4:0 Սկիզբն իշխանութեանն Գագկայ զկնի եղբօր իւրոյ Աշոտի, եւ գործք նորին քաջութեան:

 4:0 The beginning of the principality of Gagik after his brother Ashot, and his valiant deeds:

4:1 Զկնի այսորիկ յաջորդէ զաթոռ իշխանութեանն Գագիկ եղբայր Աշոտոյ, ըստ նմանութեան երկուց ակնավճիտ աղբերց մերձակայից, յորոց մի ոմն նուազեալ՝ միւսն եւս յաւէտ ի վեր զբղխումն արձակիցէ. զոր օրինակ եւ երկուց վիշապաց կամ կորեանց առիւծուց, մինն ղուղեալ՝ միւսն բարձրագոյնս խրոխտայցէ:

 4:1 After this Gagik, Ashot’s brother, succeeded to the throne of the principality. Like two fountains near each other, when one of them abated, the other would shoot forth its stream all the more. Or like two dragons or lion cubs: one hidden, the other would be even more domineering:

4:2 կամ թէ եւս հրաշափառագոյն ասացից՝ ըստ նմանութեան իշխանականին գիշերոյ, որ ընդ թանձրութիւն ամպոց շրջագայեալ զաւուրս [ԺԵ] ի մարդկանէ՝ զբոլորն մաշիցէ արփի. եւ անդէն ի նոյնն ժամանեալ կարգ ծագողութեանն՝ յական քթթել զլուսոյն յինքն զգենուցու զզօրութիւն, եւ հրամանաւ վերին կառավարութեանն մաքրեալ զօդոցն դաժանութիւն՝ զուտ զլուսոյն յերկիր ծաւալեսցէ ճառագայթս, որում ցանկացեալ ոմն ի սրբոցն՝ ասէ, «քաղցր է արեւ յետ ամպոյ, որպէս եւ քաղցր է հանգիստ յետ աշխատութեան:

 4:2 Or to speak more majestically, like the Queen of the Night, which circles through the thick clouds for fifteen days hidden from men, all its splendour lost, then returning to the same cycle of brightness, in the twinkling of an eye robes itself in powerful light, and at the command of the supernal regent clears away the gloom in the air, and pours the rays of its pure light onto the earth. In his pleasure at this, one of the saints note: “Sweet is the sun after clouds, as rest is sweet after labour:

4:3 Զսոյն օրինակ եւ խոհական հանճարեղութեամբ Գագիկ իշխանն Վասպուրական յինքեան բերելով զլրումն օրինակացս, զոր վերագրեցաք ըստ մերումս բանազարդութեան ըստ օրինակի պատժողաց՝ հանգուցանէ զշփոթեալ եւ զաշխատեալ երկիրն Վասպուրական ի բազում վրդովմանց դրացեաց եւ սահմանակցաց ազգաց օտարաց միանգամայն եւ բնակչաց աշխարհին [. . . . . ] կոչեցեալ ազգէ, որք էին արք ապստամբք, գողակիցք գողոց, ապականիչք աշխարհի եւ արհամարհողք տէրութեանն:

 4:3 In such manner with prudent intelligence did Gagik, prince of Vaspurakan, fulfill in himself these parallels that we mentioned above in accordance with our descriptive style, in the fashion of historians. He calmed the land of Vaspurakan, which was disturbed and troubled by many disorders of neighbouring and bordering foreign nations, and at the same time by (disorders) of inhabitants of the land, of the clan called (…), who were rebels, thieves’ accomplices, ravagers of the land and contemptuous of authority:

4:4 Յորոց մի էր Շապուհ որդի Մայմանկին, որոյ չարահնար նենգութեամբ առեալ էր զբերդն Ագարակայ եւ զգաւառն Ճախուկ, եւ կոկոզավիզ յինքնահայեաց ամբարտաւանութեամբ նստեալ յամրոցին, մեծ ոմն զինքն կարծելով:

 4:4 One of these was Shapuh, son of Maymanik, who by a deceitful ruse had seized the castle of Agarak and the province of Chakhuk, and was occupying the castle for himself with haughty insolence, supposing himself to be a great personage:

4:5 Ի սոյն աւուրս զնոյն օրինակ ապստամբութեան բերեալ եւ Գրիգորի որդւոյ Վասակայ, որոյ Ապուհամզայն անուն ճանաչիւր, որ բունեալ որջացեալ էր յԱրճուճսն անուանեալ ամրոցի:

 4:5 In those same days Grigor, son of Vasak, known as Apuhamza, had rebelled in similar fashion and was holed up in his lair at the castle called Archuchk’:

4:6 Իսկ քաջին եւ իմաստնոյն Գագկայ Վասպուրական իշխանին տեսեալ զդարանակալացն երկոցունց լեալ ի միում ժամանակի զգործսն՝ դիմեալ ի վերայ Շապհոյ պաշարէ զբերդն անճողոպրելի զգուշութեամբ. զոր տեսեալ Շապհոյ զքաջազօրն պնդութիւն ամենիմաստ հզօրին եւ զփայլումն շնորհացն աստուածայնոց ի վերայ նորա օր ըստ օրէ, իմացեալ եւ զիւրն եւ զիւրոց գործակցաց նեղութիւն՝ յանկարծօրէն, իբրեւ զպտուղ մի ինքնահաս ի բարձր ոստոց ի գոգս անկեալ թափողի՝ այնպէս յանմերձենալի ծայրից ամրոցին ստորիջեալ անկանի առ ոտս երջանիկ իշխանին Գագկայ, եւ խնդրէ զարիւնն իւր եւ զիւրոյ ազգին՝ պարգեւք եւ գինք վարձուց ծառայութեան յաւիտենականի, եւ աննենգ կալ ի դրան արքունի:

 4:6 When the valiant and wise Gagik, prince of Vaspurakan, saw the simultaneous activity of these two plotters, he attacked Shapuh, and laid such strict siege to his castle that no one could escape. On seeing the great vigour of this most wise hero and the daily shining of God’s grace upon him, Shapuh realised the dire straits in which he and his accomplices were placed. Suddenly, like a fruit that falls of its own accord from high branches into the bosom of the gatherer, in such fashion did he descend from the impregnable heights of the fortress and fall at the feet of the blessed prince Gagik, begging for his own life and those of his clan, (promising) gifts and tribute forever and that he would remain true at the royal palace:

4:7 Եւ առեալ զպարգեւն եւ բան արեան իշխանին՝ գան բոլոր ազգն ի ծառայութիւն հնազանդել առ ոտս հզօրին. բայց սակայն սիրտք նոցա ոչ էին ուղիղ, ոչ միայն առ իշխանն՝ այլ եւ ոչ առ տէրն Քրիստոս:

 4:7 The prince accepted the gifts and spared them; then the whole clan came to do homage at the hero’s feet. However, their hearts were not straight, neither with regard to the prince nor to the Lord Christ:

4:8 Եւ հասեալ լուր համբաւոյ յականջս Գագկայ Վասպուրական իշխանի, եթէ ելեալ համարձակաբար շրջի Ապուհամզա որդւովքն իւրովք յիւրումն կործանեալ գաւառի. եւ առաքեալ զօրս ի վերայ նոցա՝ ըմբռնեալ ածեն որդւովքն հանդերձ առաջի նորա. եւ նոցա զաղաղակ բարձեալ՝ արտասուս եւ հառաչանս առաջի արկանէին ասելով, «մի իսպառ մերժեր զմեզ ի ժառանգութենէ մերմէ:

 4:8 When news reached the ears of Gagik, prince of Vaspurakan, that Apuhamza was audaciously going around with his sons causing devastation in his province, he despatched an army against them. Having captured him, they brought him with his sons before him. And they raised a cry, pouring forth tears and laments, and saying: “Do not completely deprive us of our inheritance:

4:9 Իսկ քաջին եւ հեզոյն եւ ամենաջողակ հզօրին լուեալ աղաչանաց նոցա, մանաւանդ զի առ ուժգին քաջութեան անպարտելի սրտին զօրեղութեան ոչ ինչ երբէք ածէր զմտաւ զառ ի նոցանէն զանգիտելն, զոր օրինակ առիւծ յագեալ յորսոց ոչինչ փոյթ առնիցէ զանզէն էրէոց, սոյնպէս եւ հզօրին գթացեալ ի նոսա, մի՝ վասն զի ողորմած էր եւ յոյժ բարեգութ առ սիրելիս եւ առ թշնամիս, եւ մի՝ զի առեալ էր զդուստրն Ապուհամզայի իւր կնութեան. խնայեաց ի նոսա, եւ ի հիմանց տապալեալ զշինուածս ամրոցին՝ հաստատէ նոցա զժառանգութիւն իւրեանց գաւառին, եւ բնակել աներկիւղ յերեսաց հզօրին:

 4:9 The valiant hero, as mild as he was powerful, heeded their entreaties, especially because in the great invincible power of his brave heart he never dreamed of being afraid of them. Just as a lion sated from the hunt pays no attention to harmless deer, likewise the mighty warrior had pity on them: first because he was merciful and very benevolent towards friends and enemies, and second because he had taken the daughter of Apuhamza to wife. So he spared them, and having destroyed the structure of the castle to its foundations, he confirmed for them their hereditary right to the province so they could dwell without fear of the mighty hero:

4:10 Եւ զայս ամենայն յաջողեալ սմա շնորհացն Աստուծոյ՝ խաղաղանայ երկիրն Վասպուրական:

 4:10 In all this he succeeded by the grace of God, and then marched to the land of Vaspurakan:

4:11 Յետ խաղաղանալոյ երկրին գթասիրաբար եւ ուրախալից սրտիւ կոչեալ մեծանուն իշխանին Գագկայ զեղբայր իւր զԳուրգէն՝ եւ տայ նմա բաժին զԱռնիոտն, եւ ի ձորոյն Ընձահից մինչեւ ցերկուս ամրոցսն Սրնգայ եւ Ջղմարայ. զի յոյժ խանդաղատական եւ զուարթագին ոգւով իւրով սիրէր զնա, եւ հնարիմաց վերակացութեամբ որպէս հայր ի վերայ որդւոյ գթայր եւ դռնբաց լինէր նմա հանդերձ օգնականութեամբ՝ ասպատակել եւ բանալ զաղխեալն ի Հագարեանն ազգէ:

 4:11 After the land had been pacified, with compassionate and joyful heart the renowned prince Gagik summoned his brother Gurgēn, and gave him as his lot Aṙniotn and (the land) from the valley of Ěndzahk’ as far as the two fortresses of Sring and Jłmar. For he loved him with a very affectionate and joyous heart, was as kind to him in his thoughtful oversight as a father to a son, and openly aided him in raiding and recovering what had been captured by the race of Hagar:

4:12 Որով եւ առ իսկ զգաւառն Ելի, եւ վանեալ զբնակիչս նորա սպառ սպուռ ջնջեաց զյիշատակս նոցա յերկրէ, զի էր այր խիստ եւ քաջասիրտ եւ յոյժ հնազանդ եղբօր իւրում Գագկայ Վասպուրական իշխանի:

 4:12 So he seized the province of Eli, routed its inhabitants, and completely obliterated their memory from the land. For he was a harsh man, brave and very obedient to his brother Gagik, prince of Vaspurakan:

4:13 Եւ ի վերայ քաջասէր առ միմեանս լինելոյն՝ եւ զշինողութեան երկրի առնեն փոխադարձութիւն գաւառաց եւ բերդից ի մէջ երկոցունց:

 4:13 In addition to being truly affectionate towards each other, they contributed to the prosperity of the land by a mutual exchange of provinces and castles:

4:14 Եւ տուեալ Գագկայ Վասպուրական իշխանի զբերդն Ագարակայ եւ զգաւառն Ճախուկ՝ առնու զբերդն Զռէլ եւ զգաւառն կոչեցեալ Ջերմաձոր, որ է մասն երկրին Մոկաց. զի իցէ նորայն սմա մերձաւոր, եւ սորայն նմա յարակից:

 4:14 Gagik, prince of Vaspurakan, gave the castle of Agarak and the province of Chakhuk, and received the castle of Zṙēl and the province called Jermadzor, which is part of the land of Mokk’, so that the former’s (holding) might be closer to the latter’s, and the latter’s contiguous with the former’s:

4:15 Եւ Գագիկ իշխանն Վասպուրական երթալով երթայր եւ մեծանայր, եւ տէր ամենակալ էր ընդ նմա:

 4:15 So the fortunes of Gagik, prince of Vaspurakan, continued to prosper and increase, and the Lord Almighty was with him:

4:16 Սա զօրութեամբ Աստուծոյ զամենայն դրացիս եւ որք շուրջ զկողմամբ իւրոյ էին տէրութեանն նուաճեալ ընդ իշխանասաստ հրամանաւ՝ ի ծառայութիւն գրաւէ իւրոյն տէրութեան. զոր տեսեալ տէրանցն Մոկաց, եթէ բարձրացաւ ձեռն Գագկայ ի վերայ ամենեցուն՝ յամուրս իւրեանց ապաստանեալ՝ արգելին ի տալոյ զհարկս, պակուցեալք ի սպառնալեաց Գագկայ իշխանին մեծի:

 4:16 By God’s power he subjected to his authority and made vassal to his principality all his neighbours and those who lived around his territory. When the lords of Mokk’ saw that Gagik’s hand was raised against everyone, they took refuge in their fortresses, and refrained from paying tribute, terrified by the threats of the great prince Gagik:

4:17 Իսկ մեծանուն իշխանն վաղվաղակի զօր գումարեալ ասպատակեալ յերկիրն Մոկաց յաւուրս ձմերանի:

 4:17 Immediately, the renowned prince gathered troops and raided the land of Mokk’ in the wintertime:

4:18 Աստանօր զարմանք են ինձ ի վերայ քաջութեան ամէնօրհնեալ եւ մեծանուն իշխանին, զի զերկուս իրս դժուարինս դիւրաւ յաղթեալ վանեաց քաջապէս. մի՝ զի լերինս բարձրաբերձս եւ փապարս անտառախիտս ունի երկիրն Մոկաց. եւ մի՝ զի ձիւնապատ սառնասոյր առհասարակ պաղեալ էր երկիրն ամենայն:

 4:18 Here amazement grips me at the valour of the most blessed and renowned prince in easily overcoming two difficult obstacles and winning a brave victory. In the first place the land of Mokk’ contains very high mountains, caves, and dense forests; secondly, the whole land was completely frozen over with a covering of snow:

4:19 Իսկ սորա մտեալ՝ զբարձրագագաթունս լերանցն իբրեւ զհարթս կոխեաց ճանապարհս, եւ տեարք եւ ազատք աշխարհին ամենայն բնակչօքն հանդերձ փախստեայ եղեալ մազապուր մնային յամրոցս բերդիցն, ոչ կարացեալ ի դիմի հարկանել հզօրին:

 4:19 But he advanced over the high summits of the mountains as if marching on a flat road. The lords and nobles of the land with all the inhabitants fled, escaping by the skin of their teeth to their castles, unable to resist the powerful (Gagik:

4:20 Եւ առեալ զկապուտ երկրին՝ դարձեալ գայ ի գաւառն անուանեալն Երիւարկ, առնու եւ անդ զբերդն Պաղայ, եւ զՓարհուաց. գայ եւ ի ձորն Առուանից, առնու եւ զայն եւս ամրոցն եւ տիրէ գաւառացն:

 4:20 Having plundered the land, he returned to the province called Eriwark. There he captured the fortresses of Pat and P’arhuk. Proceeding to the valley of Aṙuank’, he seized that fortress too and took control of its provinces:

4:21 Իսկ զգաւառն ծովեզրի, յորում է սքանչելի եւ անառիկ բերդն Ամիւկ, զոր բազում ժամանակօք յափշտակեալ էին այլազգեաց, բազում եւ անհուն պատերազմօք յարձակեալ ի վերայ աստուածասէր իշխանաց մերոց առաջնոց. դեռ եւս ցայն ժամանակս անդ յղփացեալ ամրացեալ կային մարդիկ դարուն Ութմանիկք կոչեցեալ ազգաւ:

 4:21 Now a long time past the Muslims had seized the province on the shore of the lake where the wonderful and impregnable fortress of Amiuk is situated. In numberless battles they had attacked our pious former princes; and still up to that time it was swarming with men of the tribe called Ut’manik, who had fortified themselves there:

4:22 Ընդ որոց մեծ ջանիւ աշխատեալ տանն Արծրունեաց, ոչինչ ստնանել նոցա կարացեալ, մանաւանդ քաջն եւ յաղթողն մեծանուն իշխանն Գրիգոր, անուանեալն Դերանիկ, որ թարգմանի՝ ուխտիւք խնդրեալ ի տեառնէ, որ բազում կրեալ աշխատութիւն՝ խանդակաթ մեռանի, ոչ հասեալ խնդրոյն:

 4:22 The house of the Artsrunik’ had struggled against them with mighty efforts, but had been unable to prevail over them at all. Especially the valiant, victorious, and renowned prince Grigor, called Deranik, which translated means “sought by vows from the Lord,” had made many efforts; but he was sadly killed without attaining his goal:

4:23 Եւ մնացեալ բերդն Ամիւկ իւրական գաւառաւն վէր մեծ անբժշկելի ի սիրտս իշխանաց Վասպուրականի, որում ոչինչ սպեղանիք առաջնոցն ազդեցին. որ տեւեաց եկն եհաս իբրեւ [Ճ] ամօք, մինչեւ ի ժամանակս քաջին Գագկայ:

 4:23 So the castle of Amiuk with its province remained a great unhealed wound in the hearts of the princes of Vaspurakan, on which no poultices of former (princes) had made an impression. This state of affairs had lasted about one hundred years, up to the time of the brave Gagik:

4:24 Իսկ առ սա հասեալ նախանձն հայրենի՝ վառի ընդդէմ նոցա պատերազմօք, նեղի ի նոցանէ եւ նեղէ զնոսա. եւ ապա հնարեալ խորհուրդ մեծ՝ ի գիշերի գողանայ զամրոցն, եւ սրախողխող արարեալ զբնակիչս բերդին՝ բնաջինջ բառնայ յերկրէ:

 4:24 Therefore patriotic zeal burned in him to oppose them in war; afflicted by them, he (in turn) afflicted them. So conceiving a grand plan, he stole on the castle by night; putting the inhabitants of the castle to the sword, he exterminated them from the earth:

4:25 Իսկ զգլխաւորսն խազմարարս՝ քարավէժս արարեալ ի խորս խաղացուցանէ սրտից ծովուն. անդ կալցեն գերեզմանս անյայտս մինչեւ յազդեալ ձայնի փողոյն յետնոյ, ուր պատրաստեալ են դատիլ զգործս իւրեանց:

 4:25 Their troublesome chieftains he cast headlong into the depths of the lake, there to have their hidden tombs until the warning sound of the last trumpet, when they will be judged for their works:

4:26 Իսկ զբերդն Ամիւկ զզարմանալին զամրոցն, զոր երկնապիշ եւ պարանոցատանջ իմս գիտէ անուանել բան՝ բազում ծախիւք եւ բազմագումար արուեստաւորօք յերեւելիս հրաշակերտէ շինուածս:

 4:26 As for the amazing castle of Amiuk, which I might describe as looking to heaven and neck-tiring (to observe), at much expense and with numerous artisans he embellished the eastern side:

4:27 Ի ծայրից անտի գագաթանն ի խոնարհ մինչեւ ցեզր ծովուն լի եւ լի պարսպաւորէ անմերձենալի ամրութեամբ:

 4:27 He completely fortified it with impregnably strong walls from the topmost summit down to the surface of the lake:

4:28 Եւ զայն լուեալ չարահնար ազգին Իսմայէլացւոց, Մարաց եւ Պարսից եւ բոլոր Ատրպատականի արանց պատերազմողաց՝ առհասարակ խաղացին պատերազմունք ի վերայ քաջին Գագկայ իշխանին մեծի:

 4:28 When the mischievous races of Ismaelites, Medes, Persians, and all the warriors of Atrpatakan heard of this, they in concert marched to wage war against the great prince, the valiant Gagik:

4:29 Եւ իբրեւ զգազանս արիւնարբուս մրմռեալ՝ գան հասանեն մինչեւ ցքաղաքն Սաղամաս. երդմունս ուխտից դնեն առ միմեանս՝ վրէժս առնուլ, քանդել աւերել զերկիրն Վասպուրական, մինչեւ առցեն զԱմիւկ եւ խնդրեսցեն զքէն արեան ազգին Ութմանկայ:

 4:29 Roaring like bloodthirsty beasts, they came as far as the city of Sałamas. They made sworn oaths with each other to take vengeance by ravaging and razing the land of Vaspurakan until they retook Amiuk and revenged the blood of the Ut’manik tribe:

4:30 Իսկ քաջարին եւ երրերջանիկ իշխանն Գագիկ գումարեալ զօրս բազումս՝ գայ ի գաւառն Մարդաստան եւ առաքէ զեղբայր իւր զԳուրգէն ի քաղաքն Յադամակերտ, երկոքումբք վառեալ ընդդէմ նոցա, պահել զկիրճս ճանապարհաց. թերեւս յաջողեսցէ Աստուած ի ձեռն նոցա զգործ պատերազմին յաղթութեամբ:

 4:30 But the brave and thrice-blessed prince Gagik, assembling many troops, marched to the province of Mardastan and sent his brother Gurgēn to the city of Hadamakert. They armed themselves to offer resistance and guard the passes of the roads, in the hope that through them God would prosper the battle with victory:

4:31 Կարգեալ էր եւ զօրագլուխ մի մեծիմաստ յառաջատես իշխանին Գագկայ ի վերակացութիւն գաւառին Ճուաշայ եւ Շամիրամն կոչեալ բերդի, զոմն ի տանէն Ակէացւոց, այր միամիտ եւ քաջասիրտ, որում անուն էր Թադէոս, որոյ բազում գործս արութեան ցուցեալ ի պատերազմունս, պայծառ եւ երեւելի եղեալ փայլէր ի մէջ զօրաց Հայաստանեայց:

 4:31 The wise and foresighted prince Gagik had also appointed a general to command the province of Chuash and the castle called Shamiram: someone from the house of the Akēats’ik’, a loyal and brave-hearted man called T’adēos, who had demonstrated many acts of valour in war, and shone out as a glorious and famous soldier in the Armenian army:

4:32 Սա էր լի գործովք բարեաց, ի տուրս աղքատաց զուարթառատ սրտիւ, ժրագլուխ եւ փոյթ ի զարդ եւ ի շինութիւն եկեղեցեաց, ընդունող որբոց եւ այրեաց եւ հանգուցիչ ամենայն աշխատելոց, որ ոչ միայն ի զէն զինուորութեանն իւրոյ լինէր յուսացեալ՝ այլ ի զօրութիւնն Աստուծոյ:

 4:32 He was full of good works in giving to the poor with liberal heart; he was magnanimous and zealous in the decoration and building of churches; he received orphans and widows, gave repose to all the weary, and placed his hopes not only in his own armour but in the power of God:

4:33 Առ սա հասեալ լրտեսաց՝ ասեն, «ահաւասիկ զօր այլազգեացն անցին յաշխարհն մեր յայսմ գիշերի անթիւ բազմութեամբ:

 4:33 Scouts came to him, saying: “Behold, a force of Muslims crossed into our land tonight in infinite numbers:

4:34 Եւ նորա զհետ մտեալ սակաւ զօրօք՝ հասանէ նոցա ի դաշտին Գերատայ, այն ինչ մինչդեռ մերձեալ էին այլազգիքն տալ բերանոյ սրոյ զբազում բանակս ժողովրդեանն տեառն:

 4:34 He set off in pursuit with a few troops, and came upon them in the plain of Gerat at the very moment when the Muslims were about to put to the sword many of the people of God:

4:35 Յայնժամ առնն քաջի Թադէի զաչս յերկինս համբարձեալ, յօգնականութիւն կարդալով զտէրն Քրիստոս, եւ ըստ գրեցելումն, թէ «պատրաստ գտանի Աստուած խնդրողաց իւրոց» վաղվաղակի ի թիկունս հասանէ զօրութիւնն Աստուծոյ գնդին Հայոց, թէպէտ եւ յոյժ էին նուազունք. եւ սուր ի վերայ եդեալ կոտորեցին եւ լցին զբերան դաշտին յանկելոց դիակացն յոյժ խտացեալ առ միմեանս, եւ զբազումս ձերբակալս արարեալ ածեն առաջի իշխանին մեծաւ յաղթութեամբ:

 4:35 Then the valiant T’adēos, raising his eyes to heaven, called on the Lord Christ for help. And in accordance with Scripture: “God is found ready for those who request him,” the power of God immediately came to the support of the Armenian army, although they were very few. Raising their swords, they fell to the slaughter and filled the surface of the plain with fallen bodies densely packed together. Taking many prisoners, they victoriously brought them before the prince:

4:36 Իսկ մեծանուն իշխանին Գագկայ բազում եւ երեւելի պարգեւօք շքեղացուցեալ նախապատուէ զյաղթօղ այրն Թադէոս:

 4:36 Then the renowned prince Gagik decorated and honoured the victorious T’adēos with many outstanding gifts:

4:37 Եւ տեսեալ այլազգեացն զեղեալսն՝ ասեն, «որովհետեւ ի փոքունցս զայս կրեցաք, զիա՞րդ բազմացն կարասցուք ի դիմի հարկանել զօրաց իշխանին, մանաւանդ ուր եւ ինքն իշխանն իցէ յարդարիչ պատերազմին». եւ զահի հարեալ դարձան ընդ կրունկ, եւ խափանեցան խորհուրդք չարին նոցա:

 4:37 When the Muslims saw what had happened, they note: “Since we have suffered this (at the hands) of a few, how shall we be able to resist the numerous troops of the prince, especially where the prince himself will be organising the battle?” Struck with fear, they beat a retreat, and their evil plans were frustrated:

4:38 Զայն տեսեալ Սմբատայ թագաւորին Հայոց՝ մախացեալ ընդ իրսն՝ եւ զարթուցանել ջանայր զայլազգիսն կրկին անգամ ի վերայ իշխանին. եւ իբրեւ այնու ոչինչ կարաց ստանալ՝ ապա պատրողական բանիւք եւ խոստմամբք դաւաճանէ զայրն զոր կարգեալ էր յամրոցին Ամիւկ, որում անուն ճանաչիւր Ապուսակր, ի տանէն Վահունեաց. եւ նորա ըստ նմանութեան Յուդայի առեալ զգինս աստուածավաճառ նմանութեամբ՝ տայ զբերդն ի ձեռս Սմբատայ թագաւորին Հայոց:

 4:38 On seeing these events, Smbat, king of Armenia, developed a grudge and tried to arouse the Muslims a second time against the prince. But since he had no success in this, then by treacherous words and promises he deceived the man whom (Gagik) had put in charge of the fortress of Amiuk; he was called Apusakr and was from the house of the Vahunik’. Like Judas he accepted the price, as did he who sold God, and gave the fortress into the hands of Smbat, king of Armenia:

4:39 Եւ Սմբատայ առեալ զբերդն՝ դարձեալ վաճառէ իշխանին Գագկայ եւ առնու ի նմանէ գանձս բազումս:

 4:39 After Smbat had gained control of the fortress, he then sold it again to Prince Gagik, receiving from him many treasures:

4:40 Եւ յայնմ օրէ անկանի կասկած չարութեան յերկաքանչիւրոցն միտս, վասն որոյ եւ ոչ սիրով խաղաղութեամբ զմիմեամբք թեւակոխէին որպէս յառաջագոյնն:

 4:40 From that day suspicion of evil intentions fell into both their minds, and therefore they did not support each other in friendship and peace as they had done previously:

4:41 Յայնմ ժամանակի զօրացեալ լինէր հարստահարութիւնն Տաճկաց ի վերայ քրիստոնէից. եւ ելեալ հրամանաւ արքունի ոստիկան ոմն մեծ ի վերայ Պարսից եւ Հայոց, որում անուն ճանաչիւր Յուսփ որդի Ապուսաճայ, այր խրոխտ եւ բարձրանշան եւ ահարկու քան զբազումս որ յառաջ քան զնա էին:

 4:41 At that time the oppression of the Muslims against the Christians waxed more severe. By royal command a certain great ostikan gained the ascendancy over Persia and Armenia; he was named Yusup’, son of Apusach, a proud and notable man, more fearsome than the many who had preceded him:

4:42 Սա շարժեալ բարկութեամբ մեծաւ ի վերայ Սմբատայ վասն բեկանելոյ նորա զհարկս արքունի. եւ խաղացին ի մէջ նոցա դեսպանք հրովարտակաւորք ոչ սակաւք. եւ ոչինչ իրք խաղաղութեան առ նոսա պատշաճիւր:

 4:42 He was moved to great wrath against Smbat because of his holding back the royal tribute. Not a few envoys with messages passed between them, but no peaceful solution was agreeable to them:

4:43 Իսկ ամիրայն Յուսփ քանզի լսելով լսէր զանուն եւ զգործս արիական քաջութեանն միանգամայն եւ զիմաստակիր խոհականութիւն հանճարեղ եւ մեծանուն իշխանին Գագկայ՝ ցանկայր ի բազում ժամանակաց տեսանել զնա:

 4:43 Since the emir Yusup had heard of the repute and the valiant deeds and also of the wise intelligence of the prudent and renowned prince Gagik, he had desired for a long time to see him:

4:44 Ուր եւ անդէն իսկ վաղվաղակի դեսպանս առաքէ հրովարտակօք եւ բազում խոստմամբք, եւ իսպառ թախանձեալ զիշխանն՝ կոչէ ի հանդիպումն իւր:

 4:44 So he then suddenly sent messengers with letters arid many promises to summon the prince with many entreaties to meet him:

4:45 Եւ նորա գնացեալ զկնի կոչողացն անյապաղելի եւ սիրով խաղաղութեան. որ ի հասանելն առ միմեանս՝ մեծաւ փառաւորութեամբ շքեղացուցանէ զիշխանն:

 4:45 He heeded the summons promptly in peaceable friendship. And when they encountered each other, he honoured the prince with great eclat:

4:46 Եւ տեսեալ զպայծառազարդ հասակ մանկութեանն եւ զզարմանալի գեղ երեսացն վայելչութեանն՝ զարմանայր բռնաւորն. եւ հարցափորձ արարեալ զնա խորին եւ անհետազօտելի իմաստակիր բանիւք՝ լսէր ի նմանէ զպատասխանիս բարձրագոյնս ծանունս, միանգամայն եւ խորինս եւ դժուարիմացս, որովք առատապէս եւ անարգել լուծանէր զհարցմունս նորա զգաղտնիս եւ բանայր առաջի նորա զդրունս աղխեալս եւ զանիմանալիս ի մարդկանէ, եւ լինէր նմա մայր հանճարոյ եւ դայեակ իմաստից:

 4:46 When the tyrant beheld his glorious youthful figure and the wondrous beauty of his lovely face, he was amazed. On questioning him in profound and inscrutable terms, he received replies of vast erudition that were at the same time profound and enigmatic, whereby he liberally and freely explained his obscure questions, and opened before him gates that were locked and inexplicable to mankind, becoming for him a mother of understanding and a nurse of wisdom:

4:47 Եւ քանզի այր զօրաւոր էր մտօք արքայն Պարսից Յուսփ եւ տհաճ յամենայն որդիս մարդկան՝ վասն այնորիկ եւ ի բովս քննութեան զմեծապարծ եւ զաստուածազարդ իշխանն արկանէր, եւ ամբարձեալ զաչս իւր արածէր զնա եւ չափէր զկայս նորա ի նստել եւ ի յառնել. եւ յամենայն մասունս թագաւորականս գտանէր զնա զուտ եւ նազելի համեստութեամբ զարդարեալ, իբրեւ զոսկի որ ի բազում բովս փորձեալ իցէ:

 4:47 Since the Persian ruler Yusup’ was a man of powerful mind, but the most disagreeable among all the sons of men, he therefore submitted the splendid and blessed prince to an arduous investigation. Raising his eyes, he observed him and measured his deportment on sitting and rising. In every aspect of royalty he found him refined and endowed with charming modesty like gold tested in many furnaces:

4:48 Բանայր առաջի նորա զհրովարտակս արքունիս, յայտնէր նմա զխորհուրդս եւ զգործս տարակուսելիս եւ խնդրէր ի նմանէ յաղագս ելից, եւ նպաստաւորեալ առ ի նմանէ՝ ծայրագունիցն հմտանայր բղխելոց ի նմանէ իմաստիցն:

 4:48 He opened before him royal edicts, revealed to him uncertain plans and deeds, asking him for a solution; and he was assisted by him in gaining the wisdom that flowed copiously from him:

4:49 Ցուցանէր նմա զականս պատուականս եւ գեղեցիկ մարգարիտս լուսածինս, ելեալս յերկրէ եւ ի ծովէ, ըստ օրինակի թագաւորաց, համբաւէր ի լսելիս նորա զզրուցաբանութիւն հնոցն թագաւորաց դարուց ի դարս, եւ զեղեալս առ նոքօք զպատերազմունս:

 4:49 He showed him in royal fashion precious stones and beautiful luminous pearls derived from land and sea. He related to him the tales of ancient kings from century to century, and the wars that had occurred in their times:

4:50 Հարցանէր ի նմանէ զտունս եւ զաթոռս թագաւորաց եւ բարձընկալ տոհմից եւ զսահմանս աշխարհաց զիւրաքանչիւրոցն, սկսեալ ի Մարաց եւ Պարսից, Հրէաստանի եւ Երուսաղէմի, Ասորոց եւ Եգիպտացւոց, Յունաց եւ Հնդկաց, զբոլոր Հայաստանեայս՝ մինչ ի դրունս Աղանաց եւ Կասպից, որ է յոյժ վայելուչ թագաւորաց. եւ գտանէր զնա ամենայնի ճարտարապետ եւ յոյժ հմտագոյն:

 4:50 He questioned him on the dynasties and thrones of kings and pre-eminent families, and the borders of each one’s lands, beginning with the Medes and Persians, Judaea and Jerusalem, the Assyrians and Egyptians, the Greeks and Indians, all Armenia as far as the Gates of the Alans and the Caspians—which (information) is very pertinent for kings. He found him versed in everything and exceedingly learned:

4:51 Փորձեալ քննէր զանպարտելի քաջն եւ զհրաշազարդ իշխանն ի պատահեալ պատերազմունսն, շուրջ զնովաւ ջոկադրեալ լրտեսս արս պատերազմողս. եւ գտանէր զնա իբրեւ զլեառն մի բարձր անշարժ ի հողմոց պատերազմացն հնչմանց. որոց եւ յաղթէր իսկ մեծաւ արութեամբ:

 4:51 He interrogated the undefeated champion and splendid prince on the battles he had fought, and surrounded him with warriors to observe him. He found him like a high mountain, immovable by the blasts and shouts of war:

4:52 Զայս ամենայն եւ եւս յաւէտ քան զսոյնս տեսանէր արքայն Պարսից Յուսփ, զերեւեալ շնորհս աստուածայինս ի վերայ քաջի եւ աստուածազարդ իշխանին Գագկայ, եւ ուրախ լինէր յոյժ ի վերայ գալստեանն նորա առ նա:

 4:52 In all this and even more did the Persian ruler Yusup’ observe the grace of God manifested in the valiant and divine prince Gagik, and he greatly rejoiced at his visit to him:

4:53 Բայց ի հասանել համբաւոյն յականջս Սմբատայ, եթէ միաբանեաց Գագիկ Վասպուրական իշխան ընդ Յուսփայ Պարսից արքայի՝ մախացեալ գոռայր ընդ նմա խորին չարութեամբ. եւ ինքն Սմբատ ոչ խնդրեաց երթալ զհետ խաղաղութեան, տալ զհարկս արքունի, որպէս հրամայեաց տէր զտակ անդրանկացն ի ձեռն Պետրոսի ընծայել այնոցիկ որք զդիդրամայն պահանջէին, եւ ասէ, «տո՛ւք զկայսերն կայսեր, եւ զԱստուծոյն Աստուծոյ», եւ այնքան արժանապէս նշանակեաց տալ զսակս արքունի՝ մինչ զի ի ծովն յղէ զՊետրոս եւ յանդնդազուրկ կայտառին կեռեաց կորզեալ զսատերն՝ զկամս հաճեաց խնդրողացն, զոր ետ ընդ արարչական գլխոյն եւ ընդ գլխաւորին Պետրոսի:

 4:53 But when the news reached the ears of Smbat that Gagik, prince of Vaspurakan, had made an alliance with the Persian ruler Yusup’, in his jealousy he raged against him with profoundly evil intent. Smbat himself did not seek the pursuit of peace or the giving of royal tribute, as the Lord commanded through Peter to pay the tax of the firstborn to those who demanded the didram, saying: “Give what is Caesar’s to Caesar, and what is God’s to God.” He thus worthily indicated (that one should pay) royal taxes. He even sent Peter to the sea to pluck the safer from the teeth of the fish cast up from the deep, (thus) satisfying those who had asked him. This he gave for the chief of creation and the head (apostle) Peter:

4:54 Զայս հրաման տէրունեան յետս հարեալ Սմբատայ՝ շարժեաց զբազում չարիս ի վերայ սուրբ եկեղեցւոյ եւ ժողովրդեանն տեառն:

 4:54 But Smbat, disregarding the Lord’s command, brought many evils on the holy church and the Lord’s people:

4:55 Վասն որոյ սրտմտեալ սաստկութեամբ Յուսփ յարձակեցաւ ի վերայ Հայաստանեայցս անհուն զօրու եւ զինու, եւ բազում անցս աղէտից ի վերայ մեր հասին, զոր այլ զօրաւոր եւ մտահարուստ ոմն հռետոր մեծ նախ քան զմեզ վերագրեաց եւ աւանդեաց ի գանձս արքունի:

 4:55 Therefore Yusup’ was greatly angered, and attacked Armenia with an enormous armed host. He inflicted on us many calamities, which another great orator, forceful and intelligent, has written down before us and entrusted to royal archives:

4:56 Եւ իբրեւ ետես Սմբատ, եթէ ոչ գոյ հնար նմա ընդդիմանալ արքային Պարսից՝ փախստեայ եղեալ ամրանայր ի բերդին Կապուտայ. եւ բռնաւորին շուրջանակի պաշարմամբ պատեալ զամրոցն, եւ զկնի սակաւ աւուրց ըմբռնէ զնա իբրեւ զանզօր տղայ:

 4:56 When Smbat saw that he had no means of resisting the Persian ruler, he fled and fortified himself in the castle of Kapoyt. But the tyrant surrounded and besieged the castle, and after a few days captured him like a weak child:

4:57 Եւ տեսեալ եթէ ոչ ոք է որ կարողանայ տիրել եւ ունել զաշխարհս Հայոց, բայց միայն Գագիկ, զորոյ զփորձ առեալ գիտէր զնա այսպիսի այր, զոր ոչ թողեալ ի կամս անձնիշխան կամացն՝ թագաւորեցուցանէ զնա ի վերայ ամենայն Հայոց:

 4:57 Seeing that there was no one who could rule and control Armenia save only Gagik, whose qualities he had tested and knew, he did not leave him to his own independent wishes, but made him king over all Armenia:

4:58 Եւ եդեալ թագ ի գլուխ նորա զուտ ոսկի բազմարուեստ յօրինմամբ, հիւսեալ մարգարտովք եւ մեծագնի ակամբք պատուականօք, զոր ոչ բաւեմ պատմել:

 4:58 On his head he placed a crown of pure gold, artfully made and set with pearls and valuable precious stones, which I am unable to describe:

4:59 Եւ զգեցուցեալ ոսկեզարդ պատմուճան միանգամայն եւ գօտի սուսերաւ, հանդերձ ոսկեհուռն փայլեալ զարդու, որ ի վեր քան զմիտս եւ զբան անցանէ պատմողաց:

 4:59 He clothed him in a robe embroidered with gold, a girdle and sword shining with golden ornament, which surpasses the understanding and ability of historians to describe:

4:60 Եւ հեծեալ յերիվարն քաջակազմ ոսկեհրաշ սարուցն փայլէր իբրեւ զարեգակն ի մէջ աստեղաց. եւ բազմութիւնք զօրացն սպառազինեալ յաջմէ եւ յահեկէ՝ թնդմունք ճայթմանց եւ փայլատակմունք սուսերաց, գոչմունք փողոց եւ հնչմունք եղջերաց, վանգիւնք սրնգաց եւ հեշտալուր քնարացն, տաւիղք հանդերձ դրօշիւք նշանաց առաջի եւ զկնի , եւ ի ձայնն ահեղ զհետ դղրդեալ բանակն արքունական զօրուն:

 4:60 He set him on a horse splendidly caparisoned with a golden harness, shining like the sun among stars. To right and left were hosts of troops in full armour. There was the rolling of drums, the glittering of swords, the cry of trumpets and blowing of horns, the sound of flutes and sweet lyres and harps; standards before and behind; and to this awesome noise the camp of the royal army shook:

4:61 Եւ այսպիսի փառաւորութեամբ հաստատեալ տայ ի ձեռս նորա զբոլոր Հայաստան աշխարհս հանդերձ մեծամեծ քաղաքօք եւ ամենայն վայելչութեամբք. զոր ես ոչ դանդաղիմ ասել զօծումն սորա աներեւութաբար լեալ ի Հոգւոյն Սրբոյ, ըստ առաքելոյն գոչման որ ասէ, «ոչ ուստեք է իշխանութիւն, եթէ ոչ յԱստուծոյ. եւ որ էն՝ յԱստուծոյ է կարգեալ:

 4:61 In such splendour did he entrust into his hands the whole land of Armenia with its grand cities and all its embellishments. I do not hesitate to say that his anointing was invisibly performed by the Holy Spirit according to the apostle’s saying: “There is no authority save from God; and what is, has been established by God:

4:62 Եւ արքայն Յուսփ ել գնաց յաշխարհն Պարսից ապստամբել յարքունուստ, եւ ստունգանեալ հրամանաց նոցա՝ առնու զքաղաքս բազումս, եւ փախստական արարեալ զզօրս արքունի՝ դեգերեցուցանէ ի դրունս նոցա:

 4:62 Then the emir Yusup’ went to Persia in rebellion against the court. Flouting their orders, he captured many cities and put the royal army to flight, making them stay inside their gates:

4:63 Եւ գլխաւորին Տաճկաց, զորոյ զանուն Ջափր գիտելով ի նոցունց գրոց, եւ զմիւս եւս վերագրեալ անունն Մոկթդիր, իբրեւ գիտաց զթագաւորելն Գագկայ ի վերայ Հայաստանեայց՝ առաքէ նմա թագ եւ հանդերձս զարդուց զարմանալիս եւ յանձն առնէ նմա զհարկս արքունի:

 4:63 When the chief of the Muslims, known as Jap’r in their books and also called by the name of Mokt’gir, knew that Gagik was reigning over Armenia, he sent him a crown and wonderfully decorated robes, and entrusted to him (the collection of) the royal taxes:

4:64 Այս ինձ սխրալիք առ ի պատմել, այս ինձ զարմանալիք առ ի լսել, եւ վերագունից վերագոյն իմումս եւ այլոց պատմութեանց, զոր ոչ ի համբաւուց ոչ երբէք լուեալ եւ ոչ ականատես ուրուք եղեալ կարասցեն յայտնել. թագընկալ փառօք պատուիլ ումեք յարքունուստ, մանաւանդ քրիստոնէի եւ ուղղափառ հաւատացելոյ եւ որդւոյ թագաւորի, սեփհական եւ բնատուր տիրողի Հայոց. զոր ոչ յանդգնագոյն համարիմ ասել երկրորդ անգամ, թէ ակամայ կամօք զայս բռնաւորն հարկեցաւ առնել ի կամաց եւ ի հրամանէ բարձրելոյն եւ բոլորիցն տեառն:

 4:64 For me this is prodigious to relate, this for me is amazing to hear; it far surpasses my own history and those of others; no one has ever heard tell of it or seen it, to be able to reveal that anyone was honoured by the (caliph’s) court with the dignity of wearing a crown, especially a Christian and orthodox believer and son of a king, the hereditary and legitimate ruler of Armenia. I do not reckon it too audacious to repeat a second time that the tyrant was forced to do this by the will and command of the All-Highest and the Lord of all:

4:65 Բայց ի գնալն Յուսփայ ամիրային ի Պարսս՝ գնաց եւ թագաւորն Գագիկ ի գաւառն Կոգովիտ, եւ պաշարեալ զանառն Դարիւնս՝ գողացեալ առնու ի գիշերի, ըստ յաջողելոյ նմա ի վերուստ. առնու եւ զբերդն Մակուայ. եւ անտի յառաջ մատուցեալ առնու զբերդն Ուղեոյ եւ տիրէ գաւառացն, սկսեալ ի Կոգովտէ մինչեւ ցմիջոց Ուղեոյ, եւ Մասեաց ոտն:

 4:65 Now when the emir Yusup’ went to Persia, King Gagik went to the province of Kogovit. Laying siege to the impregnable (castle) Dariunk’, he took it by stealth at night, being granted success from above. He also captured the castle of Maku. Advancing from there, he took the castle of Ułē, and imposed his control over those provinces, from Kogovit as far as the middle of Ułē and Maseats’-otn:

4:66 Զայսու ժամանակաւ առաքին յարքունուստ պատգոսք պատուաւորք զօրօք բազմօք, որոց հրաման տուեալ՝ անցանել յԱտրպատական:

 4:66 About that time noble messengers were sent from court accompanied by numerous troops with orders to cross into Atrpatakan:

4:67 Սոցա բերեալ կրկին անգամ թագ եւ հանդերձս պատուականս յարքունուստ՝ եւ շքեղացուցանեն զթագաւորն Գագիկ կրկին փառաւորութեամբ, առաւելեալ քան զոր վերագոյնն ասացաք եւ խնդրեալ ի թագաւորէն բերանով արքունի, ի ձեռն սիրով լցեալ հրովարտակաց՝ զի ճանապարհ արասցէ նոցա անցանել ընդ աշխարհն Հայոց նորին օգնականութեամբ. եւ արքայ յուղարկէ զնոսա ըստ խնդրոյն արքունի. եւ նոցա երթեալ պատերազմեցան յարեւելից կողմանն:

 4:67 They brought for the second time a crown and splendid garments from court, and honoured King Gagik with a second glory even greater than the one we described above. They requested the king in the name of the caliph and with letters filled with friendship to lend them his assistance in their passage through the land of Armenia. The monarch escorted them according to the royal request. So they went to make war in the region of the East:

4:68 Եւ փախստական արարեալ զզօրսն ամիրային Յուսփայ, ձերբակալ եւս արարեալ եւ զինքն՝ բառնան ի դուռն արքունի. եւ կացեալ ի բանտի զամս [Ը]՝ եւ դարձեալ արձակի հրամանաւ արքունի, տալով ի ձեռն նորա զբնաւ աշխարհն Պարսից եւ զբոլոր Հայք, միանգամայն եւ զքաղաքսն մեծամեծս, զոր բռնութեամբ յափշտակեալ էր յաւուրս ապստամբութեանն, եւ զՌայ քաղաք եւ զմեծն Բասրայ:

 4:68 Putting to flight the troops of the emir Yusup’, they captured him and took him to the royal court. He was imprisoned for eight years, and then released at the caliph’s orders. The latter delivered to him the whole land of Persia and all Armenia, as well as the great cities which he had seized by force in the days of his rebellion, including Ray and the great city of Basra:

4:69 Եւ նորա յաղթեալ ի բազմութենէ քաղաքաց եւ աշխարհացն տուելոց ի ձեռս նորա՝ ոչ ժամանէ յԱտրպատական. այլ առաքէ ոստիկանս հաւատարիմս եւ տայ ի ձեռս նոցա. առաքէ եւ թագ եւ հանդերձս երեւելիս թագաւորին Հայոց Գագկայ՝ հաստատել ի ձեռս նորա զՀայաստան աշխարհ:

 4:69 With the award of such a large number of cities and lands that had been given to him, he had no time to visit Atrpatakan, but he sent faithful prefects to whom he entrusted (that land). He also sent a crown and splendid garments to the king of Armenia Gagik to confirm the land of Armenia in his possession:

4:70 Եւ ընդ այնր ժամանակս փոխի յաշխարհէս Գուրգէն եղբայր թագաւորին, խաղաղութեամբ ննջեալ առ հարս իւր. եւ եղեւ օր վախճանի նորա սուգ մեծ ամենայն Հայաստան աշխարհին:

 4:70 At that time Gurgēn, the king’s brother, departed this world, peacefully falling asleep and joining his fathers. The day of his death was occasion for great mourning for all the land of Armenia:

4:71 Եւ ելաց զնա արքայ լալիւն մեծ զաւուրս [խ]. եւ ապա դարձեալ արծարծեալ զմիտս իւր յերկիւղն Աստուծոյ, իմացեալ զիմաստնոյն ասացեալն, թէ «իմաստնոյ սուգ զաւուրս է, իսկ անմտի զամենայն ժամանակս կենաց», եդեալ ի մտի զառօրեայ զապականացու եւ վաղազրաւ կենցաղոյս փոփոխումն, ամբարձեալ զմտացն աչս առ մշտնջենաւոր եւ անլուծանելի կենացն յարատեւացեալ կայումնն, քաջապէս արութեամբ եւ լիակատար գիտութեամբ ինքն զինքն կանգնեալ՝ շնորհէ շինութիւն աշխարհի եւ նորոգումն սուրբ եկեղեցեաց եւ ուխտի մանկանց, որովք միշտ պայծառացուցանէր զոգի գնացելոյն յաշխարհէս:

 4:71 The monarch wept for him with great lament for forty days, and then revived his mind to the fear of God, understanding the saying of the wise man: “The mourning of a wise man lasts seven days, but that of a fool all his life.” He reflected on the vicissitudes of this ephemeral and perishable life that soon comes to an end; he raised the eyes of his mind to the lasting state of the eternal and incorruptible life; he lifted himself up with brave fortitude and perfect knowledge; he granted prosperity to the land and (brought about) renewal of the holy churches and of the monasteries, whereby he perpetually glorified the souls of those who had departed this world:

4:72 մատուցանէ եւ պատարագս եւ զոհս զենմանց, բազմաբիւր գանձիւք լրացուցանելով զդասս աղքատաց, որբոց եւ այրեաց, տնանկաց եւ տառապելոց, բիւրաւոր ամբոխից առ նա կուտելոց. ուստի եւ յորդառատ բարեբանողացն մաղթական հայցուածոցն, ըստ իմում գիտութեան, մանաւանդ ըստ սրբոցն աւետարանութեան, կամ թէ գերագոյն ասացից՝ տէրունեան բանիւն՝ երթեալ այս պատարագ համահաւասար գոլոց երից արանցն արդարոց, Աբէլին, Նոյին եւ Աբրահամուն, ի ձեռն անմահ պատարագին էական բանին հօր, մարմնով վասն մեր պատարագեցելոյն՝ մատեաւ ընծայ հաշտութեան հօր ի հոտ անուշից:

 4:72 He offered masses and sacrifices with myriad treasures to provide for the crowds of poor, of orphans and widows, of the indigent and afflicted, who thronged to him. So by the liberal benedictions of his prayers and entreaties, according to my knowledge, and especially in accordance with the preaching of the saints—or, it would be better for me to say, the word of the Lord—this offering (of his) was equivalent to that of the past three just men: Abel, Noah, and Abraham. Through the immortal offering of the essential Word of the Father, sacrificed in the flesh for our sake, a pleasing gift was offered to the Father in a sweet odour:

4:73 Եւ ոչ այսքանիւք միայն շատացեալ, այլ օր ըստ օրէ յիշելով զգութ կենդանութեանն միանգամայն եւ զսէր կատարմանն՝ առեալ զմթերս գանձուց եւ զհանդերձս պայծառազարդս եւ զձիս եւ զջորիս, զանդեայս արջառոց եւ զհօտս ոչխարաց՝ ի չորեքծագեան կողմանս երկրի տայ ի վանս սրբոց եւ հանդիսաւոր արանց, կարգեալ աւուրս նշանաւորս եւ քառասնօրեայ ժամանակս անխափան ուխտադրութեամբ եւ անմոռաց յիշատակօք՝ միշտ փառաց ի փառս վերածիլ գնացելում եղբօրն յանվախճանն յայն եւ յանսպառ յաւիտենին:

 4:73 Not only did he multiply so many (offerings), but daily he remembered compassion for this life as well as love for death. Taking piles of treasures and splendid garments, horses and mules, herds of cattle and flocks of sheep, in the four corners of the land he gave these to monasteries of holy and ascetic monks; he established days of festivity and forty-day periods (of fasting) to be observed continually and with unfailing commemoration for his brother, who had gone to eternal glory and rebirth in that everlasting age without end:

4:74 ի մտի եդեալ՝ թերեւս դէպ լինիցի յետնումն յայն եւ յահեղ գալստեանն աւուր ընդ աջակողմանն գունդս աչալուրջ պայծառութեամբ ընդ գիրկս խառնել եղբօրն, եւ լսել ի նմանէ, թէ «ողջոյն քեզ, եղբայր ազատեցուցիչ ոգւոյ իմոյ ի դրաց դժոխոց, որ բարիոք մատակարարելով առ իս ի քում վերջամնացութեանն՝ ընդ իմումս եւ զքո ոգիդ վերածեր ի կեանս:

 4:74 He reckoned that perchance he might, on that last fearsome day of the Coming, have the opportunity to embrace his brother among those standing in vigilant glory on the right hand side, and hear him say: “Greetings to you, my brother, who saved my soul from the gates of hell. By your good services to me while you remained behind, you have raised your soul to life with mine:

4:75 Եւ դարձեալ ինքն արքայ վառեալ ի զէն եւ ի զարդ անհամեմատ քաջութեան, միապետեալ զբոլոր աշխարհս Հայաստան, գետահետեալ հոսանուտ բարեբուղխ ուղխիւք՝ իբրեւ զծով բազմացուցանէ զխաղաղութիւն ի Հայաստան աշխարհի. զոր եւ մերս բան զարդարեւն ասել ոչ զանգիտէ. յառաջ քան զսա այսպիսում հանդիպել բարութեան երկրիս մերում ասել՝ ոչ է ի դէպ, եւ զկնի սորա լինել՝ հանդերձեալ իմանալ ոչ է կարողութիւն:

 4:75 So the king himself, armed and adorned with incomparable valour, ruled as monarch over all the land of Armenia; over the countryside he poured out peace in flowing torrents like a river or sea, which our speech is really insufficient to describe. On no occasion before him did our land encounter such bounty, and it is impossible to imagine that in the future (it will see his like) after him: