghteac’ district; in the north, as far as Sper and the strongholds of Tayk’ and Arsharunik’; while in the south it stretched as far as Taron, to the Hashtenic’ district, as far as the forests of Xorjean:
11:12 Եւ զետղ առեալ դադարեաց աւուրս չորեքտասան, եւ ծովացեալ ծածկեաց զլերինս եւ զմացառ վայրս, եւ կալաւ բնաւ զաշխարհս. որ ինձ թուի յանապակ գինւոյն յայնմանէ գոլ նմա, զոր մանուկն Երեմիա ի տեսողութեանն իւրում ոսկի բաժակաւ մատռուակեալ արբոյց թագաւորաց, ազգաց, քաղաքաց, իշխանաց եւ զօրաց նոցա. եւ յետ ամենեցուն արբոյց տանն Սիսակայ. ահա յայտնի կատարումն մարգարէութեանս դիպումն:	11:12 Resting for fourteen days, once more they billowed out and covered mountains and thickets, and seized the entire land. It seems to me that this resulted from that unadulterated wine which in his vision the young Jeremiah gave in a golden goblet as a drink to kings, nations, cities, princes and their troops, and last of all to the House of Sisak. Behold that prophecy was indeed fulfilled:
11:13 Քանզի արբ տունս Հայոց յանապակէն յայնմանէ եւ արբեցաւ յարբումն չար. արբ եւ թմրեալ յիմարեցաւ. արբ մինչեւ զբովանդակն յինքն ընկալաւ. եւ այժմ անկեալ կայ ի կիցս ամենայն ճանապարհաց մերկ եւ խայտառակեալ, եւ կոխեն զնա նախատանօք անցաւորք ճանապարհաց։ Ելեալ ի տանէ, օտարացեալ ի ծանօթից, հեռացեալ յընտանեաց եւ յազգականաց, գերի եւ կալանաւոր ամենայն ազգաց:	11:13 For Armenia drank of that pure wine, and became evilly drunk. It drank, became numb, and lost its senses. It drank until (it was responsible) for all (chastisements) visited upon it. And now it lies sprawled at the crossings of all roads, naked, disgraced, and trampled upon with insults by all passersby. (Armenia) quit its home, was alienated from acquaintances, went far away from family and relatives, (becoming) the captive and slave of all peoples:
11:14 Ժա՛մ է ինձ զմարգարէականն զայն բարբառել բանս, եթէ «Զմնացորդսն թրթրոյն եկեր մարախն, եւ զմնացորդս մորեխին եկեր ջորեակն, եւ զմնացորդս ջորեկին եկեր գրուիճն» [Յովել. Ա 4]։ Իմ են եւ այսոքիկ, քանզի ի մեզ կատարեցան ամենայն կանխասացիկ բանք մարգարէիցն. արդ թրթուրն եւ մորեխն այն անցեալ են. իսկ ջորեակն եւ գրուիճն սոքա են՝ վասն որոյ ճառս մեր արկեալ է։ Քանզի յառաջին անգամոյն՝ յորժամ ելին Պարսիկք եւ այլ խուժադուժ ազգք հեթանոսաց, եւ մարդակոտոր սատակմամբ ապականեցին գաւառս բազումս, եւ առ եւ գերի բազում առեալ իջին յաշխարհն իւրեանց, աւետաւորք եղեն ազգաց եւ թագաւորութեանց:	11:14 It is time to repeat the words of the prophet: “What the cutting locust left, the swarming locust has eaten. What the swarming locust left, the hopping locust has eaten, and what the hopping locust left, the destroying locust has eaten” [Joel 1.4]. Such words are likewise my own, since all the prophetic words of the prophets were fulfilled on us. The cutting and swarming locusts have passed, but it is about the hopping and destroying locusts that I speak. For the first time that the Persians and other barbarous pagan peoples arose, sullied many districts with murder, took much booty and captives and returned to their land, they brought the good news to (other) peoples and kingdoms:
11:15 եւ հրաւէր տուեալ նոցա՝ ասեն ըստ մարգարէին, թէ «Գազանք անապատի եկա՛յք կերէ՛ք զայս որ յանտառիս է» [Ես. ԾԶ 9]։ Եւ ի գալ միւսում ամին ժողովեցան իբրեւ արծուիք ի վերայ կերակրոյ անհամար բազմութիւնք զօրաց աղեղնաւորաց եւ սուսերամարտից. եւ մեծաւ խրախուսանօք ճեպ ի ճեպոյ ելին յաշխարհս մեր յամսեանն սեպտեմբերի, ի տօնի սրբոյ Խաչին յաւուր չորեքշաբաթու:	11:15 And they invited them, saying with the prophet: “All you beasts of the field, come to devour—all you beasts in the forest” [Isaiah 56.9]. Upon arrival of the next year, they assembled a countless host of troops of bowmen and swordsmen, assembling as eagles pouncing upon food. In the month of September on Wednesday, the feast of the blessed Cross, they speedily came to our land in great excitement:
11:16 Աստանօր մեզ պատմութիւնս ողբոց եւ աշխարանաց է, եւ զամենեսեան հանդէսք պատմութեանս ի կոծ հրաւիրէ։ Զի թէ Նինուէացիքն ի վերայ սպառնալեաց մարգարէին, եւ այն զի մի անձն եմուտ ի քաղաքն, օտարաշխարհիկ եւ անծանօթ յամենեցունց եւ առանց նշանաց, այնքան ահիւ ահաբեկ եղեալ՝ մինչ զի ի թագաւորէն սկսեալ մինչեւ յայն որ՝ յաղօրիսն նստէր, միաւոր եղեւ ամենեցուն կոծ, ամենեքեան խորգազգացք, ամենեքեան արջնազգեստք, ամենեքեան հատեալք ի կերակրոյ, եւ զբնութիւնն բռնադատէին առատանալ ողբովք, նաեւ զեղերամայր կանայս ձայնակից ինքեանց կոչէին. «Թերեւս, ասէ, զղջասցի Աստուած, եւ դարձցի սրտմտութիւն նորա ի մէնջ:	11:16 It is a history for us to lament and mourn. The entire public is invited to sob over this narration. The Ninevites were so terrified by the threats of the prophet—and he a foreigner who had entered their city, unknown to anyone, insignificant—that everyone from the king down to the miller sobbed together, everyone dressed in melancholy sack-cloth, everyone stopped eating, forcing himself to multiply the laments. Furthermore, they summoned professional mourning women, (saying): “Perhaps God will regret (His deed) and turn His wrath from us:
11:17 Մերս քանիօ՜ն առաւել ողբոց արժանի է, որ ոչ սպառնալիք միայն, այլ պատուհաս բարկութեան հասեալ եւ ի գլուխ ելեալ, եւ մեք չարագանեալք եւ կործանեալք եւ տեսարան աշխարհի եղեալ. զոր եւ առաքեալն ի վերայ սրբոցն առնու զբանս, եւ չար պատմութիւն թողեալ զկնի մեր ազգաց յազգս։ Քանզի քաղաքք աւերեալք եւ տունք այրեցեալք, ապարանք հնոցացեալք, եւ արքունաշէն սրահք աճիւնացեալք։ Արք ի հրապարակս կոտորեալք, եւ կանայք ի տանց գերի ելեալք, եւ կաթնասուն տղայք զքարի հարեալք, եւ գեղեցիկ դէմք պատանեկաց թառամեալք:	11:17 How much more deserving of lamentation is our (account), when not merely a threat but the actual chastisement of rage was visited upon us. Wickedly tormented and destroyed, we became a spectacle for the world (to gape at), as the Apostle said of the saints, and we have left behind us for succeeding generations an unhappy history. For (our) cities were ruined, homes burned, palaces transformed into furnaces, regally built chambers reduced to ashes. Men were killed in the squares, women taken from their homes into slavery, suckling babes hurled against rocks, and the beautiful faces of little children withered away:
11:18 Կոյսք ի հրապարակս ի խայտառականս անկեալք, եւ երիտասարդք առաջի ծերոց սրախողխող եղեալք. պատուական ալիք ծերոց ընդ արիւն եւ ընդ ապաժոյժ եկեալք, եւ դիակունք նոցա թաւալգլոր խաղացեալք։ Սուրք թշնամեացն շլացեալք, ի ձեռք նոցա ի զօրութենէ պակասեալք. աղեղանց նոցա լարք հատեալք, եւ նետք ի կապարճից նոցա սպառեալք. անձինք նոցա ձանձրացեալք, եւ սիրտք նոցա յողորմութիւն ոչ եկեալք:	11:18 Women were disgraced in public, youths were stabbed to death in view of (their) elders, the respect-worthy white hair of the elderly became blood-stained and their corpses rolled upon the ground. The enemies’ swords grew dull, their hands grew weak, the strings of their bows were broken, their quivers were emptied of arrows, they grew weary—but mercy did not find a way into their hearts:
11:19 Ո՜վ ողորմութեան քո Աստուած, որ այնքան ներեցեր անօրինացն խրոխտալ ի վերայ խաշին արօտի քո։ Յիշեա՛ զժողովուրդ քո զոր ստացար ի սկզբանէ գալստեամբ միածնի քո, եւ փրկեցեր արեամբ օծելոյդ։ Ընդէ՞ր մերժեցեր, Աստուած, ի սպառ, բարկացար սրտմտութեամբ քո եւ մատնեցեր զմեզ ի ձեռս արանց անօրինաց, խստաց եւ ապստամբից:	11:19 Oh God, (for) Your mercy! You Who so tolerated the arrogance of the impious inflicted upon the flock of Your pasture, remember Your people whom You received beginning with the coming of Your Only-Begotten (Son) and saved with the blood of Your anointed one. God, why did You completely reject (us), grow wrathful and betray us to the hands of impious, stern and rebellious men:
11:20 Մի՛ յիշեր զմեղս մեր, եւ մի՛ վասն մեղաց մերոց դարձուցաներ զերեսս քո ի մէնջ. այլ յիշեա՛ զձեռն քո հզօր եւ զբազուկ քո բարձր, որով տիրէիր մեզ, եւ անուն քո կոչեցեալ էր ի վերայ մեր։ Եւ արդ ահա դու բարկացար, եւ մեք մեղաք, վասն այնորիկ մոլորեցաք գերութեամբ ի բազում ազգս, եւ եղաք իբրեւ զպիղծս ամենեքեան։ Հողմք մերժեցին զմեզ, եւ ոչ ոք իցէ որ կարդայցէ զանուն քո, եւ որ յիշեսցէ ապաստան առնել զքեզ. զի դարձուցեր զերեսս քո ի մէնջ եւ մատնեցեր զմեզ վասն մեղաց մերոց։ Մի՛ յաւիտեան բարկանար մեզ, եւ ի ժամանակի մի՛ յիշեր զմեղս մեր:	11:20 Remember not our sins, and because of our sins turn not Your face from us. Remember, instead, Your mighty hand and forceful lofty arm by which You ruled us and (that) Your name was placed upon us. But now, lo: You became angered, and we sinned. Therefore, we roamed in slavery among many peoples and became as if unclean to everyone. The winds dispersed us and there remained none to bless Your name or to remember to take refuge in You. For You turned Your face away from us and betrayed us because of our sins. Remain not eternally angry at us, and, in time, forget our sins:
11:21 Ո՛հ եւ աւաղ աւուրն այնորիկ լուսանալոյ. զի լոյսն որ յաւուրն առաջնումն անմարմին տեսակաւ ի բանէն Աստուածոյ գոյացաւ, եւ ի չորրորդում աւուրն ընդ մարմնոյ պարուրեալ՝ ի լուսաւորս բաժանեցաւ, իշխան տուընջեան եւ գիշերի լինելով, եւ աշխարհի ճանապարհորդք յաւիտենից. մինն զմարդ ի գործ յարուցանելով, եւ միւսն գազանաց համարձակութիւն տալով:	11:21 Alas the dawning of that day! That light, which on the first day (of Creation) came into existence of an incorporeal sort by the Word of God, on the fourth day became possessed of substance and was divided (to create) the luminaries, princes of the day and night, eternal travelers of the world. One (body, the sun), awakens men to work, while the other (luminary, the moon), gives boldness to the wild beasts:
11:22 Այսօր միջօրեայ աւուրն այնորիկ՝ մեզ ի խաւար փոխարկեալ գիշերացաւ, եւ գազանաբար ազգն հեթանոսաց որք ի վաղնջուց ի խշտիս իւրեանց մռնչէին, ըստ մարգարէին ձայնի, եւ յԱստուծոյ հօտիցն խնդրէին կերակուր իւրեանց, ի գիշերանալ մեզ աւուրն այնորիկ՝ ելին եւ տարածեցան ընդ երեսս երկրի, եւ գտին որս բազում եւ յագեցան կերակրովք, եւ նշխարեցին տղայոց իւրեանց յամս բազումս:	11:22 But now our noontime became eclipsed and was transformed into night. That bestial pagan people which had long since been growling in its lairs, as the prophet says, sought their food from the flock of God. When our day turned into night, they came forth and spread over the face of the earth. They found much prey and were satiated with food, and saved the left-overs for their children, (enough) for many years:
11:23 Արդ թէպէտ եւ յամենայն տեղիս որս բաւականապէս պատրաստեցաւ նոցա, քանզի իբրեւ զդրախտ փափկութեան լի պտղով գտաւ երկիր առաջի նոցա. բայց առաւել ի գաւառն Մանանաղւոյ ի լեառն՝ որ կոչի Սմբատայ Բերդ. քանզի անդ ժողովեալ էին բազմութիւն անթիւ փախստէիցն, եւ անասնոցն որ ոչ գոյր թիւ։ Յորոց վերայ հասեալ անօրինացն ապականեցին զամուրս նորա, եւ մտեալ ի ներքս՝ սուր ի վերայ եդեալ կոտորեցին զամենեսին:	11:23 Now although there was plenty of prey for them everywhere, for the country before them was like a lush garden full of fruit, nonetheless this was more so in the Mananaghi district, on the mountain named Smbatay Berd (Smbat’s Fortress), for it was there that a countless multitude of fugitives had assembled (with) an inestimable number of animals. The infidels attacked, broke into the stronghold, and put everyone to the sword:
11:24 Անդ էր տեսանել տեսութիւն ողորմելի եւ բազում ողբոց արժանի. զի զոմանս ի նոցանէ որք ի բուռն անկանէին՝ սրամահ առնէին եւ որք յառապար տեղիս անկանէին եւ ամրանային, նետիւք խոցոտեալ սատակէին. եւ զբազումս ի վերայ անձաւին ելեալք մեծամեծ վիմօք գլաջարդ առնէին՝ որոց դիակունքն գլաթաւալ ի վերայ միմեանց շեղջեալ իբրեւ զկոյտս փայտահարաց՝ զառաջիկայ զձորն լնուին:	11:24 One could observe there a pitiful spectacle, and one worthy of much lamentation. For some whom they grabbed hold of were dispatched with the sword; some who had secured themselves into craggy places (the Seljuks) killed with arrows; many who had gone up to a cave were crushed to death by huge rocks (rolled on them), and their corpses tumbled down upon each other resembling heaps of wood-shavings (left) by a wood-cutter, filling the valley in front (of the mountain:
11:25 Վա՜յ եւ աւա՜ղ շատ դառն լուսոյ աւուրն այնորիկ. զի քաջ արքն վառեալ զինու եւ սրտմտութեամբ եռացեալք գումարէին եւ վատքն թալկանային, կանացիքն յիմարէին եւ երիտասարդքն խիզախէին, այլ ելս իրացն ոչ կարէին իմանալ։ Քանզի յամենայն կողմանց պատնէշ թշնամեացն պաշարեալ էր զնոսա. ոչ գոյր անդ սէր սիրելեաց եւ ոչ աւաղ բարեկամաց. մոռացաւ հայր զգութ որդւոց, եւ մայր զսէր նորածին մանկանց:	11:25 Alas and alack the very bitter light of that day! Brave men armed, and glowering with rage, assembled, while the cowards swooned, women took leave of their senses, and youths scoffed (at the danger). Yet they could find no way out, for the enemy had blockaded them on all sides. No love for dear ones there, no lament for friends. Father forgot tenderness for his children, mother (forgot) love for her newborn infants:
11:26 Որ կարէր յիշել անդ կին նորահարսն զսէր փեսայի, եւ ոչ զմտաւ ածէր այր զգեղ ցանկալի ամուսնոյն իւրոյ. պակասեցան երգք պաշտօնէից ի բերանոյ քահանայից, եւ հատան ձայնք սաղմոսաց ի շրթանց սաղմոսողաց. կալաւ առ հասարակ զամենեսեան դողումն եւ երկիւղ։ Եւ ի սաստիկ տագնապէն, բազում կանայք յղի գոլով՝ վիժեցին զմանկունս. եւ այսպիսօրէն գործով՝ իբրեւ վարմաւ որսորդաց թակարդեալ զլեառնն զօրն ամենայն՝ մինչեւ լքան եւ հատան ի զօրութենէ:	11:26 The newly-wed woman could not recall her love for her bridegroom, nor did the man think to caress the wife he longed for. Hymns of the mass ceased in the mouths of the priests, and the recital of psalms stopped on the lips of the psalmists. Everyone without exception was seized with trembling and dread. Because of the severe crisis, many pregnant women aborted their babies. (The Seljuks) surrounded that mountain for the entire day, like hunters with nets, until they weakened and were exhausted:
11:27 Իսկ ի գալ երեկոյին, առեալ զառ եւ զգերի եւ զկապուտ սպանելոցն, չոգան ի տեղւոյն։ Իսկ զկնի ելանելոյն նոցա, անդ էր տեսանել տեսութիւն ողորմելի, եւ քան զառաջինն ողորմագոյն եւ բազում ողբոց արժանի:	11:27 Now when evening fell, they took their loot, captives, and the booty from the slain, and departed. But they left behind them a scene more pitiful and lamentable than it had been before:
11:28 Քանզի բազմադիմի էին օրհասք մահուն. զի ոմանք յանկելոցն դեռ յոգիս կէին, եւ լեզուք նոցա ի ծարաւոյ ցամաքեալք, նեղ եւ նուրբ ձայնիւ հայցէին հայթայթանս ծարաւոյն գտանել, եւ ոչ ոք էր որ տայր. իսկ կէսք չարապէս վիրաւորեալք, եւ ի ձայնէ պակասեալք, ուժգնակի շնչէին. եւ այլք ընդ փողիցն զենեալք՝ կիսամեռք գոլով, դժուարաւ խռնչէին, իսկ ոմանք ի դժուարին խոցուածոցն մարմանջեալք՝ աքսոտէին ոտիւք, եւ եղնգամբք ձեռացն զերկիր դափր հատանէին:	11:28 The death-agonies were of many types: for some who had fallen (fatally wounded) were still alive. From thirst their tongues had dried up, and with weak and soft voices they sought to quench their thirst, but there was no one to give them drink. Others who were terribly wounded, and could not make sounds, were breathing violently. Others whose throats had been slit but were still alive were emitting gurgling sounds in pain. Yet others, who had been badly wounded, were scraping the ground with their feet and clawing at it with their fingernails:
11:29 Բայց առ նոքօք եւ ա՛յլ ահագին էր տեսիլ տեսանել, որ եւ զքարինս անգամ եւ զայլ անշունչ արարածս շարժէ ի յողբս եւ ի հառաչանս. քանզի անօրէնքն յորժամ զգերիսն հանին ի լեռնէն, զտղայսն առեալ ի գրկաց ծնողացն՝ յերկիր ընկեցին, որովք ի բազմութենէ նոցա եռայր առհասարակ տեղի բանակի նոցա:	11:29 There were others whose appearance was so frightful that the very rocks and other inanimate objects were moved to lamentation and sighing. For when the infidels were removing captives from the mountain, they took the children from their parents’ embrace, and threw them to the ground, and (the Seljuks’) place of encampment was swarming with them:
11:30 Ոմանք ի յանկելոցն զքարի հարեալ սատակէին, եւ կիսոցն կուշտքն պատառեալ, եւ փորոտիքն յերկիր հեղեալ. իսկ զկենդանեացն զկառաչ ո՜ր լսելիք տանել կարէին. քանզի որ հետիոտիւք ընթանալ կարէին, այսր անդր յածելով զմարս իւրեանց խնդրէին, յորոց ի բարձրաձայնութենէ լալեացն՝ արձագանք լերինն զհետ հնչէին:	11:30 Some (of the children) had died when they fell against rocks. The sides of some of them had torn open and their intestines poured out onto the ground. As for those remaining alive, what ear could bear their crying? Those (children) capable of walking were moving about here and there looking for their mothers, and the mountains reverberated with the loudness of their crying:
11:31 իսկ այլք որք չեւ եւս էին հաստատեալք յոտս, ի գուճսն սողալով կառաչէին. իսկ որք քան զնոսա ի տխեղծ հասակին էին, ոտիւք զերկիր հարկանէին. եւ ի սողալոյն պակասեալք ի ձայնս, ո՛չ կարէին արտաքս բերել զհագագն. եւ այսպիսի ողորմագին ձայնիւք եւ անհատ աղաղակաւ՝ զգառանց բերէին զնմանութիւն, որ դեռադեռ ի մարցն բաժանեալ՝ ի հորձիցն ելեւելս առնէին վասն անժոյժ գոլոյ բնութեանն. եւ անդադար ղօղանջիւք վիրաւորէին զօդն, եւ ձանձրացուցանէին զլսելիս լսողացն:	11:31 Those who were (too young to be) steady on their feet, were crying as they crawled along on their knees. Those who were even younger than they, thumped the ground with their feet, and, weakened through crawling they could scarcely breath. With their piteous sounds and unceasing cries, they resembled lambs newly separated from their mothers, who, being impatient by nature, angrily struck out this way and that, offending the very air with their bleating and weighing heavily upon the listeners’ ears:
11:32 Այսոքիկ են չարաչար պատմութիւնք քո, ո՜վ լեառն. լեառն՝ ոչ ընդ որ հաճեցաւ Աստուած բնակել ի նմա, այլ լեառն արեան, կոխման եւ կորստեան։ Ո՛չ է մարթ անուանել զքեզ լեառն, այլ խորխորատ տղմոց ի կորուստ ամենայն բնակչաց երկրի, քանզի ի քեզ գազանք օթագայանան, եւ ցինք եւ անգեղք արարին իւրեանց բնակութիւն. ի քեզ աղուեսունք երամակեալք, խայտացեալք, լցեալք ի կերոյ:	11:32 Such is your wicked history, oh mountain! Mountain whereon God was not pleased to dwell, mountain of blood, of invasion, and loss. It is impossible to call you a mountain. Rather, you were a mud pit in which the entire population of the country was lost. (Now) wild beasts take lodging on you, and kites and vultures have made you their dwelling, and fox packs frolic about, filled with meat:
11:33 Ո՛վ լեառն, ոչ ըստ Հերմոնի ի ցօղոյ երկնից պարարտացար ի քեզ կաթելոց, այլ ի ճարպոյ եւ յարենէ դիականց ի քեզ կոտորելոց։ Ո՜վ լեառն, ոչ ըստ սինէականին Մովսեսի առ Աստուած խօսից եղեր միջնորդ, այլ զբազում քահանայս լռեցուցեր ի սաղմոսական երգոց, որք աղօթիւք միշտ խօսակիցք Աստուծոյ լինէին:	11:33 Oh mountain! You were not fertilized by the dew of Heaven like (mount) Hermon, but with the fat and blood of the corpses which fell upon you. Oh mountain! You were not, like mount Sinai, a medium through which Moses spoke with God; no, you silenced many priests singing the psalms, (priests) who by their prayers were always conversing with God:
11:34 Եղիա երկուցեալ ի մահուանէ, Յեզաբելայ փախստական՝ ի Քորեբ անկեալ ապրեցաւ. եւ սոքա ի քեզ ապաստան եղեալ՝ մատնեցան ի ձեռն սրոյ, եւ բաժինք աղուեսուց եղեն:	11:34 When Elia, frightened of death, fled from Jezebel, he went to (mount) Koreb, and lived. But those who took refuge on you were betrayed to the sword and became food for foxes:
11:35 Ո՜վ լեառն, համաձայն տեսանեմ զքեզ լերինն Գեղբուայ, յորոյ վերայ անկան ազունքն Իսրայէլի։ Վասն որոյ ժա՛մ է ինձ զառ ի Դաւթայն զառ ի նա զասացեալսն՝ ի քեզ երկրորդել։ Լերինք Սմբատայ, մի՛ անկցի ի վերայ ձեր անձրեւ, եւ մի՛ ցօղ. քանզի արբէք դուք յարենէ հաւատացելոց՝ արանց եւ կանանց ի ձեզ անկելոց։ Այլ որ վասն լերինն այնորիկ չար համբաւ պատմութիւն էր՝ զկայ առցէ, թէպէտ ի բազմաց սակաւ ինչ ասացի:	11:35 Oh mountain! I consider you equal to Geghbu mountain upon which the children of Israel perished. Therefore, now I shall repeat about you what David said about that mountain. May no rain nor dew fall upon you, mountains of Smbat, for you drank the blood of the believing men and women who fell upon you. Let the evil history of this mountain end here, albeit I have related but little from much (information:
11:36 Աստանօր ի մերս դարձուցից զոճ բանի պատմութեանս. եւ կամիմ ըստ ուժոյ իմոյ յամել ի բանս, որպէս զի ամենեցունց շարժեցից զարտասուս։ Կոչեմ եւ զձայնարկու կանայս ընդ Երեմիայ, զի ընդ իս զողբս յարդարեսցեն. քանզի ոչ եթէ լերանց եւ անձաւաց եւ անապատ տեղեաց առնեմ զպատմութիւնս, յոր սինլքորք փախստէիցն երթեալ բնակեցան:	11:36 Let us return to the theme of this history. I would gather my energies to writing in such a way that I move all to tears. Together with Jeremiah, I call upon (professional) weeping-women to compose laments with me, for I write not about mountains, caves, and desolate places where beggarly fugitives went to dwell: